یکی از نشانه‌های ارتقاء کشورها و به نوعی مهم‌ترین عوامل توسعه آنها، آموزش همراه با پژوهش است، اما آنچه در تحقق این روند تأثیر دارد، انجام صحیح این پروسه خواهد بود. درواقع برای داشتن پژوهشگر حرفه‌ای بیش از هر چیز باید روند انجام پژوهش در مسیری درست قرار گیرد.

اینکه چگونه یک پژوهش هدفمند خواهد بود و چگونه یک پژوهشگر حرفه‌ای تربیت کنیم، به عوامل بسیاری بستگی دارد که به عقیده مهدی ژیانپور، پژوهشگر، جامعه‌شناس و رئیس جهاد دانشگاهی اصفهان که سال‌هاست به امر پژوهش در حوزه‌های مختلف مشغول است، روحیه پژوهش باید در تمام افراد جامعه پرورش پیدا کند که دوره پرورش از خانه‌ و تحت نظارت والدین آغاز می‌شود.

جامعه ایران کنشگر محور است

ژیان‌پور پژوهش را یک پدیده جدی، متمرکز، مستدام و نیازمند فعالیت گروهی معنا می‌کند و به ایسنا می‌گوید: تا زمانی که پژوهش، ساده و بعضا آسان در نظر گرفته شود و به اثربخشی آن توجه نشود، نمی‌توان انتظار خاصی از پژوهش‌های انجام شده داشت.

به گفته او، رخدادهای پژوهشی به‌عنوان روندی جاری در کشور در حال اجرا است و اتفاقات خوبی هم در این زمینه رخ داده و می‌دهد، اما با اصلاح رویکردهاست که حال و هوای پژوهش بهبود می‌یابد و این اتفاق‌های خوب به جریانی خوب تبدیل می‌شود.

رئیس جهاد دانشگاهی واحد اصفهان، جامعه ایران را کنشگرمحور معرفی می‌کند و می‌گوید: رخدادهای درست جامعه ما عمدتاً براساس نیت‌های خوب کنشگرهای خلاق رخ می‌دهد، نه بر اساس ساختارها. ساختارهای کارا نیز حاصل تداوم اتفاقی این کنش‌گران کاردرست است.

پژوهش به مثابه روحیه در تمام افراد جامعه تقویت شود

به گفته این پژوهشگر، فراتر از حرفه، پژوهش به مثابه یک روحیه باید در تمام افراد جامعه تقویت شود و این مهم محقق نخواهد شد، مگر اینکه زیرساخت‌های آن فراهم گردد. این بسترهای تربیتی از خانه شروع می‌شود و در مدرسه و دانشگاه تداوم می‌یابد.

ژیانپور توضیح می‌دهد: برای تحقق این هدف، در مرحله تربیت غیررسمی که از خانه آغاز می‌‎شود، باید والدین را آماده تربیت کودکان کرد. در واقع باید صلاحیت زیستی افراد برای فرزندآوری به صلاحیت‌های فرهنگی ارتقا یابد تا شاهد تربیت نسلی پژوهشگر باشیم.

او خاطرنشان می‌کند: تقویت روحیه پژوهشگری در سطح پیش از دانشگاه نیز باید مورد توجه قرار گیرد. یکی از خلاهای جدی در نظام آموزش رسمی ما در این مرحله است که باید به جِد مورد بازنگری قرار گیرد. در حال حاضر پژوهش تا دوران تحصیلات تکمیلی جدی گرفته نمی‌شود و افراد بدون آموزش به یک باره در دوران تحصیلات تکمیلی با انتظارات و تکالیف بالای پژوهشی مواجه می‌شوند.

به عقیدۀ این جهادگر نمونۀ کشوری، رویکردها در این خصوص نیازمند اصلاح است و مدارس به جای تمرکز بر محتوا باید بر روی منش و روش پژوهش متمرکز شوند و کودکان را فراتر از چارچوب‌های فعلی آموزش باید به  مهارت‌هایی همچون کاوش کردن، مشاهده کردن و گفت‌وگو کردن تجهیز کنند.

ژیانپور با بیان اینکه روحیه تمرکز، جدیت و کارگروهی در مدرسه باید آموزش داده شود، یادآور می‌شود: خلا این روحیه باعث می‌شود با وجودی که در محیط‌های پژوهشی نیازمند تیم‌های متمرکز و مستدام هستیم،  به طور مرتب با پدیده «ماجراجویی پژوهشی» روبرو باشیم.

ژیانپور می‌گوید: در کشور میان حوزه اجرا و پژوهش رابطه مشخصی نداریم، به این معنا که مکانیسم اداره کشور اینگونه نیست که اگر پژوهشی انجام نشود، اتفاق خاصی بیفتند.

معاون پیشین بخش پژوهش جهاد دانشگاهی اصفهان نسبت بین کارفرما و مجری را در ۶ مرحله تعریف می‌کند که تنها دو مرحله از آن تحت اختیار مجری است و چهار مرحله دیگر باید در سازمان‌ها رخ دهد.

او با بیان اینکه این مراحل باید بین دو طرف به درستی رخ دهد تا شاهد نتیجه‌ای مطلوب باشیم، توضیح می‌دهد: این روند از شناسایی مسئله در سازمان و پردازش آن آغاز می‌شود و در مرحله بعد، مسئله به زبان علمی مطرح، اجرا و در نهایت مورد استفاده قرار می‌گیرد.

رئیس جهاد دانشگاهی واحد اصفهان خاطرنشان می‎کند: سازمان‌های ما نیازمند تغییر نگرش به پژوهش هستند. درحال حاضر سازمان‌ها هنوز به شیوه سنتی رفتار می‌کنند، نیازهایشان را احصا نمی‌کنند و با مسئله‎‌هایشان به درستی آشنا نیستند.

پژوهش راه حل مسایل پیچیده است

ژیانپور راه حل بهبود ساز و کارهای اجرای پژوهش را پیچیده در نظر گرفتن اداره جامعه عنوان می‌کند و می‌گوید: زمانی که مسئله را پیچیده در نظر بگیریم، راه‌حل‌های ساده و تکراری را کنار می‌گذاریم و بر پاسخ‌های پژوهش‌بنیان تکیه می‌کنیم.

او در پاسخ به اینکه برای جان گرفتن پژوهش در کشورمان چه کنیم خاطرنشان می‌کند: تازمانیکه احساس نیاز به پاسخ‌های پژوهش‌بنیان رخ ندهد، پژوهش جان نمی‌گیرد. این تغییر نگاه به مشکلات‌مان، موجب ایجاد اتمسفر پژوهشی می‌شود. برای ایجاد این اتمسفر نیازمند یک پارادایم شیفت اساسی هستیم. البته در کوتاه‌مدت و میان‌مدت چاره این است که تلاش کنیم مدیران و تصمیم‌گیران را با نمونه‌ها و پایلوت‌های موفقی که محیط‌شان را عالمانه اداره می‌کنند، آشنا کنیم. بسیاری از ما باید جهان‌های ناآشنا را تجربه کنیم. البته نباید دچار خودکم بینی، خود زنی و تقلید بدون توجه به بسترهای بومی باشیم.

او با بیان اینکه تلقی از دستاوردهای پژوهش باید اصلاح شود، توضیح می‌دهد: گاهی تلقی از دستاوردهای پژوهش صرفاً دستاوردهای انتشاراتی است و به اینکه تا چه حد پژوهش اثرگذار و کاربردی است، توجهی نمی‌شود. در برخی موارد نیز دانشگاه، اساتید را مکلف به گرفتن پروژه پژوهشی می‌کنند، این روش درحالیکه تاحدی فضای پژوهش را گرم می‌کند، اما خیلی حرفه‌ای نیست و صرفاً برای پرکردن خلاهای مالی انجام می‌شود و برای بهبود فضای پژوهشی نتیجه بخش نخواهد بود.

سازمان‌های پژوهش و فناوری بستری برای پرورش پژوهشگر

این پژوهشگر در توصیه به دانشجویان برای تبدیل شدن به یک پژوهشگر خوب، می‌گوید: پژوهش مانند بسیاری از موضوعات اطراف ما امری جدی است و همانطور که به سازمان‌ها توصیه می‌کنیم مشکلات‌شان را پیچیده ببینید، پژوهشگر نیز باید پژوهش را به مثابه امری جدی ببیند و به آن مجدانه بپردازد.

او تصریح می‌کند: عمده پژوهش‌های دانشگاهی و حتی حرفه‌ای در کشور در ارتباط اساتید با دانشجویان تعریف می‌شود که عمدتاً جدی و حرفه‌ای نیست. پژوهش به مثابه حرفه، زمانی واقعیت پیدا می‌کند که سازمان‌‎های پژوهش وفناوری تشکیل شده و طبقه پژوهشگران حرفه‌ای قوام یابد. در این صورت با افرادی روبرو هستیم که حرفه اصلی‌شان پژوهش است و با سازمان‌های مواجه هستیم که افراد مستعد را به پژوهشگرهای حرفه‌ای تبدیل می‌کنند.

این جامعه‌شناس با بیان اینکه در استان اصفهان کمیت بزرگی از دانشجویان داریم، معتقد است که کمتر ازپنج درصد این جمعیت می‌توانند در پروژه‌‎های پژوهشی وارد شوند، چراکه به درستی آموزش ندیده‌اند.

او به افراد علاقه‌مند به پژوهش توصیه می‌کند که خود را در جریان پژوهش به شکل کارآموز و دستیار قرار دهند و معتقد است که این اتفاق شوربختانه در جریان آموزش‌های دانشگاهی رخ نمی‌دهد، بلکه باید آن ‎را در پروژه‌های پژوهشی که افراد و به‌ویژه مراکز پژوهشی انجام می‌دهند جستجو کرد.

نیازمند گروه‌های پژوهشی حرفه‌ای هستیم

ژیانپور با تأکید براینکه در فضای پژوهش کشور بیش از پژوهشگران حرفه‌ای نیازمند گروه‌های پژوهشی حرفه‌ای هستیم، خاطرنشان می‌کند: در وهله نخست مهم است، نسلی از پژوهشگران حرفه‌ای تربیت کنیم که حرفه و فکر و ذکرشان پژوهش باشد و در مرحله بعد باید گروه‌های منسجم و مستدام برای اجرای پژوهش تشکیل شود. در این گروه‌ها فرایندهای جدی پژوهشی و روحیاتی همچون تمرکز و کار تیمی آموزش داده می‌شود. یکی از پیامدهای ساده تلقی کردن پژوهش، ترویج تقلب است.

او توضیح می‌دهد: اشتباه بزرگ زمانی است که با دستاوردهای پژوهش آسان برخورد می‌کنیم. این موضوع از رابطه سهل‌گیرانه استاد با دانشجو، تا رابطه نویسنده با مجله و مجله با محیط علمی رخ می‌دهد و بزرگ‌ترین دلیل ناشی از آن این است که این پژوهش هیچ نسبتی با دنیای واقعی ندارد و در راستای پاسخ به نیاز تعریف نشده است.

او توضیح می‌دهد: باید تکلیف‌مان را با کمیت به‌عنوان یک ارزش مشخص کنیم. برخی امتیازدهی‌ها عجیب به دستاوردهای غیرواقعی باید مورد بازنگری قرار گیرد. برای مثال در هفته‌های پژوهش کمیت‌های عجیب و غریبی به عنوان دستاوردهای پژوهشگر برتر امتیاز می‌گیرند. به نظر من اینها را باید حل کنیم.

ژیانپور اما معتقد است که در موضوع تقلب افراد خیلی مقصر نیستند و می‌توان به لحاظ اخلاق حرفه‌ای آنها را نشان‌دار کرد، اما بخش بزرگی از این معضل ناشی از بسترهای اشتباه است.

پژوهش در جهاد دانشگاهی

این پژوهشگر نمونه، با بیان اینکه پژوهش از ابتدای تأسیس جهاد دانشگاهی، جایگاه ویژه‌ای در اهداف و برنامه‌های آن داشته است، تفاوت جهاد با دیگر سازمان‌های پژوهشی را به نفس تشکیل جهاد دانشگاهی نسبت می‌دهد و می‌گوید: جهاد دانشگاهی در پاسخ به یک مشکل و مسئله در ایران تشکیل شد. در دوره‌ای که دانشگاه‌ها تعطیل شدند، جهاد به‌عنوان بازوی ستاد انقلاب فرهنگی ایجاد شد و از آن به بعد به طور مداوم جهاد پاسخگوی مسائل مهم  و فوری کشور بوده و بارهای بر زمین مانده را به دوش کشیده است.

او ادامه می‌دهد: نکته دوم اینکه جهاد به لحاظ مالی مستقل و خودگردان است، به همین دلیل برای تأمین هزینه‌های مالی تلاش‌های مجدانه و واقعی انجام می‌شود. مدام به این توجه می شود که هر واحد استانی نیاز محدوده و محیط خود را بشناسد و برای آن طراحی کند.

رئیس جهاد دانشگاهی واحد اصفهان با اشاره به دو دانشگاه بزرگ و جامع اصفهان و صنعتی در استان اشاره و اظهار می‌کند: این دو دانشگاه پیشفرض فعالیت پژوهشی برای تمام سازمان‌ها هستند، بنابراین ما باید با تلاش و کار خوب، خود را بشناسانیم. این تلاش و ابراز شایستگی  موجب جلب اعتماد می‌شود.

ژیانپور اضافه می‌کند: در حال حاضر در جهاد هیچ کار خویش‌فرمایی نداریم و صد درصد کارهای ما در پاسخ به نیازهای اعلام شده سازمان‌ها است. از سوی دیگر به منظور پاسداشت ذات پژوهش و جلب اعتماد سازمان‌ها و موفقیت در کار، خود را محدود به روال‌های اداری نمی‌دانیم. به این معنا که ممکن است شرح خدمات ما با سازمان‌ها ده مورد باشد، اما برای به ثمر رسیدن آن ده اتفاق دیگر را خودمان رقم می‌زنیم.

این جهادگر نمونه کشوری معتقد است که به پای پژوهش ایستادن نوعی «ایثار استراتژیک» است و می‌گوید: هزینه کردن برای پژوهش، ترویج کارایی و اثربخشی آن، آموزش و تیم‌سازی پژوهشی سطح و مقیاس مواجهه با پژوهش را ارتقا داده است.

ژیانپور، شعار پژوهش در جهاد اصفهان را «با پژوهش می‌شود شهر و کشور را اداره کرد» اعلام می‌کند و می‌گوید: اگر روند شش مرحله‌ای پژوهش را به درستی اجرا کنیم، تقریبا صددرصد کارها باید کاربردی شود. بزرگترین مسئله استان از نظر ما، خود شهر اصفهان و مشکلات آن است. معتقدیم اگر معضلات این شهر حل شود، نه تنها استان بلکه کشور دچار تغییر می‌شود، بنابراین در جهاد دانشگاهی اصفهان مطالعات شهری را به عنوان حوزه مطالعاتی انتخاب کرده و با رویکرد پایداری خود را یاری‌رسان مدیریت شهری می‌دانیم.

انتهای پیام