علیرضا بیات در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه مریخ دو قمر دارد که نسبت به ماه زمین بسیار کوچک‌تر و عجیب‌تر هستند، اظهار کرد: نام این دو قمر فوبوس (Phobos) و دیموس (Deimos) است که برگرفته از اسطوره‌های یونانی هستند. فوبوس به مرور زمان  به مریخ نزدیک‌تر می‌شود(حدود ۲ سانتی‌متر در سال) و احتمالاً طی ۳۰ تا ۵۰ میلیون سال آینده یا به سطح مریخ برخورد خواهد کرد یا از هم خواهد پاشید و حلقه‌ای دور مریخ تشکیل می‌دهد، اما دیموس به دلیل فاصله زیادش،  مانند ماه زمین، به آرامی در حال دور شدن از مریخ است. بیشتر دانشمندان معتقدند فوبوس و دیموس در اصل سیارک‌هایی از کمربند سیارکی یا مناطق اطراف بوده‌اند که توسط گرانش مریخ به خاطر شکل نامنظم، اندازه کوچک و ترکیب شبیه به سیارک‌های نوع C (غنی از کربن) به دام افتاده‌اند. با این حال، فرضیه‌های دیگر هم وجود دارد که مثلاً از برخوردهای عظیم به وجود آمده باشند.

وی افزود: مریخ، چهارمین سیاره‌ منظومه‌ شمسی از حیث فاصله با خورشید، یکی از شگفت‌انگیزترین اجرام آسمانی است که همواره ذهن دانشمندان و شیفتگان کیهان را به خود معطوف داشته است. این کره‌ سرخ‌رنگ، که به‌واسطه‌ شباهت‌های ظاهری با زمین، از جمله طول شبانه‌روز، وجود چهار فصل و ساختار سطحی، لقب «زمین‌مانندترین سیاره» را به خود گرفته، در طی دهه‌ها به یکی از کانون‌های پژوهش‌های اخترشناسی و فضانوردی بدل شده است.

کارشناس نجوم با اشاره به اینکه مریخ را غالباً با نام مستعار «سیاره‌ سرخ» می‌شناسند، ادامه داد: این رنگ خاص، حاصل وجود مقادیر فراوانی از اکسید آهن در خاک و سنگ‌های سطح آن است که چهره‌ای زنگ‌زده و سرخ‌فام بدان بخشیده. همین ویژگی سبب شده تا حتی با تلسکوپ‌های ساده یا گاهی با چشم غیرمسلح نیز بتوان آن را در پهنه‌ شب به‌راحتی تشخیص داد.

بیات گفت: قطر این سیاره در حدود ۶۷۷۹ کیلومتر است، تقریباً نصف زمین و جرم آن تنها ۱۰ درصد از جرم سیاره‌ ما را شامل می‌شود. جاذبه‌اش نیز با ۳.۷ متر بر مجذور ثانیه، معادل ۳۸ درصد جاذبه‌ زمین است. روز مریخی که با واژه‌ی «سُل» (Sol) در زبان علمی شناخته می‌شود، برابر با ۲۴ ساعت و ۳۹ دقیقه است؛ شبانه‌روزی که تفاوت ناچیزی با روز زمینی دارد، اما سال مریخی، به‌سبب مدار گسترده‌تر، حدود ۶۸۷ روز زمینی به درازا می‌کشد. جو این سیاره به‌شدت رقیق است و تنها شش‌دهم درصد فشار جو زمین را داراست، همچنین ترکیب آن غالباً از دی‌اکسید کربن (۹۵٪)، نیتروژن (۲.۷٪)، آرگون (۱.۶٪)، و تنها ۰.۱۳٪ اکسیژن تشکیل شده است. دمای میانگین آن نزدیک به منفی ۶۳ درجه‌ سانتی‌گراد است، اما با توجه به موقعیت جغرافیایی و فصل، این دما از منفی ۱۴۰ تا مثبت ۳۰ درجه نیز متغیر است.

وی اضافه کرد: در ساختار سطحی مریخ، شگفتی‌های فراوانی نهفته است؛ از جمله بلندترین آتشفشان منظومه‌ شمسی به نام الیمپوس مانس با ارتفاعی نزدیک به ۲۲ کیلومتر که همچون کوهی اسطوره‌ای از دل سیاره سربرمی‌کشد، همچنین دره‌ عظیم والس مارینریس، با بیش از ۴۰۰۰ کیلومتر طول، یکی دیگر از شاهکارهای طبیعی این سیاره است. قطب‌های مریخ نیز پوشیده از یخ‌های آب و دی‌اکسید کربن جامد (یخ خشک) است. شواهد زمین‌شناسی حاکی از آن است که در گذشته، رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و حتی اقیانوس‌هایی از آب مایع در سطح مریخ جریان داشته‌اند.

کارشناس نجوم اظهار کرد: امروز، این آب‌ها احتمالاً به‌صورت یخ در قطب‌ها یا در زیر سطح پنهان‌اند. نشانه‌هایی از جریان‌های فصلی که ممکن است حاصل نمک‌آب یا آب شور باشند نیز در برخی مناطق مشاهده شده است. طی دهه‌های اخیر، کاوشگرهای متعددی به سوی مریخ گسیل شده‌اند. از جمله، «وایکینگ ۱ و ۲» در سال ۱۹۷۶، نخستین فرودهای موفق را در سطح مریخ انجام دادند. در سال ۲۰۱۲، کاوشگر «کوریاسیتی» به دهانه‌ گیل فرود آمد و مأموریت تحقیقاتی گسترده‌ای را آغاز کرد. سپس، در سال ۲۰۲۱، مریخ‌نورد پیشرفته‌ «استقامت» (پرسِوِرِنس) به جست‌وجوی نشانه‌های حیات میکروبی رفت و بالگرد کوچک و پیشگام «اینجینویتی» را با خود همراه داشت؛ این بالگرد، نخستین پرواز کنترل‌شده در جوی غیرزمینی را رقم زد، همچنین امارات متحده‌ عربی مدارگرد «هوپ» را برای مطالعه‌ جو مریخ به فضا فرستاد و چین نیز با پروژه‌ «تیان‌وِن-۱» و مریخ‌نورد «ژورونگ» حضور موفق خود را در این رقابت نجومی اعلام کرد، اما پرسش بنیادین همچنان باقی است؛ آیا مریخ میزبان حیاتی هرچند ابتدایی بوده یا خواهد بود؟

بیات افزود: گرچه تاکنون نشانی از حیات فعال یافت نشده، شواهدی چون وجود آب، مولکول‌های آلی و شرایط مساعد در گذشته، امید را برای کشف اسراری کهن زنده نگاه داشته است. آینده‌ انسان در مریخ، اگرچه همچنان در پرده‌ای از ابهام است، اما با تلاش‌های دو نهاد بزرگ یکی دولتی، یعنی ناسا و دیگری خصوصی، یعنی اسپیس‌ایکس رؤیایی دست‌یافتنی به‌نظر می‌رسد. اهداف ناسا برای دهه‌ ۲۰۳۰ شامل اعزام انسان به مریخ و ایجاد پایگاه علمی در آنجاست.

وی ادامه داد: این مسیر با برنامه‌ «آرتمیس» آغاز شده است؛ مأموریتی برای بازگشت انسان به ماه تا سال ۲۰۲۶ و ساخت ایستگاهی به نام گِیت‌وِی در مدار ماه، به‌منظور تمرین و توسعه‌ فناوری‌های مورد نیاز سفرهای دورتر. ناسا در حال طراحی سیستم‌های پیشرفته‌ای برای پشتیبانی حیات، محافظت در برابر تابش‌ها و استخراج منابع از خاک مریخ (ISRU) است.

کارشناس نجوم با بیان اینکه اقامت اولیه‌ فضانوردان بر سطح مریخ در محدوده‌ای میان ۳۰ تا ۵۰۰ روز تخمین زده می‌شود، گفت: افزون بر این، پروژه‌ مشترک ناسا و آژانس فضایی اروپا برای بازگرداندن نمونه‌های مریخی به زمین تا پایان دهه‌ جاری در دست اجراست، اما در سوی دیگر، اسپیس‌ایکس با هدایت ایلان ماسک، هدفی بلندپروازانه‌تر را دنبال می‌کند، یعنی استعمار مریخ. ماسک که به آینده‌ میان‌سیاره‌ای انسان می‌اندیشد، بر آن است تا گونه‌ بشر را به گونه‌ای چندسیاره‌ای بدل سازد. در این مسیر، فضاپیمای عظیم و چندبارمصرف استارشیپ طراحی شده است؛ سفینه‌ای با ظرفیت انتقال ۱۰۰ سرنشین که قابلیت سوخت‌گیری در مدار زمین را نیز داراست. این سفینه، پس از پروازهای آزمایشی اولیه، قرار است در دهه‌ ۲۰۳۰ انسان‌ها را به مریخ ببرد و سکونتگاه‌های خودکفایی در آنجا برپا کند؛ از گلخانه‌های زیرزمینی برای تولید غذا تا سیستم‌هایی برای تولید اکسیژن و سوخت.

بیات بیان کرد: اسپیس‌ایکس می‌کوشد با کاهش چشمگیر هزینه‌ها که هر مأموریت را از میلیاردها دلار به چند میلیون دلار می‌رساند، روند اکتشافات فضایی را دگرگون سازد. در پس این اقدامات، اهدافی فلسفی نهفته است؛ از فراهم‌کردن «بیمه‌ دوم» برای بقای بشریت در برابر خطراتی چون جنگ، برخورد شهاب‌سنگ‌ها یا بحران‌های اقلیمی، تا تضمین تداوم زیست انسان در پهنه‌ای فراتر از زمین.

انتهای پیام