رجبعلی لباف خانیکی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: طرق در جنوب شرق مشهد به دلیل برخورداری از آب رودخانه طرق از اهمیت فراوان برخوردار بوده و دلیل بارز این امر وجود محوطه باستانی با عظمت معروف به «تپه نادری» در آن ناحیه است که براساس بررسی‌های باستان‌شناسی و به استناد سفال‌های پراکنده بر دامنه‌های تپه، اقامت در آن از حدود ۷۰۰۰ سال پیش تا ۳۵۰۰ سال پیش برآورد شده است.
وی افزود: طرق در دوران اسلامی نیز اهمیت خود را حفظ کرده است به گونه‌ای که به استناد کتاب «مکاتیب فارسی غزالی» در اوایل قرن ۶ هجری قمری لشکرگاه به «تروغ» (طرق) بوده، در زمان تیموریان مصلای بزرگی در آن وادی ساخته شده و شاه عباس صفوی نیز در طرق کاروانسرایی بر روی خرابه رباطی کهن‌تر بنا کرده که در گذشته احتمالا عصر سلجوقی یا حتی قبل از آن وجود داشته است.
این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی اضافه کرد: گذشته از جریان رودخانه طرق که اکنون در پشت سد طرق ذخیره می‌شود. آثار و بقایای قدیمی‌ترین راه‌های مواصلاتی توس به نیشابور و نواحی جنوبی خراسان مانند بقایای راه پلکانی مجاور روستای کهنه فاضل و راه سنگ‌فرش شریف‌آباد در آن حوالی موجود است.
وی بیان کرد: در سده‌های اخیر، موقعیت طرق در مجاورت مشهد، نخستین منزل برای بدرقه و آخرین منزل برای استقبال مسافران بوده که خود ایجاب می‌کرده آن منزل از جایگاه و اهمیت زیاد برخوردار باشد. تعدد و تداوم ساخت کاروانسراها در طرق خود دلیل بر این مدعا است. براساس شواهد موجود و محتوای کتاب‌ها و سفرنامه‌ها آنچه مسلم است نخستین کاروانسرای طرق به دستور شاه عباس اول صفوی ساخته شده و بازسازی و توسعه آن‌ها در دوره‌های بعد تداوم یافته است.
لباف خانیکی تصریح کرد: مطابق کتیبه سر در ایوان ورودی این کاروانسرا در زمان شاه سلیمان صفوی سال۱۰۸۰ قمری توسط محمدتقی کرمانی احداث شده و همان‌طور که اعتمادالسلطنه نوشته، در اواسط دوره قاجار به سال ۱۲۷۸ قمری اسکندر بیک فراش‌باشی بر روی کاروانسرای دوره شاه عباسی بنای دیگری احداث و به بنای شاه سلیمان الحاق کرده است. اکنون آنچه به «رباط طرق» معروف است، مجموعه معماری مشتمل بر ۲ حیاط، یک آب انبار و یک حمام است که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارد.
وی خاطرنشان کرد: نخستین بخش در سمت شرقی مجموعه، حیاط اول یا کاروانسرای اسکندر بیک فراش‌باشی است که در سال ۱۳۷۸ قمری بر روی خرابه‌های رباط شاه عباسی در ابعاد ۲۵ در ۲۸ متر در ۳ ضلع شرقی، جنوبی و شمالی آن ایوانچه‌هایی با طاق جناقی ساخته شده و ضلع غربی ایوان ورودی به حیاط دوم را در برگرفته است.
این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی عنوان کرد: بر میانه ضلع جنوبی حیاط اول نیز ایوانی ساخته شده که انتهای آن به یک حوض انبار منتهی می‌شود. حوض انبار از یک راهرو و یک مخزن استوانه‌ای و پلکانی تشکیل شده که از انتهای کف راهرو تا کف مخزن آب انبار ادامه یافته‌اند. گمانه‌زنی‌های اخیر در سمت جنوبی رباط و به فاصله کمی از حیاط اول منجربه پیدایش سازه آبی دیگری شده که با توجه به کیفیت فضاهای آجری با ملاط و اندود ساروج می‌تواند کاربری حمام داشته باشد.
وی ادامه داد: اصلی‌ترین بخش مجموعه رباط طرق حیاط دوم است. ورودی این بخش از جبهه شرقی از انتهای ایوان شرقی به حیاط اول باز می‌شود. این بخش از کاروانسرا که در سال ۱۰۸۰ قمری و دوران شاه سلیمان صفوی ساخته شده، خود رباطی کامل با پلان مربع به قاعده ۳۰.۵۱ متر دارای میانسرای نزدیک به مربع در ابعاد ۵.۲۳ در ۲۳ متر از نوع رباط‌های ۲ ایوانی است.
لباف خانیکی اظهار کرد: ایوان شرقی به یک هشتی و در نهایت به انتهای ایوان غربی حیاط اول راه می‌یابد و ایوان غربی به یک تالار و ۲ اطاق در طرفین تالار منتهی می‌شود. این ایوان و تالار انتهایی را به لحاظ ساختار متفاوت با ایوان مقابل، کف مرتفع و سکو مانند آن می‌توان به مثابه شاه‌نشین فرض کرد. بر هر طرف ایوان‌ها یک درگاهی با پلکان منتهی به بام و یک غرفه منتهی به اطاقی در پشت هر یک قرار گرفته است.
این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی گفت: بر هر یک از ۲ قاعده شمالی و جنوبی چهار غرفه منتهی به حجره‌ها تعبیه شده و در پشت حجره‌ها، طویله‌ها یا مالبندها به صورت سالن‌های بلند جهت نگهداری احشام ساخته شده است. در هر یک از گوشه‌ها و مدخل مالبندها سکویی مربع و مرتفع تعبیه شده که کاربری بارانداز داشته‌اند. رباط طرق در ۲۵ شهریورماه سال ۱۳۶۳ به شماره ۱۶۳۶ در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
انتهای پیام
نظرات