آلنوش طریان (تریان)، ۱۸ آبان ۱۲۹۹ شمسی در شهر تهران و خانواده‌ای ارمنی که همه اهل دانش و فرهنگ و ایران‌دوست بودند، چشم به جهان گشود. طریان پیش از آنکه در ۱۵ اسفند ۱۳۸۹ شمسی از دنیا برود، چنان کارنامه درخشانی از خویش در قلمرو علم و آموزش به جای گذاشت که هرگز یاد و نامش از میان ما ایرانیان نخواهد رفت. طریان، دانشمند فیزیکدان، استاد نجوم، خورشید شناس، ستاره‌شناس و عکاس ماهر آسمان‌ها بود. او یک بار گفته بود: 

«می‌خواهم کاری کنم که هرکسی نتواند. از بچگی دیده بودم که همه می‌گفتند دخترها نمی‌توانند هر کاری را انجام دهند. مثلاً نمی‌توانند ریاضی بخوانند. این حرف‌ها همیشه ناراحتم می‌کرد و می‌خواستم ثابت کنم که دختر یا پسر بودن فرقی ندارد و اگر انسان استعداد و پشتکار کافی داشته باشد، از عهده هر کاری برمی‌آید و ثابت هم کردم.»

این زن کوششگر که به او لقب «بانوی اختر فیزیک ایران» و «مادر ستاره شناسی ایران» را داده‌اند، دوران ابتدایی‌ و راهنمایی خود را در مدارس ارمنی گذراند و مقطع دبیرستان را در مدرسه‌ای زرتشتی پشت‌سر گذاشت. دانشگاه در همان زادگاهش و دانشگاه نامدار تهران پذیرفته شد و در رشته فیزیک به تحصیل پرداخت.  

پس از دریافت کارشناسی فیزیک، تا مدت‌ها مسئولیت و مدیریت چند آزمایشگاه فیزیک را به عهده داشت. وقتی تصمیم به خواندن فیزیک در مقطع تحصیلات تکمیلی گرفت و به دنبال دریافت حمایت دانشگاه تهران و استادانش بود، به او بورسیه تحصیلی تعلق نگرفت و با درخواستش مخالفت شد. اما خانواده طریان در کنارش بودند و با تأمین مخارج تحصیلش او را به فرانسه و دانشگاه سوربن فرستادند.

از تدریس اخترفیزیک تا خورشید شناسی

پس از پایان تحصیلات خود در فرانسه و دریافت دکترای فیزیک، این کشور علاقه‌مند به ماندن طریان بود. فرانسوی‌ها نمی‌خواستند او را از دست بدهند و تمایل داشتند که وی به مجامع علمی فرانسه خدمت کند. اما طریان رؤیاها و اهدافش را در جای دیگری جستجو می‌کرد؛ جایی که خانواده و دوستانش زندگی می‌کردند و قلبش برای آن می‌تپید: «ایران». طریان به ایران بازگشت و فصلی نو از فعالیت‌های نجومی‌اش را آغاز کرد.  

از سال ۱۳۴۳ شمسی در دانشگاه تهران به تدریس اخترفیزیک مشغول و به اولین استاد ایرانی که این رشته را در کشورمان تدریس می‌کند، شهرت یافت. به‌علاوه، او نخستین زنی بود که کرسی استادی را در دانشکده علوم دانشگاه تهران به دست آورد و برای سالیان زیاد شاگردان مهمی را در این حوزه تربیت کرد.  

هم‌زمان با تدریس به پژوهش در فیزیک با تمرکز بر ستاره‌ شناسی نظر جدی داشت. از علائق مهم او تحقیق بر روی خورشید و دنیای این کره پیچیده بود. به دنبال همین علاقه و توجه، در سال ۱۳۴۵ شمسی اولین رصدخانه فیزیک خورشیدی و اولین تلسکوپ خورشیدی را در ایران بنیان کرد و بین سالیان ۱۳۴۳ تا ۱۳۴۴ شمسی در رصدخانه مؤسسۀ ژئوفیزیک دانشگاه تهران نقشی پویا و پررنگ داشت.

او در حوزه خورشید شناسی یکی از فروزان‌ ترین دانشمندان ایران بود؛ بخش گسترده‌ای از عمر و تکاپوی علمی خود را برای کار بر روی خورشید و خصوصاً انرژی خورشیدی گذاشت. او باور داشت چون در کشور ایران ۲۴۱ روزِ تمام از نور و انرژی خورشیدی برخورداریم باید به‌طور هدفمند و برنامه‌ریزی‌شده از این خصیصه آن استفاده کرد. طریان معتقد بود استفاده از انرژی خورشیدی در ایران می‌تواند بسیار ثمربخش باشد. عکس‌هایی که آلنوش طریان در سرزمین خودمان از خورشید تهیه و تنظیم کرد، در محیط علمی و دانشگاهی دنیا بسیار مورد عنایت قرار گرفت و از او بابت این تصاویر تقدیر شد.

به‌طورکلی، طریان هم‌زمان با فعالیت‌های درخور اعتنا و بنیادی‌اش در فیزیک ستاره‌ها و در ایران، در عرصه بین‌المللی نیز حضوری موفق و مستمر داشت. حضور در کنفرانس بین‌المللی برکلی کالیفرنیا در سال ۱۳۴۰، فعالیت در یک پروژه بین‌المللی نجوم در کشور آلمان به سال ۱۳۴۴ و به نمایش‌گذاشتن توانایی علمی خود در همایش بین‌المللی کشور انگلستان در سال ۱۳۴۹ تنها بخشی از مشارکت او در جهان و به نمایندگی از دانشمندان ایران‌زمین بود.  

طریان در سال‌های پایانی عمرش با تصمیم شخصی خود به خانه سالمندان رفت و همان‌ جا درگذشت. آلنوش طریان ستاره‌شناس درخشنده کشورمان که همسر و فرزندی نداشت، پیش از اقامت در مرکز نگهداری سالمندان، خانه‌اش را به گروهی نیازمند هدیه داد.

مراجع:

_ لازاریان، ژانت دیگرانوهی (۱۳۸۱)، «دانشنامۀ ایرانیان ارمنی»، تهران: هیرمند.

_ نظری، الهام و همکاران (۱۳۸۹)، «زنان پیشرو»، تهران: هوپا.

انتهای پیام