محمدحسن حائری، سه‌شنبه ۱۱ آذر در نشست رونمایی، معرفی و نقد کتاب «عاشورا؛ ریشه‌ها و زمینه‌ها، خوانش‌ها» که در دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد اظهار کرد: این کتاب با وجود هر نقدی که ممکن است بر آن وارد باشد، اثری بی‌نظیر در حوزه مطالعات عاشورا است. تصمیم نویسنده برای تألیف آن برای ادای دین بزرگ عاشورا بوده است و حتی پیشنهاد می‌شود، خلاصه‌ای روان از کتاب تهیه شود تا مداحان و عموم علاقه‌مندان نیز بتوانند از محتوای آن بهره‌مند شوند، چراکه این کتاب اثری ارزشمند است که علاوه بر تحلیل علمی و فقهی، زمینه بهره‌گیری علمی و معنوی برای مخاطبان مختلف فراهم می‌کند.

وی با اشاره به اینکه استفاده از آیه شریفه در سوره بقره، اهمیت حضور شهدا و ایثارگری آنان را نشان می‌دهد، بیان کرد: شهدا و کسانی که جان خود را در راه خدا فدا می‌کنند، نعمتی عظیم برای هر جامعه‌اند. همه ما، از شهید مطهری گرفته تا افراد عادی، مدیون شهدا و حضرت سیدالشهدا هستیم و باید قدردان این نعمت الهی باشیم.

این استاد دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه در فصل نخست کتاب، بحث ریشه‌ها و زمینه‌ها و خوانش‌ها مطرح شده است، تصریح کرد: ممکن است برخی تعبیرها مانند «ناتوانی مسلم در هدایت قیام» نیازمند دقت باشد. همان‌طور که مرحوم امیرکبیر اشاره کرده، موفقیت هر نظام وابسته به مردم خوب است، نه صرفاً مدیران یا رهبران. بنابراین تعبیر ناتوانی باید در چارچوب شرایط تاریخی و اجتماعی مورد توجه قرار گیرد.

حائری افزود: فصل دوم کتاب شامل استدلال‌های قوی و مستدل فقهی است. برخی مسائل مانند آگاهی امام حسین(ع) از اوضاع آینده، ممکن است با نگاه عرفانی و فقهی تفسیر شود. علم امام منافاتی با عصمت ندارد و ممکن است در برخی موارد از سرنوشت آینده آگاه نبوده باشد. این مسئله در تحلیل عاشورا اهمیت دارد، اما قضاوت نهایی بر اساس منابع و روایات معتبر انجام می‌شود.

وی با اشاره به اینکه در شب عاشورا، امام حسین(ع) یاران آماده را مرخص کرد، در حالی که تکلیف الهی ایستادگی و جهاد پابرجا بود، خاطرنشان کرد: این تصمیم نشان‌دهنده حق امام است و تحمیلی بر آنان نبوده است. این امر با نقش ایثار و جانبازی در جهاد تاریخی همخوانی دارد و بیانگر تفاوت شرایط جهاد عاشورا با جهادهای معمولی است.

در ادامه مهدی مجتهدی، استادیار دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد اظهار کرد: آخر این کتاب دعای «اللهم اجعل محیانا محیا محمد و آل محمد…» آمده است که وجود این آیه نکته بسیار مهمی دارد. این جمله نشان می‌دهد بحث تاریخی هرچقدر هم جزئی باشد، ریشه‌اش باید در الگوی زیست اهل‌بیت دیده شود.

وی با اشاره به اینکه در فصل دوم بحث‌های تخصصی درباره سدها و تحلیل عاشورا مطرح شده، افزود: اما الگوبرداری از عاشورا محدود به چند موضوع خاص نیست. به طور مثال وقتی دانشجو در امتحان تقلب نمی‌کند یا استاد با دانشجو درست رفتار می‌کند، این همان حرکت در مسیر حسینی است. محدود کردن الگوی عاشورا به رفتارهای انگشت‌شمار، یک خطای راهبردی است. ظلم فقط ظلم حکومت نیست؛ ظلم یک استاد به دانشجو در یک نمره، ظلم یک همکار به همکار خود در یک داوری مقاله، همگی در همین مسیر قرار می‌گیرند.

این استادیار دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه فصل اول کتاب پر از ارجاع به نهج‌البلاغه است، خاطرنشان کرد: کسی که سخنان امیرالمؤمنین(ع) را درست نشناسد نمی‌تواند درباره عاشورا حرف بزند اما این کتاب به خوبی توانسته از پس این موضوع برآید. تنها ایراد اینجاست که ویراستاری کتاب می‌توانست منسجم‌تر باشد. همچنین باید وحدت رویه در آوردن متن عربی رعایت می‌شد؛ گاهی متن فارسی در متن و متن عربی در پاورقی است و گاهی نیز برعکس. اگر متن فارسی بالا و متن عربی یک‌دست در پاورقی می‌بود کتاب می‌توانست خوش‌خوان‌تر باشد.

مجتهدی افزود: در بخش منابع کتاب هم چند اثر جا مانده است. به طور مثال «اسلام علوی و اسلام اموی» یا «ناگفته‌هایی از حقایق عاشورا» آیت‌الله میلانی، که بحث نامه‌های هماهنگ‌شده با امویان را بازتر کرده. از آن طرف برخی کتاب‌ها مثل «در کشاکش دین و دولت» شاید بهتر باشد حذف شود. همچنین «کوفه و نقش آن در قرون نخستین» می‌توانست به استدلال‌های کتاب عمق بیشتری بدهد.

وی با بیان اینکه بحث انحراف اسلامی که منجر به عاشورا شد، خیلی عمیق‌تر از روایت رایج است، گفت: این انحراف از همان سقیفه آغاز شد. مهیار دیلمی، شاعر شیعی قرن چهارم می‌گوید که امام حسین(ع) در روز سقیفه به شهادت رسیدند. یعنی ریشه ماجرا بسیار پیش‌تر است و اگر عاشورا را فقط در همان سال ۶۱ ببینیم، اصل داستان را ندیده‌ایم.

در ادامه محمدتقی فخلعی نویسنده کتاب «عاشورا؛ ریشه‌ها و زمینه‌ها، خوانش‌ها» اظهار کرد: کتاب شامل دو فصل اصلی است؛ فصل نخست به بررسی ریشه‌ها و زمینه‌های عاشورا اختصاص دارد. در این فصل همه ریشه‌های سیاسی، اعتقادی، فرهنگی، اخلاقی و اجتماعی عاشورا به ‌صورت جامع و شبکه‌مند بررسی شده است. فصل دوم کاملاً تخصصی و بر پایه فقه سیاسی است و ۲۰۰ صفحه آن نیز به مباحث فقهی عمیق درباره عاشورا اختصاص دارد.

وی ادامه داد: ۲۰ صفحه پایانی کتاب نیز به موضوع «تعمیم‌پذیری عاشورا» می‌پردازد و بررسی می‌کند که آیا عاشورا الگویی قابل تکرار است یا رخدادی یگانه. نتیجه نهایی این است که عاشورا از جهاتی درس‌آموز و الگوپذیر و از جهات دیگر منحصر به‌فرد است. کتاب بر سه ویژگی شامل رویکرد عقلانی به واقعه عاشورا، رویکرد انتقادی نسبت به همه قرائت‌ها و رویکرد اعتدالی در انتخاب خوانش برگزیده استوار است.

فخلعی بیان کرد: ریشه‌یابی تحولات پیش از عاشورا ردپای مهمی در نهج‌البلاغه دارد و ارجاعات فراوان داده شده است. در فصل اول عبارات عربی عمدتاً در پاورقی قرار گرفته و اگر جایی متن عربی در متن آمده، به دلیل اهمیت آن بوده است.

این نویسنده درباره ریشه‌های عاشورا و آغاز آن در سقیفه، گفت: عاشورا در سقیفه(مکانی مسقف در مدینه) کلید خورد و انحراف از همان‌جا آغاز شد، هرچند در دوران عثمان تعمیق یافت و در دوره بنی‌امیه به اوج رسید. یکی از محورهای مهم کتاب بحث عصبیت قبیله‌ای است که در مناظره ابن‌عباس با خلیفه دوم نمایان است.

وی تصریح کرد: اما نقطه تأمل‌برانگیز اینجاست که آیا عاشورا در هویت سیاسی خود می‌تواند الگوی عمل سیاسی باشد و آیا سیره سیاسی امام حسین در همه مراحل حرکت قابلیت تکرار دارد؟ این همان جایی است که مسئله تعمیم‌پذیری یا استثنا بودن عاشورا رخ می‌نماید و داوری درباره آن آسان نیست.

انتهای پیام