هرودت بنیادش را به دیاکو پادشاه ماد نسبت می‌دهد اما حقیقت این است که چون در تاریخ اوایل ماد، تحقیقاتی به طور کامل انجام نشده از پیدایش اولیه‌ آن اطلاعات درستی در دست نیست و شاید پادشاه نام برده در آبادانی و توسعه آن کوشیده است.

در کتیبه تیگلات پالسر اول، پادشاه آشوری از همدان به نام "آمادانا" یاد شده است، در کتیبه‌های هخامنشی، نام این شهر را "هگمتانا" گفته‌اند که به عقیده باستان‌شناسان، از دو جزء "هنگ" به معنی جا و "متا" به معنی اجتماع و گرد آمدن است.

اعتمادالسلطنه در این‌باره می‌گوید: اسم اصلی این شهر "هم دان" بوده است که "هم" به معنی اتفاق و "دان" به معنی ظرفیت است و در کل به معنی مجتمع متفقین است. لاکهارت به نقل از پلیبیوس؛ مورخ یونانی، شهر اکباتان را که در دامنه کوه ارنتس(الوند) واقع شده، مقر سلاطین وی می‌داند که از نظر آبادی و ثروت بر سایر سرزمین‌ها ترجیح داشته است.

افشار در کتاب "سیمای ایران" می‌گوید: اسم اصلی این شهر "هانگ ماتانه" یا "هاکاماتانا" است که به معنی محل اجتماع و به واژه انجمن نزدیک است و در تورات اخمثا نوشته شده که مرکب از "هاخای زندی" و "ثانای پالی"، که شاخه‌ای از زبان سنسکریت است و ثانا به معنی ستان فارسی است که محل و مکان معنی می‌دهد و اخمث را به محل دوستی و شهر دوستی ترجمه کرده‌اند و این به علت آن بوده که مقر تابستانی شاهان ایران بوده، آندره گدار نیز معتقد است شهر همدان برای پادشاهان هخامنشی دارای اهمیت فراوان بوده است.

این کهن‌دیار در طول تاریخ فراز و نشیب‌های زیادی را طی کرده است، زمانی پایتخت پادشاهان مادی و هخامنشی بود، زمانی به دست اسکندر مقدونی ویران و زمانی توسط مهرداد اشکانی تصرف شد. می‌گویند بعد از اینکه دیاکو همدان را به پایتختی انتخاب کرد استحکامات عظیمی شامل هفت حصار تو در تو که هر یک به رنگ خاصی بود ساخته شد و مردم اطراف این حصارها، منازل خود را برپا کردند، به نظر اغلب پژوهشگران، "تپه هگمتانه" جزئی از بقایای همین استحکامات است.

"کتیبه‌های گنجنامه"، کاخ‌های هخامنشی، جام‌ها و الواح زرین و سیمین و بقایای ستون‌های سنگی نشان دهنده اهمیت همدان در دوره هخامنشی است. علاوه بر این مجسمه "شیر سنگی" در شهر همدان و "معبد لائودیسه" نهاوند را مربوط به دوران اشکانی و سلوکی می‌دانند.

در اسناد تاریخی آمده است همدان در دوره ساسانی یکی از ضرابخانه‌های حکومت بود و سکه‌های متعددی از این دوره کشف شده است همچنین در کتابچه‌ای به نام "شهرها" که حدود سال ۵۰۰ میلادی به زبان پهلوی نوشته شده بنای همدان به یزدگرد اول نسبت داده شده و این نشان می‌دهد که عملیات عمرانی مهمی توسط وی در این شهر صورت گرفته است.

دوران اسلامی همدان، با فتح نهاوند توسط اعراب آغاز می‌شود، تاریخ جنگ نهاوند در روایات گوناگون آمده است. بعضی آن را سال ۱۸، ۱۹ یا ۲۰ هجری قمری گفته­‌­­­اند اما ظاهراً سال ۲۱ هجری قمری درست‌تر است. فتح نهاوند را "فتح‌الفتوح" خوانده‌اند چراکه با توجه به روایت‌ها، پس از این پیروزی، فتوح اعراب در همه جای ایران تقریباً بی‌مانع پیش رفت بنابراین از سده اول هجری قمری همدان نیز مانند قم و اصفهان و کاشان، هم محل تردد و توجه اعراب و هم مقر حکومت آن‌ها شد.

همدان در دوران اسلامی نیز بالا و پایین‌های بسیاری را به خود دید اما این شهر زیبا، سرسخت و استوار در طول قرن‌ها همچنان سرپا ماند و آوازه‌اش نه تنها در ایران که به واسطه سیاحان و جهانگردان تا آن‌سوی مرزها نیز رسید.

امروز این کهنه دیار را با بلندای قامت الوند و دامنه دشت‌های همیشه سرسبز می‌شناسند، امروز همدان را از شکوه داریوش تا خاطرات به یاد مانده هگمتانه، از سرخی آتش نوشیجان تا آبی روشن علیصدر، در کلام باباطاهر و عین‌القضات، در طعم تلخ و شیرین جوشانده‌های بوعلی‌سینا و آواز مفتون و از بانگ اذان در مأذنه‌های مسجد جامع تا کوچه پس کوچه‌های بازارهای درهم تنیده‌ می‌شناسند.

امروز همدان را با عشق‌های نهفته در تابوت‌های سنگی اشکانی و کوزه‌های ‌سفالین نصفه و نیمه اکباتان، با خاطرات برج قربان و جلوه الهی در نقش و نگار گنبد علویان، با ایوان کاشی امامزاده‌ها و تاریخ ایستادگی آن می‌شناسند.

امروز همدان را با مردمانی یکدل و بی آلایش که زندگی را نقش می‌بندند در تار و پود روزگاران، با سراب‌های نهاوند که آواز زندگانی می‌خوانند، با طبیعت بکر تویسرکان، با سفال لالجین و انگور ملایر می‌شناسند.

امروزه همدان با پیشینه‌ای کهن و بیش از ۱۸۰۰ بنای تاریخی و جاذبه‌های طبیعی، آب و هوای مطبوع، آداب و رسوم خاص منطقه، صنایع‌دستی منحصربفرد و شهرهای جهانی لالجین، ملایر و شهر ملی تویسرکان یکی از مهمترین قطب‌های گردشگری ایران محسوب می‌شود که گفتنی‌ها، دیدنی‌ها و شنیدنی‌های بسیاری در خود دارد.

اول شهریور روزی است که به‌ حکم تقویم و به علت زادروز بوعلی‌سینا روز پزشک نامگذاری شده و از آنجا که حکیم هزاره‌ها و همدان نام و ارتباطشان درهم‌تنیده، این روز "روز همدان" نیز نامیده می‌شود. 

انتهای پیام