دکتر شکوه کرمانشاهانی در نشست «قزوین در مسیر تحول دانش‌بنیان» با موضوع «باغستان‌های سنتی قزوین ظرفیت‌ها و چالش‌ها حول محور آب و محیط زیست، کشاورزی و توسعه پایدار و نیز مدیریت شهری» که شب گذشته دوم اسفند در سالن بوستان دانشگاه بین‌المللی امام‌خمینی (ره) برگزار شد با نگاهی تحلیلی به باغستان به چرایی کوچک شدن آن و چگونگی بازیابی حیات مجدد باغستان پرداخت و اظهار کرد: ۲ هزار و ۷۸۰ هکتار باغات یکپارچه دیم با قدمت حداقل بیش از ۱۵۰۰ سال با موجودیتی یکپارچه در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و در فهرست انتظار ثبت جهانی است.

وی ادامه داد: این موجودیت یکپارچه، صرفاً فیزیکی نیست و از جنبه‌های دیگر هم یکپارچگی دارد، آبخوان دارد و سیلاب‌ها را از چهار رودخانه دریافت می‌کند و در واقع موجودیت شهر قزوین بر اساس باغستان شکل گرفته است.

این استاد دانشگاه گفت: آب روزانه ما از باغستان تأمین می‌شود، ما در قزوین رودخانه و آب پایدار نداریم و باغستان نه تنها تأمین‌کننده آب شهر است بلکه در کنار آن باغداری ایجاد کرده و برای حفظ خاک و کیفیت آب شهر را یاری می‌دهد.

وی تصریح کرد: آب کالای ارزشمندی برای منطقه ماست و در این میان باغستان بدون وجود تصفیه‌خانه مرغوبترین آب را به ما می‌رساند؛ باغستان از منظر تولید آب ارزش بسیار زیادی برای شهر دارد و ما به آن بی‌توجهیم این موضوع غیرقابل انکار است که زحمت تولید این آب بر دوش باغدار است،

مؤسس انجمن توسعه حیات شهر افزود: علاوه بر تأمین آب، باغستان خاک بسیار ارزشمندی دارد و از پتانسیل بالای گردشگری و درختان مقاوم برخوردار است اما اینجا هستیم تا بگوییم چرا باغستان بی‌رونق شده و به سمت کوچک‌شدن پیش می‌رود.

وی عنوان کرد: باغستان در گذشته دور تا دور شهر را فرا گرفته بود با وجود آن علی‌رغم مشکلات آب، شهر آبادی داشته باشیم. باغستان در پنج دهه گذشته با حکمرانی مستقلی اداره می‌شد و استقلال داشت و نیازی به کمک هیچ نهاد یا دستگاه حکومتی احساس نمی‌شد.

طوما آب باغستان قدمی ۷۰۰ ساله دارد

کرمانشاهانی اظهار کرد: در اسناد به‌دست آمده شاهدیم که باغستان طومار آبی دارد که با جزییات تمام نوبت‌های باغداری در آن ثبت شده است و آخرین طومار با قدمت ۷۰۰ ساله است که در حال حاضر هم بین باغداران رعایت می‌شود.

وی گفت: در ساختار سلسله مراتبی و باغستان سنتی قزوین، نهرها، رودها و باغ‌ها در باغستان نامگذاری شده‌ است و وقتی باغی از یک نسل به نسل دیگر منتقل می‌شود اسامی آن تغییر نمی‌کند و این حاکی از موجودیت و حکمرانی پایدار باغستان است و هر مداخله‌ای در باغستان باید مطابق با این سیستم پایدار باشد.

مؤسس انجمن توسعه حیات شهر با بیان اینکه چاهخانه‌ها مراکز حکومت باغستان محسوب می‌شود، خاطرنشان کرد: باغستان مستقل بود چون منابع ویژه خود را داشت و آب رودخانه تعارضی نداشت، باغ مالک داشته و باغبان مدیر باغستان بود و ۱۰ درصد از هر باغ به او تعلق می‌گرفت و هیچ‌گونه اختلافی برای انجام این امور وجود نداشت چون تجربیات ثبت بود و برای هر کاری راهکاری وجود داشت.

وی بیان کرد: باغبان‌ها و دخوها با مشارکت و تعامل باغداران باغستان را اداره می‌کردند اما بعدها خط‌آهن و جاده گاز از باغستان عبور کرد و اتفاقات استان و شکایات باغداران از امنیت جانی و امنیت محصولات، خط ماشین روی پل امام رضا (ع) به بهانه ترافیک عبوری، همه بهانه‌هایی برای تخریب بوده و حاکمیت باغستان و تعلق منابع به باغستان را بر هم زده است.

کرمانشاهانی تصریح کرد: آنچه شرایط باغستان را به هم ریخته؛ مجموعه‌ای از مداخلات حاکمیتی است که با سیستم پایدار حکمرانی هزار ساله باغستان تعامل نکرده است. مداخله بی‌برنامه تبعات خود را داشت و قوانین بازدارنده بسیاری برای باغستان وضع شد و با آن‌ها برخوردهای سلیقه‌ای صورت گرفت و در ادامه فساد در حوزه زمین و فساد در حوزه پیمانکاری و تغییر سبک زندگی را سبب شد که تضعیف قدرت باغستان را در پی داشت.

وی خاطرنشان کرد: ما باغستان را ویران کردیم که در پی آن شهر قزوین هم ویران خواهد شد. برای بازیابی حیات باید قدرت به نهاد اجتماعی باغستان و باغداران بازگردانده شود. آب و حقابه باغستان که در زمان سیلابی‌ شدن به خارج از شهر منحرف می‌شود حق و حقوق باغستان است و باغداران باید بازیگرانی قوی باشند که بتوانند حقوق خود را مطالبه کنند.

مشکلات باغستان زیاد اما قابل حل است

محمدرضا بابوک از باغداران باغستان سنتی قزوین با ارائه تجربیات باغداری در باغستان سنتی قزوین نیز در این جلسه اظهار کرد: از دیدگاه ما تنها راه‌حل مشکلات باغستان تعامل و مشارکت جامعه دانشگاهی و نخبگانی با باغداران است تا به نتایج و راهکارهای عملیاتی برای بازیابی باغستان برسیم.

وی به نقل از یکی از مسئولان خاطرنشان کرد: مهم‌ترین مزیت ایران کشاورزی است؛ مهم‌ترین مزیت کشاورزی ایران باغداری است و در این عرصه مهم‌ترین مزیت باغداری باغات پسته به ویژه درختان دیم و باغستان سنتی قزوین است که تاکنون در عین بهره‌وری بالا کمترین برداشت از منابع زیرزمینی را داشته است.

بابوک با اشاره به اینکه مشکلات باغستان زیاد اما قابل حل است، گفت: در حالی‌که مسئولین گمان می‌کنند تنها با کاشتن درخت مشکل باغستان حل می‌شود؛ باید بدانند اصلی‌ترین مشکل ما آب است و کسی راهکاری برای عبور از آن ندارد. مداخله مسئولان نه‌تنها مشکلی را حل نمی‌کند بلکه بر مسائل ما نیز می‌افزاید، باید باغستان را به باغداران سپرد.

وی خاطرنشان کرد: هزار سال است که باغستان براساس اقلیم منطقه، الگوی کشت خود را انتخاب کرده و با توجه به آورده رودخانه‌ها الگوی مصرف مشخصی دارد و نباید در مدیریت سنتی آن اختلال ایجاد کرد، باغستان تنها سالی یک بار آب می‌خورد به شرط آن‌که درختان بتوانند آب را از سطح ۲۵ تا ۳۰ متری زمین بالا بکشند اما در این میان حفر چاه‌های مجاز و غیرمجاز در دشت قزوین آسیب مستقیم به حیات باغستان وارد کرده‌است.

راهکاری برای حل مشکل باغستان

بهنام‌فر از باغداران باغستان سنتی قزوین در جهت ارائه راهکار برای حل مشکلات باغستان عنوان کرد: به‌جای توسعه شهر و به دنبال آن نابودی محیط‌زیست، بافت تاریخی و طبیعی بهتر است شهرک‌سازی را گسترش دهیم و از زمین‌هایی که قابلیتی برای کشت ندارند جهت ایجاد فضای شهری بهره ببریم.

این باغدار قزوینی بیان کرد: مسئله دیگری که می‌تواند به حل مشکلات باغستان کمک کند اصطلاح انهار است، باید بتوان زیرساخت مناسب برای نهر آب ایجاد کرد تا کمترین هدر رفت را داشته باشد؛ در این صورت است که می‌توان در حین بارش‌های فصلی آب را برای شهر و تغذیه باغات نگه‌داشت.

باغستان تنها بافت زنده باستانی کشور است

پویا احمدی، پژوهشگر محیط زیست، در این جلسه اظهار کرد: نجات باغستان در آن است که کلیه دستگاه‌های دولتی و حاکمیتی از این میدان پا پس کشیده و اختیار باغستان را به باغداران بسپارند چرا که دولت و هیچ دستگاهی توانایی و صلاحیت رسیدگی به باغستان را ندارد.

وی خاطرنشان کرد: حیات و پویایی باغستان در جریان بود تا اینکه ما از صد سال گذشته احساس کردیم باید مدرن شویم و حیات باغستان را به فنا دادیم، الان زمان آن رسیده که دولت‌های بی‌برنامه‌ای که در مدیریت باغستان مداخله کردند و حیات آن را به مخاطره انداختند با جدیت به باغستان بپردازند و حمایت کنند و یارانه پرداخت کنند.

این پژوهشگر تصریح کرد: با شناخت باغستان در گذر تاریخ درمی‌یابیم که باغستان سنتی قزوین در مقایسه با سایر آثار تاریخی تنها بافت زنده باستانی کشور است و همین موضوع سبب شده حفظ آن با مشکلات و چالش‌های بسیاری مواجه باشد.

احمدی در پایان عنوان کرد: در واقع باغستان سنتی قزوین یک شهر است چرا که واحد شمارش آن محله و قطعه و بلوک است و گوشه به گوشه باغستان تابلو دارد و همچون معرفی نقش‌جهان یا تخت‌جمشید به بازدیدکنندگان معرفی می‌شود.

انتهای پیام