به گزارش ایسنا؛ براساس برآوردهای سازمان ملل، مصر امروزه با کمبود سالانه آب مواجه است و انتظار می‌رود در اثر تغییرات آب و هوایی و ساخته شدن سد النهضه روی نیل از سوی اتیوپی تا سال ۲۰۲۵ با بحران جدی در این زمینه مواجه شود.

ماه ژوئیه و بحث و جدل‌ها   

کانال مصری «المواطن سعید» در یوتیوب که ۱.۳۵ میلیون نفر دنبال کننده دارد و به انتشار ویدئوهایی با موضوعات سیاسی و اجتماعی می پردازد، در تاریخ سوم ژوئیه (۲۰۲۴) در ویدئویی جدید با عنوان «سد النهضه... اتیوپی، مصر را از ۲۳ میلیارد متر مکعب آب محروم می‌کند» به طرح مسئله پنجمین عملیات آبگیری سد و زیان‌های آن برای مصر پرداخت. این ویدئو تا بیست و دو ساعت بعد از انتشار بیش از ۳۰۲ هزار ببینده داشت و ۱۲ هزار نفر آن را پسندیده بودند.

احمد سعید، مجری این برنامه در یوتیوب در قسمت نظرات پرسشی را پین کرد با این عنوان که «آیا استفاده مصر از  نیروی نظامی را تایید می‌کنید؟». این پرسش در قسمت نظرات نیز از سوی ۷۵۴ نفر پسندیده شد. با بررسی پاسخ‌ها به این پرسش متوجه می‌شویم استفاده از این راه حل در میان افکار عمومی مصر نه تنها طرفداران خود را دارد بلکه آن‌ها آن را دیرهنگام می‌دانند.

به عنوان مثال کاربر مصری با نام کاربری «user-wo9my7zi9y» می‌نوسید: «اصلا نباید این همه مدت ساکت می‌ماندیم، راه حل نظامی باید مدت‌ها قبل استفاده می‌شد». کاربر دیگری با نام کاربری «abdallah39826» می‌گوید:«مسلما، از زمان فرعون‌ها ما از نیروی نظامی و سلاح در این موارد استفاده ‌کرده‌ایم». کاربر «MohammadMostafa-h3g» نیز با این کار موافق است؛ زیرا با امنیت ملی (مصر) مرتبط است. کاربر « kibakiba-yu7vk» می‌گوید: « از اول این را گفتیم و هیچ کس نمی‌فهمد که راه حل نظامی و اعمال قدرت ضروری است». مسئله قابل توجه در این میان حمایت برخی کاربران از کشورهای دیگر عربی از مصر است. به عنوان مثال کاربر «user-fn8ly6ue7e» می‌نویسد:« از سوریه از اعضای خانواده‌مان [یعنی] مصری‌ها حمایت می‌کنیم و امنیت آبی مصر خط قرمز است».

در پنج سال گذشته با فرارسیدن ماه ژوئیه همواره بحث و جدل گسترده‌ای به خاطر عملیات آبگیری سد النهضه اتیوپی به راه می‌افتد. این عملیات طی موسم طغیان رود نیل در  ژوئیه و اوت هر سال آغاز می‌شود. اتیوپی از سال ۲۰۲۰ تاکنون چهار بار عملیات آبگیری سد النهضه را با موفقیت به اتمام رسانده است. سال جاری پنجمین سالی است که آبگیری سد النهضه از سوی اتیوپی انجام می‌شود و قرار است تا سپتامبر ادامه داشته باشد. این عملیات بزرگترین عملیات آبگیری سد از سال ۲۰۲۰ به شمار می‌رود؛ چرا که در این مرحله اتیوپی حداکثر ۲۳ میلیارد متر معکب آب نیل را ذخیره خواهد کرد و این میزان علاوه بر ۴۱ میلیارد متر مکعبی است که در چهار مرحله قبل ذخیره شده است.

زیان شدید مصر

عباس شراقی، استاد زمین شناسی و منابع آبی دانشگاه قاهره در پی داغ شدن موضوع آبگیری سد النهضه توضیحات مفصلی را در این زمینه در حساب فیسبوک خود منتشر می‌کند و می‌نویسد میزان ذخیره سازی آب از سوی اتیوپی در مرحله پنجم به توانایی این کشور برای نصب و راه اندازی بیشترین توربین‌های باقیمانده بستگی دارد. تاکنون دو توربین نصب شده‌ و یازده توربین دیگر باقی مانده‌ است. او همچنین در گفتگو با رسانه‌ها توضیح می‌دهد هر متر مکعبی که در اتیوپی ذخیره شود از سهم مصر کم می‌شود. شراقی تاکید می‌کند زیان مصر در مرحله پنجم فراوان خواهد بود؛ اما نجات‌دهنده سد العالی است و اگر نبود، فاجعه‌ای واقعی رخ می‌داد و بیشتر زمین‌ها در فصل تابستان زیر کشت نمی‌رفتند.

دکتر محمد نصرالدین علام، استاد آبیاری در دانشگاه قاهره باور دارد میزان آبگیری در مرحله کنونی به مقدار طغیان رود نیل و میانگین سرازیر شدن آب آن بستگی دارد و هشدار می‌دهد:«امسال یا سال آینده احتمالا به جای طغیان رودخانه با دوره خشکسالی روبرو خواهیم بود و در آن زمان مشکلات آبی واقعی میان مصر و اتیوپی آغاز می‌شود». او که میان سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۱ وزیر آبیاری مصر بوده است، اعتقاد دارد تاثیر منفی سد النهضه در سال‌های طغیان کم و خشکسالی خود را نشان می‌دهد و به کاهش ذخیره سد العالی و در نتیجه کاهش تولید برق از این سد منجر می‌شود (ایندیپندت عربی، ۲۷ ژوئن ۲۰۲۴).

فاجعه بزرگ برای مصر و سودان

سهم مصر از رود نیل که ۵۵.۵ میلیارد متر مکعب در سال است و از سال ۱۹۵۹ ثابت مانده در سد العالی ذخیره می‌شود. مشاور وزیر سابق آبیاری و منابع آب، دکتر ضیاء الدین القصی در گفتگو با سایت «ایندیپندنت عربی» _۲۷ ژوئن ۲۰۲۴_ مرحله پنجم آبگیری سد النهضه را «فاجعه بزرگ برای مصر و سودان» توصیف می‌کند و توضیح می‌دهد: نمی‌توانیم سالانه از ذخایر سد العالی برداشت کنیم و اگر اوضاع به همین منوال ادامه یابد، در برابر بحران آبی واقعی قرار خواهیم گرفت.

هانی سویلم، وزیر منابع آبی و آبیاری مصر پیش از این اعلام کرده بود منابع آبی مصر ۵۹.۶۰ میلیارد متر مکعب در سال است؛ اما نیاز کشور حدود ۱۱۴ میلیارد متر مکعب در سال است و اگر اتیوپی به طرح‌های خود در خصوص احداث سدها بر روی رود نیل ادامه دهد، مصر در وضعیت بسیار خطرناکی قرار خواهد گرفت.

تهدید منابع آبی از سوی اتیوپی

 در ابتدای آوریل سال جاری اتیوپی اعلام کرد ۹۵ درصد کار ساخت سد را به اتمام رسانده است. این کشور همچنان با سرعت سرگرم بلند کردن دیواره میانی سد (رسیدن به ارتفاع ۶۲۵ متری از سطح دریا) است که معنای آن توانایی این کشور برای ذخیره حدود ۵۰ میلیارد متر مکعب آب در آینده است. کارشناسان معتقدند با افزایش ظرفیت ذخیره سازی سد، توانایی اتیوپی برای کنترل آبی که به کشورهای پایین دستی (مصر و سودان) می‌رسد، بیشتر می‌شود.

با تداوم همین روند سد النهضه می‌تواند  یک سال و نیم آب رود نیل آبی را ذخیره کند؛ یعنی حدود ۵۰ درصد سهم مصر و سودان از رود نیل و هر چه شمار سدهایی که اتیوپی درصدد ساخت‌ها است افزایش می‌یابد، تهدید امنیت آبی مصر و سودان شدت می‌یابد.

اسطوره سیزیف و مذاکرات با اتیوپی

ابراهیم مصطفی، روزنامه نگار مصری در مقاله‌ای با عنوان «مذاکرات سد النهضه... چهارده سال درجا زدن» عبث بودن مذاکرات مصر، سودان و اتیوپی درخصوص سد النهضه را به اسطوره یونانی سیزیف، پایه‌گذار و پادشاه حکومت افیرا (شهر کورینتوس کنونی در یونان امروز) تشبیه می‌کند که در آن او به علت فریبکاری از سوی خدایان مجازات شد سنگ بزرگی را تا نزدیک قله‌ای ببرد و قبل از رسیدن به پایان مسیر، شاهد بازغلتیدن آن به اول مسیر باشد و این چرخه تا ابد برای او ادامه خواهد داشت.

دیپلماسی نرم

عمرو بدر، نویسنده و روزنامه نگار مصری پیش از این‌که بحث و جدل‌ها با فرارسیدن ماه ژوئیه بالا بگیرد، در ماه ژوئن _۲۳\۶\۲۰۲۴_ در مقاله‌ای برای سایت «الجزیره مباشر» به شکست تلاش‌های مصر طی سال‌های گذشته برای رسیدن به راه حل درخصوص این سد اشاره کرد و نوشت: در ژوئیه ۲۰۲۱ شورای امنیت بعد از جلسه‌ای که با درخواست مصر تشکیل شد به تشویق مصر، اتیوپی و سودان برای درگیر شدن در روند مذاکرات مثبت با نظارت اتحادیه آفریقا اکتفا کرد و تاکنون مذاکرات انجام شده زیر نظر این اتحادیه به نتیجه جدیدی در زمینه درخواست مصر و سودان برای رسیدن به توافقی الزام آور در مورد آبگیری، بهره برداری و مدیریت ویژه سد النهضه دست پیدا نکرده است.

او دیپلماسی مصر در این خصوص در سال‌های گذشته را نرم و مردد می‌خواند و می‌گوید این دیپلماسی به اتیوپی اجازه داده است بدون توجه به فشارهای مصر و سودان به ساخت این سد ادامه دهد و آن را به یک عمل انجام شده تبدیل کند.

این روزنامه نگار مصری باور دارد عدم تهدید به استفاده از نیروی نظامی به عنوان راه‌حل نهایی این بحران خطرناک به طرف اتیوپیایی نشان داده است که موضع مصر از مرزهای درگیری دیپلماسی و سیاسی فراتر نخواهد رفت؛ یعنی عرصه‌هایی که اتیوپی می‌تواند با آن‌ها برخورد کند بلکه فراتر در آن‌ها نیز خوب است.

عمرو بدر، اشتباه در مدیریت سد النهضه را تنها دیپلماسی انعطاف پذیر کشورش نمی‌داند بلکه «سند سد النهضه» یا همان توافقنامه اعلام اصول را که میان مصر، اتیوپی و سودان در سال ۲۰۱۵ در قاهره به امضا رسید، اشتباه جدیدی می‌داند که براساس متن آن، تنها با موافقت سه کشور امضا کننده امکان رجوع به هر نوع داوری بین المللی یا درخواست برای آن وجود دارد. این متن «عجیب» به گفته او امکان رجوع مصر به دیوان بین المللی دادگستری یا درخواست داوری بین المللی را از میان برد و به طرف اتیوپی اطمینان داد که کشورهای پایین دستی [رود نیل] - مصر و سودان – نمی‌توانند به احکام بین المللی الزام آوری دست یابند یا افکار عمومی بین المللی را علیه سیاست اتیوپی در راستای تحمیل عمل انجام شده بسیج کنند.

عمرو بدر تنها نکته مثبت در مدیریت پرونده سد النهضه در طول این سال‌ها را عدم موافقت پارلمان مصر با توافقنامه اعلام اصول می‌داند که براساس قانون اساسی مصر تا زمانی که پارلمان آن را به صورت نهایی تصویب نکرده باشد، این توافق برای دولت مصر نه معتبر و نه الزام آور است. طبق گفته‌های او اگر پارلمان مصر برای همیشه این موافقتنامه را رد کند، حکومت از تمام محدودیت‌های اعمال شده رها می‌شود و می‌تواند طبق متون حقوق بین‌الملل و کنوانسیون سال۱۹۹۷ سازمان ملل متحد در مورد رودخانه‌های بین‌المللی به دادگاه‌های بین‌المللی متوسل شود.

ازسرگیری مذاکرات

مصر و اتیوپی به علاوه سودان از سال ۲۰۱۱ تاکنون سرگرم مذاکراتی بی نتیجه بوده‌اند. آخرین مذکرات در دسامبر ۲۰۲۳ در آدیس بابا بدون پیشرفت به پایان رسید. در حالی که مسئولان اتیوپی و مصر یکدیگر را مسئول شکست مذاکرات معرفی می‌کنند، نظرات کارشناسان آنها درخصوص احیای مذاکرات متفاوت است. شراقی کارشناس مصری در گفتگو با سایت الحره _یکم ژوئیه ۲۰۲۴_ ابراز امیدواری می‌کند کشورش به میز مذاکرات بازگردد؛ چرا که زیان اصلی را مصر متحمل خواهد شد.

اما فادی عید، تحلیلگر مصری _در همان گفتگو_ بازگشت مصر به هرگونه مذاکره‌ای را بی‌فایده می‌داند و می‌گوید:« آنچه از سوی اتیوپی انجام شد، تعرض آشکار به حقوق مصر در آب‌های نیل است، پس از این تعرض که یک ملت را درمعرض نابودی قرار می‌دهد ، چه مذاکراتی به نتیجه خواهد رسید؟».

انور ابراهیم احد، تحلیلگر سیاسی اتیوپیایی نیز باور دارد جایگزینی برای مذاکرات میان سه کشور وجود ندارد و هیچ اختلافی برای همیشه ادامه پیدا نمی‌کند. به باور او علی‌رغم چالش‌ها، مذاکرات باید ادامه پیدا کند.

دکتر محمد مهران، استاد حقوق بین المللی و دبیر کل کمیته بین المللی دفاع از منابع آبی در گفتگو با سایت «العربیه» _۲۹ ژوئن ۲۰۲۴_ پیشنهاد می‌کند مصر و سودان شکایت رسمی جدیدی به شورای امنیت تقدیم کنند و به مجمع عمومی سازمان ملل برای درخواست نظر مشورتی دیوان بین المللی دادگستری رجوع کنند و شکایت‌هایی را به کمیته حقوق بشر وابسته به سازمان ملل ارائه دهند. به باور او سکوت، انجام نقض حقوق بیشتر را تشویق می‌کند و ثبات تمام منطقه را تهدید می‌کند.

دکتر ضیا الدین القوصی، مشاور وزیر اسبق آبیاری مصر در گفتگو با «ایندیپندنت عربی» _۲۷ ژوئن ۲۰۲۴_ گفت: مصر پس از بیش از ۱۴ سال مذاکره، به علت اقدامات یکجانبه اتیوپی و اظهارات تحریک آمیز این کشور علیه مصر و سودان، چاره‌ای جز توسل به ابزارهای خشونت آمیز ندارد. او چهار روز قبل از آن در گفتگو با روزنامه «رای الیوم» پیش بینی می‌کند که کشورش به سمت راه‌ حل‌های خشونت آمیز برود.

واکنش رسمی مصر

در سطح رسمی مصر پس از توقف مذاکرات، به ابراز اظهارات از سوی مسئولان بسنده کرده است. در اواخر مه ۲۰۲۴، رئیس جمهور عبدالفتاح السیسی در سخنرانی خود در نشست افتتاحیه مجمع همکاری چین و کشورهای عربی نسبت به عدم دستیابی به توافق حقوقی الزام آور میان مصر، اتیوپی و سودان هشدار داد و خواستار در نظر گرفتن این مسئله شد که مصر «اجازه نخواهد داد چیزی امنیت و ثبات مردمش را مختل کند».

در تاریخ دوم ماه جاری (ژوئیه) وبسایت «عربی بوست» به نقل از یک منبع دولتی مصر که قبلا در مذاکرات با اتیوپی شرکت کرده بود نوشت قاهره پیشنهاد فرستادن ناظرانی برای پیگیری پنجمین آبگیری سد النهضه را به اتیوپی داد؛ اما با مخالفت این کشور روبرو شد.

این منبع که خواست نامش فاش نشود خطرناکی اوضاع در سال جاری را ناشی از این مسئله می‌داند که طبق پیش بینی‌ها میزان بارش در اتیوپی نسبت به موسم‌های قبلی [طغیان رود] کمتر خواهد بود. او گفت: استفاده از ذخایر سد العالی اجتناب ناپذیر اما در عین حال خطرناک است؛ زیرا اگر مصر بتواند در سال ۲۰۲۴ آب مورد نیاز خود را تامین کند، در سال آینده (۲۰۲۵) نخواهد توانست. این مسئله همچنین تاثیرات منفی بر ایمنی سد العالی دارد.

غیاب سودان

سودان که به نوبه خود از این بحران آبی تاثیر می‌پذیرد، از سال ۲۰۲۳ تاکنون درگیر جنگ داخلی میان ارتش به فرماندهی عبدالفتاح البرهان و شبه نظامیان نیروهای پشتیبانی سریع است و سازمان‌های بین المللی وقوع قحطی در این کشور را هشدار می‌دهند. غیبت سودان باعث شده است مصر در این بحران در عرصه بین المللی بدون یاور باشد.

پایان اسطوره ایزیس و اُزیریس

بعد از این‌که ایزیس توانست جسد همسر خود را که از سوی ست تکه تکه شده بود پیدا کند و تکه‌هایش را گردهم آورد، موفق شد به وسیله قدرت جادوی‌اش روح اُزیریس را در برابر خود احضار کند. بعد از آن معجزه رخ می‌دهد و او باردار می‌شود و پسری به نام حوروس به دنیا می‌آورد که بعدا انتقام پدر خود را از عمویش می‌گیرد و مردم را از شر او نجات می‌دهد... آیا مصری‌ها می‌توانند در واقعیت پایان عادلانه‌ای مانند این اسطوره برای خود رقم زنند؟ 

انتهای پیام