با فرا رسیدن ایام نوروز، طبیعت به یکی از محبوب‌ترین مقاصد گردشگران تبدیل می‌شود و بسیاری از خانواده‌ها برای استراحت و تفریح به دامان آن پناه می‌برند. این ارتباط انسان با طبیعت از یک‌سو فرصتی ارزشمند برای افزایش آگاهی زیست‌محیطی و بهره‌مندی از زیبایی‌های طبیعی است، اما از سوی دیگر، حجم بالای حضور گردشگران می‌تواند فشار زیادی بر اکوسیستم‌های طبیعی وارد کند.
در این گزارش، ضمن بررسی مهم‌ترین آسیب‌های کمپینگ‌های نوروزی بر محیط‌زیست، به نقش فرهنگ، آموزش و سیاست‌گذاری در کاهش این آسیب‌ها پرداخته می‌شود و راهکارهایی برای حفاظت بهتر از طبیعت ارائه می‌شود.
دکتر «حجت‌الله فتحی» معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، اظهار کرد: طبیعت در ایام نوروز میزبان حجم بالایی از خانواده‌ها است که برای استراحت و تفرج آن را انتخاب می‌کنند، این مسئله از یک‌سو نشانه خوبی است، چراکه ارتباط انسان با طبیعت باعث افزایش آگاهی زیست‌محیطی می‌شود، اما از سوی دیگر، فشار مضاعفی بر اکوسیستم وارد می‌شود و می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری داشته باشد.
چند اثر منفی کمپینگ در ایام نوروز بر طبیعت
وی به اثرات منفی کمپینگ در ایام نوروز بر طبیعت اشاره کرد و گفت: یکی از مهم‌ترین مشکلات، زباله‌های رهاشده در طبیعت است. بسیاری از گردشگران پس از برپایی چادر، صرف غذا یا برگزاری مراسم تفریحی، زباله‌های خود را در محیط جا می‌گذارند، این زباله‌ها، به‌ویژه پلاستیک و ظروف یک‌بارمصرف، به‌شدت مخرب و آسیب‌ساز هستند، چون تجزیه آن‌ها ممکن است صدها سال طول بکشد.
فتحی افزود: مشکل دیگر تخریب پوشش گیاهی است. در بسیاری از مناطق، متأسفانه شاهد شکستن و قطع سرشاخه‌ها و حتی درختان هستیم که برای روشن‌کردن آتش به‌عنوان وسیله پخت‌وپز و گرمایشی از آن استفاده می‌شود، همچنین کوبیدگی خاک با حضور وسایل نقلیه و از بین‌رفتن پوشش گیاهی و فرسایش خاک از دیگر آثار مخرب حضور در طبیعت است.
نقش آتش‌سوزی‌های ناخواسته و آلودگی صوتی بر طبیعت
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی ایلام گفت: متأسفانه، آتش‌سوزی‌های ناخواسته یکی از مخرب‌ترین اثرات است، بسیاری از گردشگران در ایام فصل خشک، بدون توجه به خطرات، آتش روشن می‌کنند و بدون خاموش‌کردن، عرصه را ترک می‌کنند، یک جرقه کوچک می‌تواند باعث آتش‌سوزی وسیعی شود و پوشش جنگلی را از بین ببرد، این اتفاق علاوه‌بر تخریب درختان، جان بسیاری از گونه‌های جانوری را هم می‌گیرد.
آلودگی صوتی موجب استرس و حتی فرار حیوانات از زیستگاه طبیعی‌شان می‌شود!
وی گفت: آلودگی صوتی نیز یکی از معضلات کمتر مورد توجه است. پخش موسیقی با صدای بلند، استفاده از موتورهای پر سروصدا و ایجاد هیاهو، استرس زیادی به حیوانات وحشی وارد می‌کند و گاه باعث فرار آن‌ها از زیستگاه طبیعی‌شان می‌شود.
هر آنچه را با خود آورده‌اید، با خود ببرید
فتحی تصریح کرد: اولین و مهم‌ترین توصیه این است که «هر آنچه را با خود آورده‌اید، با خود ببرید»، زباله‌های خود را جمع‌آوری کنید و در سطل‌های مخصوص بیندازید.
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی ایلام با تاکید بر ضرورت احترام به پوشش گیاهی طبیعت، افزود: چیدن گل‌ها، شکستن شاخه‌ها و لگدمال‌کردن علفزارها باید به حداقل برسد، همچنین از روشن‌کردن آتش در مناطق حفاظت‌شده یا جنگلی پرهیز کنید و اگر مجبور به روشن‌کردن آتش شدید، حتماً قبل از ترک محل، مطمئن شوید که کاملاً خاموش شده است.
وی افزود: سعی کنید از ظروف یک‌بار مصرف کمتر استفاده کنید، در طبیعت از مواد شوینده شیمیایی استفاده نکنید و از رفتارهایی که باعث ترساندن حیوانات می‌شود، خودداری کنید.
هر مسافر نوروزی یک نگهبان طبیعت
این مقام مسئول با اشاره به این‌که ۸۷ درصد از مساحت استان ایلام را عرصه‌های طبیعی شامل می‌شود، خاطرنشان کرد: طبیعت سرمایه‌ای ارزشمند است که ما آن را از نسل‌های پیشین به امانت گرفته‌ایم و باید برای آیندگان حفظ کنیم. سفر به دل طبیعت می‌تواند تجربه‌ای لذت‌بخش باشد، البته درصورتی‌که با مسئولیت‌پذیری همراه باشد. هر مسافر نوروزی باید خود را نگهبان طبیعت بداند و از آسیب‌زدن به آن پرهیز کند. اگر همه ما این اصول را رعایت کنیم، هم خودمان از طبیعت لذت خواهیم برد و هم آن را برای نسل‌های آینده حفظ خواهیم کرد.
وی افزود: ایلام دارای ۶۴۱ هزار و ۶۷۷ هکتار جنگل با گونه غالب بلوط ایرانی و ۱ میلیون و ۱۴۰ هزار هکتار مرتع و اراضی بیابانی است. سرانه جنگل در استان ایلام ۱.۲ هکتار است و بیش از ۱۰۰۰ گونه گیاهی در ایلام شناسایی شده و حدود ۳۵۰ گونه آن دارویی و خوراکی است.
«حسین رحمانی» کارشناس ارشد روان‌شناسی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا در پاسخ به این سؤال که چرا انسان‌ها به طبیعت و محیط‌زیست آسیب می‌زنند؟ اظهار کرد: این موضوع با لایه‌های مختلف رفتار انسانی در ارتباط است. از نظر روان‌شناسی، چند دلیل اصلی را می‌توان برای این موضوع در نظر گرفت. یکی از مهم‌ترین دلایل آن به فاصله روان‌شناختی ارتباط دارد، خیلی از آدم‌ها وقتی زباله‌ای را در طبیعت رها می‌کنند یا بیش از حد از منابع استفاده می‌کنند، اثرش را به‌صورت مستقیم نمی‌بینند، مثلاً تصور این‌که یک پلاستیک ساده چه بلایی بر سر حیات‌وحش یا خاک می‌آورد برایشان سخت است، چون این تأثیرات از نظر زمان و مکان از افراد دور است.
وی ادامه داد: قطعاً عامل دیگری که افراد به طبیعت یا محیط‌زیست آسیب می‌زنند، گرایش به لذت کوتاه‌مدت است. انسان به‌طور طبیعی به دنبال راحتی و لذت لحظه‌ای است، مثلاً استفاده از پلاستیک‌های یک‌بار مصرف یا قطع درختان برای ساخت‌وساز سریع، به انسان حس رضایت آنی می‌دهد، بدون این‌که به عواقب بلندمدتش فکر کرده باشد.
نسبت به طبیعت بی‌تفاوت نباشیم
رحمانی افزود: موضوع دیگر بی‌تفاوتی آموخته‌شده است. وقتی افراد می‌بینند که تخریب محیط‌زیست یک مشکل بزرگ و همیشگی است و تلاش‌های کوچکشان به چشم نمی‌آید، بعد از مدتی انگیزه خود را برای مراقبت از طبیعت از دست می‌دهند.
این کارشناس ارشد روان‌شناسی به نقش فرهنگ و جامعه در این آسیب‌ها اشاره کرد و گفت: فرهنگ تأثیر خیلی عمیقی دارد، در جوامعی که رابطه با طبیعت بخشی از هویت و ارزش‌های آن‌هاست، آسیب به محیط‌زیست خیلی کمتر دیده می‌شود، اما در جوامع مدرن که مصرف‌گرایی و سرعت زندگی غالب شده، طبیعت بیشتر به‌عنوان یک منبع برای بهره‌برداری دیده می‌شود تا چیزی که باید از آن محافظت کنیم. از طرف دیگر کمبود آموزش هم باعث می‌شود که خیلی‌ها حتی ندانند که رفتارشان چه آسیبی به اکوسیستم وارد می‌کند.
رحمانی در خصوص راهکارهای مناسب برای کاهش این آسیب‌ها نیز گفت: برای تغییر این رفتارها، اول باید آگاهی به‌خصوص از سنین پایه را بالا ببریم، بچه‌ها اگر یاد بگیرند که طبیعت بخشی از زندگی آن‌هاست، این حس مسئولیت درون آن‌ها نهادینه می‌شود.
وی افزود: موضوع دیگر این است که باید ارتباط شخصی با طبیعت را تقویت کنیم، مثلاً ترغیب به طبیعت‌گردی مسئولانه یکی از این کارهاست. راهکار دیگر این است که از تشویق‌های رفتاری استفاده کنیم. مثلاً به کسانی که زباله‌ها را تفکیک می‌کنند یا مصرف خود را کم می‌کنند پاداش بدهیم.
رحمانی تصریح کرد: در نهایت، سیاست‌گذاری‌های قوی و حمایت اجتماعی لازم است تا این تغییرات پایدار شوند. به نظر بنده همه چیز از یک تغییر نگرش شروع می‌شود، این‌که طبیعت را نه فقط یک منبع، بلکه یک موجود زنده ببینیم که به مراقبت ما نیاز دارد.
حضور در طبیعت و بهره‌مندی از زیبایی‌های آن یکی از لذت‌بخش‌ترین تجربیات انسانی است، اما این لذت نباید به بهای تخریب محیط‌زیست تمام شود.
کمپینگ‌های نوروزی در کنار فوایدشان، می‌توانند تهدیدی جدی برای اکوسیستم باشند؛ از جمله آلودگی ناشی از زباله‌ها، تخریب پوشش گیاهی، آتش‌سوزی‌های ناخواسته و آلودگی صوتی که همگی پیامدهای جبران‌ناپذیری به دنبال دارند.
علاوه‌بر عوامل محیطی، بررسی دلایل روان‌شناختی رفتارهای مخرب انسانی نشان می‌دهد که بی‌تفاوتی، لذت‌گرایی کوتاه‌مدت و عدم آگاهی از پیامدهای بلندمدت این آسیب‌ها، نقش مهمی در این بحران دارند. بنابراین، راهکارهایی همچون آموزش محیط‌زیستی از سنین پایه، فرهنگ‌سازی برای رفتار مسئولانه، ایجاد سیاست‌های حمایتی و تقویت حس مسئولیت فردی در قبال طبیعت، از جمله اقدامات ضروری برای کاهش این مشکلات هستند.
در نهایت، حفظ محیط‌زیست وظیفه‌ای جمعی است که نیازمند تغییر نگرش و رفتار همگانی است. اگر هر مسافر نوروزی خود را نگهبان طبیعت بداند و به اصول گردشگری مسئولانه پایبند باشد، می‌توانیم این میراث ارزشمند را برای نسل‌های آینده حفظ کنیم.
انتهای پیام
نظرات