کاهش نرخ فرزندآوری در ایران به یکی از چالش‌های راهبردی تبدیل شده که پیامدهای آن فراتر از مسائل جمعیتی، آینده اقتصادی، اجتماعی است. بر اساس آمار مرکز آمار ایران، نرخ باروری کل (TFR) در سال ۱۴۰۰ به حدود ۱.۶ فرزند به ازای هر زن رسیده است؛ رقمی که نه تنها بسیار پایین‌تر از نرخ جایگزینی جمعیت (۲.۱ فرزند) است، بلکه ایران را در زمره کشورهای با «پیری شتابان جمعیت» قرار داده است.

این روند نگران‌کننده در حالی ادامه دارد که کمتر از چهار دهه پیش، سیاست‌های کنترل جمعیت با شعارهایی مانند «فرزند کمتر، زندگی بهتر» تبلیغ می‌شد، اما امروز جامعه با چالش نسل شکاف، کاهش نیروی کار جوان و بحران سالمندی روبه‌روست. ضرورت بازنگری در این مسئله تنها محدود به آمارها نیست. فرزندآوری به مثابه حلقه اتصال نسل‌ها، حافظ فرهنگ، انتقال دهنده ارزش‌ها و تضمین‌کننده پویایی جامعه است.

کاهش تمایل به فرزنددار شدن، علاوه بر تهدید بنیان خانواده، هویت ملی را در بلندمدت با مخاطره مواجه می‌سازد. از سوی دیگر، در جهانی که رقابت‌های بین‌المللی بر محور «سرمایه انسانی» می‌چرخد، کشوری با جمعیت سالخورده و نیروی کار محدود، به تدریج جایگاه خود را در عرصه‌های اقتصادی و فناوری از دست خواهد داد. این موضوع نیازمند نگاهی جامع است که همزمان دلایل اقتصادی (مانند تورم افسارگسیخته و بیکاری جوانان)، تغییرات فرهنگی (فردگرایی و بازتعریف مفاهیم موفقیت) و نگرانی‌های روانی (ترس از آینده و کاهش تاب‌آوری اجتماعی) را بررسی کند. غفلت از این مسئله، ایران را با سناریویی مشابه کشورهایی مانند ژاپن یا کره جنوبی روبه‌رو خواهد کرد که امروز با هزینه‌های هنگفت سیاست‌های تشویقی، تلاش می‌کنند جامعۀ در حال زوال خود را نجات دهند

یک پرستار گرگانی که تنها یک فرزند دارد، در گفت‌وگو با ایسنا گفت: با شیفت‌های طولانی و درآمد ناکافی نمی‌توانم به طور کامل به فرزندم رسیدگی کنم. این شرایط برای من فرساینده است به همین خاطر تنها به داشتن یک فرزند بسنده کردم. 

زهره احمدی یک بانوی ۳۳ ساله گرگانی گفت: در زمان قدیم پدران و مادران ما معتقد بودند هر فرزندی که به دنیا می‌آید خداوند روزی او  را  می‌رساند و به این جمله باور قلبی داشتند اما این فرهنگ امروزه دیگر مانند گذشته در بین زوجین رواج ندارد و باید با کار فرهنگی بار دیگر باورهای درست را در جامعه گسترش دهیم.  

کارمند یک شرکت نفتی در تحلیل خود از علت تک‌فرزندی، به تغییرات جامعه اشاره کرد وگفت: در گذشته، کودکان در کوچه پس‌کوچه‌ها با خیال راحت بازی می‌کردند و پدربزرگ ها و مادربزرگ ها در تربیت آنها مشارکت داشتند اما امروزه همه مسئولیت بر گردن پدر و مادرانی است که ساعت‌های طولانی به کار در بیرون از منزل مشغول هستند و این موضوع باعث کاهش میل به فرزندآوری شده است.

سعید ، یک کارگر کارخانه تولید لبنیات نیز در گفت‌وگو با ایسنا گفت: برخلاف گذشته که زوجین در زندگی صبر و گذشت زیادی داشتند امروزه با کمترین اختلاف آستانه تحملشان کم شده و با کمترین مشکل در زندگی به فکر طلاق می‌افتند، من علی رغم اینکه سه سال است ازدواج کرده ام اما به دلیل ترس از طلاق تصمیم به بارداری نگرفته‌ام.

بسیاری از زوجین نیز مشکلات اقتصادی را  مهمترین دلیل برای عدم فرزندآوری دانستند و معتقد بودند کار فرهنگی بدون حمایت مالی اثرگذار نیست و زوجین نیازمند حمایت مالی ویژه از سوی دولتمردان هستند.

روانشناس گرگانی: فرهنگ لذت‌گرایی غربی یا فرار از مسئولیت؟

یک روانشناس با سابقه گرگانی در گفت وگو با ایسنا با اشاره به اینکه برخی تصور می‌کنند تک‌فرزندی مختص جوامع غربی است  اما در واقع این پدیده ریشه در تضادهای درونی جامعه ما دارد، گفت: زمانی که رسانه‌ها دائماً خوشبختی را در سفرهای لوکس، ماشین مدل بالا و زندگی بدون دغدغه تبلیغ می‌کنند، فرزندآوری به عنوان «مانع لذت» تصویر می‌شود.

عباس مظفری با انتقاد از سیستم آموزشی افزود: ما به جوانان یاد نمی‌دهیم که مسئولیت‌پذیری جزئی طبیعی از زندگی است. در نتیجه، هنگامی که با سختی‌های فرزندپروری مواجه می‌شوند، به جای حل مسئله، به حذف آن (تک‌فرزندی) پناه می‌برند.

وی در پاسخ به ادعای  عدم فرزندآوری زوجین به دلیل ناامنی در جامعه اظهار کرد: آمار جرم و جنایت نسبت به دهه ۶۰ و سال‌های پیش از انقلاب کاهش زیادی یافته، اما خانواده‌ها به دلیل گسست از شبکه‌های سنتی حمایتی (مانند فامیل)، احساس تنهایی می‌کنند. پدر و مادر امروز باید هم روانشناس باشند، هم معلم، هم مراقب سلامت و هم امنیت فرزند. این فشار مضاعف، بسیاری را از فرزندآوری بیشتر می‌ترساند.

سیاست‌های دولت: زمین، خودرو و وام؛ آیا کافی است؟

محمد حمیدی، معاون سیاسی استانداری گلستان، در خصوص سیاست های دولت در زمینه ترویج فرزند آوری به خبرنگار ایسنا گفت: از زمانی که رهبر معظم انقلاب در سفر به بجنورد بر اهمیت فرزندآوری و جوان‌سازی جمعیت تأکید کردند، این موضوع به صورت ویژه در دستور کار دولت قرار گرفته است.

وی  با بیان اینکه در ابتدا تصور می‌شد که تنها با فرهنگ‌سازی، مشکل حل می‌شود، اما پس از مدتی، با مشاهده نتایج طرح سیاست‌های جدیدی تدوین شد،  افزود: این سیاست‌ها در دو حوزه باروری و جوان‌سازی جمعیت متمرکز شده‌اند که در بخش باروری، خدمات بهداشتی و تخصصی به بانوانی  که با مشکلات ناباروری روبه‌رو بودند، ارائه و اکثر آن‌ها صاحب فرزند شدند.

وی واگذاری یک قطعه زمین به خانواده‌هایی با فرزند سوم، حواله خودرو برای مادران، تسهیلات مالی مثله وام بابهره کم برای فرزند سوم و چهارم، مرخصی با حقوق برای مادران و همسران‌شان، برخی پرداختی ها برای کاهش هزینه‌ها و حتی طرح‌هایی برای تضمین آینده شغلی فرزندان را از جمله سیاست‌های تشویقی دولت در حوزه جوان‌سازی جمعیت برشمرد و  تأکید کرد که این حمایت‌ها نشان‌دهنده جدیت دولت در تشویق فرزندآوری است، اما متأسفانه بسیاری از مردم تحت تأثیر تبلیغات منفی، این اقدامات را نادیده می‌گیرند و همچنان بر مشکلات اقتصادی به‌عنوان مانع اصلی تأکید می‌کنند.

 فوبیای زایمان؛ سایه سنگین ترس بر فرزندآوری

نرجس سادات برقعی، پزشک زنان و خانواده در مصاحبه با ایسنا در رابطه با موضوع ترس مادران از زایمان که در اکثر مواقع موجب سقط جنین می‌شود و خود یک معضل بر سر راه جوانسازی جمعیت است، افزود: در مطالعه‌ای که انجام شد، ۷۷ درصد مادران ترس متوسط از زایمان داشتند و ۴٫۳ درصد آن‌ها دچار فوبیا بودند که این ترس می‌تواند منجر به سقط جنین و عدم تمایل به بارداری شود.

وی بیان کرد: باید آموزش‌های شناختی رفتاری درباره زایمان را برای زنان باردار و همچنین مشاوره های جدی، ارائه دهیم تا از پیامد های آن جلو گیری کنیم.

 پزشک زنان و استاد دانشگاه علوم پزشکی گرگان در ادامه با اشاره به تحقیق انجام شده در زمینه سقط‌های عمدی گفت: با توجه به اینکه سقط جنین اغلب در مراکز غیرقانونی و خانه‌ها انجام می‌شود آمار دقیقی در این مورد نداریم اما طبق تحقیقات انجام شده، حدود ۱۵ درصد از بیماران بستری شده در استان گلستان به علت سقط جنین بود، به همین دلیل به بانوانی که قصد خاتمه دادن به بارداری دارند توصیه می‌شود حتما قبل از سقط به دکتر و مراکز مشاوره مراجعه کنند تا  از پیامدهای ناگوار این کار آگاهی یابند.

به گزارش ایسنا؛ فرزندآوری در جامعه امروز ایران، دیگر یک انتخاب ساده خانوادگی نیست؛ بلکه تصمیمی چندوجهی‌ است که در بستر فرهنگی، اقتصادی، روانی و اجتماعی باید بررسی شود، اگر قرار است نسلی با انگیزه، مقاوم و امیدوار پرورش یابد، تنها با مشوق‌های مادی نمی‌توان این مسیر را پیمود؛ آموزش، فرهنگ‌سازی و مشارکت واقعی میان دولت و مردم، لازمه عبور از این پیچ جمعیتی است.

انتهای پیام