فرزان احمدنژاد، کارشناس میراث فرهنگی در اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان البرز، در گفت‌وگو با ایسنا درباره پیشینه تاریخی آیین چهارشنبه‌سوری گفت: آیینی که امروزه بعنوان چهارشنبه‌سوری می‌شناسیم، طبق اسنادی که به ما رسیده بعنوان جشن سوری برگزار می‌شده است. آتش یک پدیده مهم در زندگی انسان بوده و به وسیله آن توانست وارد عرصه تمدن شده و زندگی را برای خود آسان‌تر کند.
جایگاه ویژه آتش در فرهنگ ایرانی
وی افزود: آتش نمادی از روشنی، دانش و فراوانی است و برای همین از دیرباز در فرهنگ ایرانی جایگاه ویژه‌ای داشته است. قدیمی‌ترین اشاره‌ای که در اسناد به چهارشنبه سوری شده، در کتاب تاریخ بخارا مربوط به ابوبکر محمد بن جعفر نرشخی است که در سال ۳۳۹ هجری قمری در دربار امیر منصور سامانی جشن سوری بر پا می‌شد. البته ایشان بعنوان شب سوری از این آیین یاد می‌کند.
احمدنژاد ادامه داد: پیش از اسلام در آخرین روز سال و شب هنگام، مردم ایران روی پشت بام‌ها آتشی را در یک سبد فلزی بر پا می‌کردند. این کار گواه بر این بوده که ارواح نیکان یک شب پیش از نوروز به زمین بر می‌گردند و سری به خانه و خانواده خود می‌زنند. این آتش روشن می‌شد تا ارواح درگذشتگان بتوانند به راحتی ملک و نوادگان خود را ببینند.
این کارشناس فرهنگی گفت: سپس به کوچه‌ها می‌آمدند و یک آتش بزرگ یا سه تا هفت آتش را درست و کنار یکدیگر دعا می‌کردند تا سال پر خیر و برکتی داشته باشند. در نهایت این موضوع به زندگی اجتماعی، تعاون، همکاری و پیوند افراد یک محله منجر می‌شد.
قاشق‌زنی و کوزه شکستن در جشن چهارشنبه‌سوری
احمدنژاد در ادامه اظهار کرد: همچنین آیین‌هایی منتسب به این جشن است که می‌توانیم به قاشق‌زنی اشاره کنیم. در این رسم افراد با مراجعه به درِ خانه‌ها از صاحبخانه بعنوان برکت و هدیه چیزی را دریافت می‌کرد. این عمل هم به تقویت روحیه تعاون و اهمیت دادن به زندگی و انسان‌ها کمک بسیاری می‌کرده است.
وی افزود: از جمله آثار دیگر می‌توانیم به کوزه شکستن اشاره کنیم که مردم در ظروف سفالی کهنه خود، برای اینکه در سال جدید از وسایل نوتری استفاده کنند، مقداری نمک و زغال ریخته و دور سر خود می‌چرخانند و سپس به بالا پرتاب می‌کردند که در پایین آمدن و برخورد با زمین این کوزه می‌شکست.
وی افزود: این نمک و زغال طی یکسال در گوشه‌ای از خانه نگهداری می‌شد و با ریختن در کوزه و شکستن آن در واقع انرژی منفی و اهریمنی را از بین می‌بردند. اما شاید اصل داستان این بوده که بیش از یکسال از این ظروف استفاده نکنند تا باعث آلودگی و بیماری آنها نشود.
وی با بیان اینکه شال اندازی هم در این شب برخی از نقاط وجود داشته است، افزود: این آیین وابسته به چهارشنبه سوری است که اجرای آن را در شب چله هم داریم. پس از کوزه شکستن، در مراسم فال گوشی و قاشق زنی، جوانان چند دستمال ابریشمی را به یکدیگر گره زده و از بالای دیوار یا بام خانه به داخل خانه همسایه می‌انداختند، بعد سرفه کرده تا صاحبخانه با شنیدن سرفه و دیدن پارچه‌ها آنچه را که آماده کرده بود برای آنها در گوشه دستمال بگذارد.
چگونه چهارشنبه‌سوری، چهارشنبه‌سوزی شد؟
احمدنژاد درباره تبدیل جشن سوری به چهارشنبه سوری گفت: با توجه به اینکه در برخی منابع به کم شگونی و نحس بودن چهارشنبه اشاره شده است؛ در دوران اسلامی به ویژه از دوره سلجوقی می‌بینیم که این آیین از پیش از نوروز به آخرین شب چهارشنبه سال منتقل می‌شود و اینگونه بود که شب سوری یا جشن سوری تبدیل به چهارشنبه سوری شد.
وی خاطر نشان کرد: اما متاسفانه در طی ۵۰ سال اخیر تحت تاثیر فرهنگ چین که در سال نوی چینی از آتش بازی و آتش باری استفاده می‌کنند؛ به نوعی چهارشنبه سوری را به چهارشنبه سوزی تغییر دادیم و این بر می‌گردد به یک تاثیر نامبارکی که از فرهنگ چینی گرفتیم و مواد محترقه و آتش بازی بخشی از فرهنگ نوروزی ما شده است.
در معرفی چهارشنبه‌سوری خوب عمل نکرده‌ایم
این کارشناس میراث فرهنگی ادامه داد: بخشی از آیین چهارشنبه‌سوری بخاطر پاسداشت آتش بوده و تاثیر عمیقی بر فرهنگ و تمدن کشورها گذاشته است. ایران از دیرباز یکی از پنج تمدن جهان بوده، اما متاسفانه در معرفی چهارشنبه‌سوری خوب عمل نکردیم.
وی گفت: شاید بخشی از این وضعیت به مخالفت و برخوردهایی که با مراسم چهارشنبه‌سوری سنتی شد؛ برگردد. یعنی این وضعیت نوعی مقاومت در برابر همین مخالفت‌ها باشد. اگرچه هدف از این کنترل‌ها بخاطر نگرانی از خطر و سلامتی افراد بود، اما می‌شد که بهتر عمل کنند.
احمدنژاد با تاکید بر ضرورت حفظ و احیای آیین چهارشنبه‌سوری اظهار کرد: برای احیای این سنت‌ها رفتاری که می‌توانیم داشته باشیم این است که در هر محله و یا منطقه‌ای ستاد احیای جشن چهارشنبه‌سوری داشته باشیم و آداب آن تبلیغ شود و افرادی که صاحب خردند، داستان‌های شیرین مربوط به آیین سنتی و اصیل چهارشنبه‌سوری را برای نسل جدید ارائه کنند.
وی گفت: اگر میدانگاه‌هایی را در شهراختصاص دهیم که محله محور باشد و مردم بتوانند چهارشنبه‌سوری را برای پاسداشت نیکان خود برپا کنند، می‌توانیم جلوی زوال آن را بگیریم. علاوه بر این در صورتی که مردم یک محله آیین را بخوبی برگزار کرد، به محله منتخب جایزه یا امتیازی درباره موضوعات شهری مثل تخفیف در عوارض شهری داده شود.
این کارشناس فرهنگی تاکید کرد: اگر این اقدامات اجرایی و محقق شود، خواهید دید که هر محله چه تلاشی برای برگزاری اصولی چهارشنبه‌سوری و به دست آوردن این امتیاز خواهد داشت. به شرطی که مسئولان مرتبط و ما بخواهیم و بخشی از دین خود را به فرهنگ کشور ادا کنیم.
انتهای پیام
نظرات