محققان در پژوهشی با عنوان «تاثیر فناوری‌های فضایی بر اقتصاد جهانی و تحولات استراتژیک» آورده‌اند که فناوری فضایی به دلیل تأثیرات حیاتی، کلی و بلندمدت دارای ویژگی‌های راهبردی است و تأثیر آن بر عوامل قدرت ملی بسیار قابل توجه است.

این پژوهش توسط حسین نواده توپچی استادیار دانشگاه عالی دفاع ملی انجام شده که نشان می‌دهد، فناوری فضایی از طریق همه اشکال ارتباطات، اطلاعات و پایش زمین، پیشران توسعه اقتصادی در عصر حاضر است. ارزش‌های اقتصادی، فرصت‌ها، منابع و محدودیت‌های جغرافیایی از این طریق قابل شناسایی و مدیریت است.

کنترل، راهبری و هدایت منابع و جریانات کلان تولید قدرت و به تبع آن کسب پیروزی در رقابت‌های بین‌المللی که از اهداف اصلی شکل‌گیری یک راهبرد است، با کاربست این فناوری فراهم می‌آید. تحولات فناوری موجب شکل‌گیری مناطق استراتژیک و پویایی آنهاست. از این‌رو فناوری، به ویژه فناوری فضایی، مکان‌ها و مناطق استراتژیک را دستخوش تغییر کرده و حتی درجه اهمیت آنها را نیز دگرگون ساخته است.

عصری که در آن «اطلاعات» قدرت تلقی می‌شود، تجهیزات فضا پایه، فراهم‌آورنده آن به حساب می‌آیند؛ از این‌رو توسعه اقتصادی و حفظ و افزایش قدرت اقتصادی بدون توجه به فضا و سرمایه‌گذاری در آن را بسیار دشوار می‌کند. از سوی دیگر دریافت تحولات راهبردی و مدیریت مناسب آنها مستلزم اشراف از فضاست و از این طریق است که دستیابی به منابع قدرت‌آفرین در فضاهای جغرافیایی فراهم می‌آید.

فناوری‌های فضایی با عوامل برشمرده آن، به عنوان پیشران تحولات راهبردی، در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، امنیتی و دفاعی موجب دستیابی به قدرت در فضاهای جغرافیایی ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک شده است. آثار مثبت این پیشران را می‌توان در توسعه رفاه، تسهیل زندگی برای بشر، تسهیل حکمرانی و چاره‌جویی برای مخاطرات ملاحظه کرد.

محققان می‌گویند، کارکرد منفی آن به صـورت نبرد برای کسب قدرت بیشتر، تهدیدات امنیتی و آثار سوء بر صلح و امنیت ظاهر شده است. اهمیت و تأثیر فناوری‌های فضایی در تحولات راهبردی، قدرت ناشی از تسلط بر قلمروهای فضایی، فناوری‌های مربوط به آن و ایجاد قابلیت‌های ملی ایجاب می‌کند که در برنامه‌های پیشرفت و توسعه کشور به این عنصر قدرت‌آفرین توجه ویژه‌ای شود.

فناوری فضایی با مهیا ساختن امکان دسترسی همه مناطق به مزیت‌ها و با تسهیل انواع مبادلات، زمینه‌ساز بهره‌مندی استراتژیک مناطق است. بنابراین ایجاد ظرفیت‌های فضایی در کشور، مسیر تحولات استراتژیک و ارتقای قابلیت ملی را فراهم می‌سازد. گذر از قرن بیستم و منطق حاکم بر آن، مستلزم درکی متفاوت از مبانی حکمرانی و ماهیت تحولات بین‌المللی است و در سایه دستیابی به منابع قدرت‌آفرین در فضای جغرافیایی قابل تحقق است.

هرچند نظام سلطه بر منطق ایدئولوژیک «سرمایه‌داری لیبرال» خود اصرار می‌ورزد که بازمانده رویکرد ایدوئولوژیک دوران جنگ سرد و قرن گذشته است. با وجود اینکه فرایند جهانی شدن سبب شده است که تحولات اقتصادی و ژئواستراتژیکی رخ دهند، ولی با دیدی عمیق‌تر می‌توان دریافت که پدیده جهانی شدن خود ناشی از توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات است که ریشه در فناوری‌های فضایی دارد.

قابلیت و توانایی تبدیل علم و دانش به فرآورده را می‌توان فناوری نامید. فناوری فضایی به فناوری مربوط به ورود و یافتن اجسام یا گونه‌های حیات در فضا اطلاق می‌شود. به این تعریف باید فعالیت‌های مربوط به زمین، سنجش از راه دور، مکان‌یابی جهانی، ارتباطات راه دور، ناوبری، نظارت بر زمین، تلویزیون ماهواره‌ای، هواشناسی و ... را اضافه کرد. رایانه‌ها و ابزارهای دورسنجی از جمله اولین فناوری‌هایی بودند که به دلیل اهمیت‌شان برای بوسترها و فضاپیماها باید آن‌ها را در زمره فناوری فضایی به شمار آورد.

اعضای جامعه بین‌المللی به منظور تسهیل زندگی و فراهم نمودن زمینه‌های قابل اطمینان زندگی بشر و امکان مدیریت بهتر مناطق و مکان‌های ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی نسبت به فناوری‌های فضایی اقبال نموده‌اند. این رویکرد موجب شده است که تحولات چشمگیری در حوزه قدرت و متعاقب آن در مؤلفه‌های قدرت به ویژه در حوزه اقتصاد رخ دهد.

تسهیل مبادله به طور کلی و مبادلات اقتصادی از قبیل مبادلات پولی و ارزی، انعقاد قراردادهای تجاری بین‌المللی، مبادله کالا و خدمات، قراردادهای بیمه، تولید و توزیع اطلاعات در همه زمینه‌ها، ارائه اطلاعات مربوط به کلیه بازارها و تسهیل مبادلات مربوطه، ارتباطات راه دور، مکان‌یابی و مدیریت زیرساخت‌ها، هدایت و کنترل کلیه وسائط نقلیه، مکان‌یابی، نقشه‌برداری، سنجش زمین و نظارت بر آن، هواشناسی و پیش‌بینی سوانح و بلایای طبیعی، کشف منابع جدید در زمین و فضا، انتقال انرژی از فضا، کشف آفات و بیماری‌هـای منطقه‌ای دارای آثار اقتصادی شگرفی بر زندگی بشر و شیوه مدیریت در مناطق مختلف زمین است.

طبعا آثار اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و امنیتی که از موضوع این تحقیق به دور است از دیگر موارد قابل ملاحظه در عصر جدید به شمار می‌آیند. اهمیت و تأثیر فناوری‌های فضایی در تحولات راهبردی، قدرت ناشی از تسلط بر قلمروهای فضایی، فناوری‌های مربوط به آن و ایجاد قابلیت‌های ملی در این حوزه ایجاب می‌کند که در برنامه‌های پیشرفت و توسعه کشور به این عنصر قدرت‌آفرین توجه ویژه‌ای شود.

در حال حاضر محاسبه تأثیر فناوری فضایی بر جنبه محض اقتصادی و به صورت کمیت‌پذیر مقدور نیست، لیکن تأثیر راهبردی این فناوری بر زیست بشر و به صورت بارزی آثار اقتصادی آن غیر قابل انکار است. این فناوری از مهمترین پیشران‌های اقتصادی در جهان به شمار می‌آید.

این پژوهش در فصلنامه راهبردی اقتصادی منتشر شده است.

انتهای پیام