در دل کویر خشک و آفتاب‌سوز خراسان جنوبی، شهری قرار دارد که تاریخ را نفس می‌کشد و فرهنگ را زنده نگه می‌دارد. قاین، این نگین کهن شرق ایران، با ترکیبی از طبیعت خشن، معماری مقاوم و آیین‌های ریشه‌دار، چنان جلوه‌ای دارد که هر رهگذر و گردشگری را به تأمل و تحسین وامی‌دارد.

در کوچه‌پس‌کوچه‌های خاکی‌اش، ردپای قرون گذشته پیداست و بر بلندای کوه‌های اطرافش، قلعه‌ای ایستاده که گویی نگهبان همیشگی تاریخ این سرزمین است. قاین تنها یک شهر نیست؛ تجربه‌ای است از زندگی در کنار تاریخ، زیستن با فرهنگ، و حرکت در مرز میان سنت و نوگرایی.

این گزارش، نگاهی دارد به جلوه‌های ماندگار قاین؛ از قلعه‌ها و بقعه‌ها تا موزه‌ها و قنات‌ها، و از روایت سنگ‌ها تا صدای آب‌هایی که هنوز در دل خاک جاری‌اند.

قلعه‌ای در اوج

قلعه‌کوه قاین، دژ دفاعی محکمی در برابر حملات مهاجمان بوده که به‌علت شکل معماری و تشابه آن با آشیانه‌ی عقاب در غرب استان فارس قدمت این قلعه‌ی عظیم سنگی را تا دوره‌ی ساسانیان تأئید می‌کند.

قلعه‌کوه قاین در فاصله‌ی ۳ کیلومتری جنوب شهر قاین برفراز کوهی مرتفع و صعب‌العبور ساخته شده‌ است. این قلعه از سمت جنوب و شرق به کوهستان و از سمت غرب و شمال مشرف به دشت قائن است.

شکل معماری و فرم طاق‌ها، تاقچه‌ها و درگاه‌های به جامانده و تشابه آن با آشیانه‌ی عقاب در غرب استان فارس قدمت این قلعه‌ی عظیم سنگی را تا دوره‌ی ساسانیان تأئید می‌کند.

آنچه مبرهن است اینکه قلعه فعلی بر ویرانه‌های قلعه‌ی قدیمی ساخته شده است.مصالح عمده که در ساختمان این قلعه به‌کار رفته سنگ و ساروج است و همه‌ی سطوح دیوارها و بدنه‌ی بیرونی حصار برج‌ها، بندکشی شده است.

این قلعه دژ دفاعی محکمی در برابر حملات مهاجمان بوده و گنجایش هزاران سرباز را داشته است. خواجه‌نصیرالدین طوسی در زمان طوفان ایل‌غارهای وحشی به ایران در این قلعه پناهنده شده و کتاب «اخلاق ناصری» را به نام ناصرالدین محتشم قهستانی فرمانروای قائنات در همین محل نوشته است.

قلعه‌کوه قاین در اواخر قرن ۵ هجری مرکز فرماندهی و هدایت دیگر قلاع منطقه‌ی قهستان بوده‌است. معماری قلعه با استفاده از ناهمواری‌های کوه از دو بخش سربازان و جنگجویان و قسمت امیرنشین تشکیل شده‌است.

این مجموعه‌ی عظیم سنگی که به طول حدود ۴۰۰ متر در جهت غرب به شرق و پر از ارتفاعات رشته‌ی کوه قهستان کشیده شده‌ است، با شماره‌ی ۴۸۰۳ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و تحت حفاظت سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری است.

زیارتگاه بر بلندی

بنای زیبای مقبره این عارف بر اساس شواهد موجود از بناهای ساخته شده در قرن ششم و هفتم هجری قمری است. در سال جاری در ادامه مرمت‌های قبل از محل اعتبارات تملک دارایی سال ۱۳۹۱، محوطه سازی بخشی از دامنه ضلع جنوب غرب بنای بوذرجمهر قاینی انجام شده است.

این بنا به شکل چهارطاقی با گنبدی بر فراز ایوانها ساخته شده و طاق ایوانها به شکل کلیل اجرا شده اما جرز اصلی طاقها به صورت نیمه بیضی باز کار شده و با استفاده از پوشش کاذب به شکل کلیل درآمده است.

در کنار مقبره بزرگمهر قاینی درخت کهنسال بنه وجود دارد که زیبایی این بنا را به عنوان یکی از تفرجگاه ها و مکان های دیدنی شهر قاین دو چندان کرده است. بنای مقبره بزرگمهر قاینی با شماره ۲۷۵۹ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید و تحت حفاظت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است.

آینه مردم در موزه

این موزه در اردیبهشت سال ۱۳۸۴ در طبقه همکف خانه تاریخی سلطانی، بنایی متعلق به دوره زندیه در شهر قاین، افتتاح شد. در این موزه بخش‌هایی از آداب و رسوم کهن منطقه مانند شب یلدا (کف‌زنی)، دستاسی، جاجیم‌بافی، کشاورزی سنتی، تولم‌زنی و مراسم عروسی محلی با استفاده از مانکن‌هایی با پوشش بومی بازسازی شده‌اند.

بازدیدکنندگان با ورود به فضای این موزه، به‌ویژه کودکان و نوجوانان، برای نخستین‌بار با ابزارهای سنتی و سبک زندگی ساده و کارآمد نیاکان خود آشنا می‌شوند. صدای دستاس، پارچه‌بافی یا اجرای نمادین مراسم سنتی در برخی مناسبت‌ها، جاذبه‌هایی فراتر از نگاه صرفاً نمایشگاهی ایجاد کرده است.

در کنار نمایشگاه اصلی، بخش‌هایی برای آموزش صنایع‌دستی سنتی در نظر گرفته شده که به‌صورت فصلی کارگاه‌هایی برای انتقال تجربه به نسل جدید برگزار می‌شود. این رویکرد موزه را به مرکز فرهنگی زنده‌ای در شهر تبدیل کرده است.

مسجد جامع قاین

مسجد جامع قاین بنایی است بسیار قدیمی و در نهایت شکوه و جلال که علاوه بر روحانیت معنوی دارای ظاهری دلچسب و فرح انگیز است. با گذشت ۱۱۰۰ سال هم‌چنان این بنا بلندترین عمارت قاین است. مسجد جامع قاین ۲۴۷۰ مترمربع وسعت داشته که ۱۰۵۰ مترمربع آن زیر بنای ایوان شبستان‌ها و حجره‌ها و ۱۲۰۰ مترمربع عرضه داخلی بوده و حیاط مسجد محوطه‌ای به درازای ۳۳ و پهنای ۲۸ متر است.

در اطراف حیاط حجره‌هایی به عمق ۲ متر قرار دارد از شاهکارهای معماری مسجد ایوان آن است، عرض ۱۱ متر و طول ۲۲ متر ساخته شده است. پیشتر دو مناره در دو سمت ایوان به ارتفاع ۵ متر وجود داشته که باعث زیبایی بیشتر مسجد می‌شد و تا قبل از ویرانی صدای موذن از آن به گوش می‌رسیده است. سقف ایوان ۴ طاق و ۳ گنبد دارد که به طرز زیبایی رنگ آمیزی و تزیین شده و معرق‌کاری‌هایش بسیار ظریف و زیبا است نقاشی های ایوان به شیوه اصفهانی بوده و در دوره صفویان انجام شده است.

موزه آب قاین

این آب انبار در انتهای کوچه سنگی که بازار قدیم در آن واقع بوده است قرار دارد و به همین دلیل به آب انبار بازار معروف است ، که از قنات (کهناب) آبگیری می‌شده است. بنای آب‌ انبار دارای کلیه قسمت‌ها و مشخصات اصلی آب‌ انبارها می‌باشد و دارای راه‌ پله ایست که به پاشیر منتهی می‌شود. با توجه به پوشش آب‌ انبار و شواهد تاریخی موجود بنای آب‌ انبار مربوط به دوره تیموری بوده ‌است. این موزه که تنها موزه آب استان می‌باشد شامل نمایش شاهراه‌های آبی مرتبط به دوره‌های تاریخی و مجموعه‌ای از تصاویر مرتبط به تأسیسات آبی (سدها، آب انبارها، قنوات) و وقف‌نامه‌ها است.

شگفت انگیز ترین غار طبیعی قاین

غار جوجه در ۲۵ کیلومتری شرق قائن و ۵ کیلومتری جنوب غرب روستای خونیک علیا قرار دارد. غار جوجه یکی از شگفت‌انگیزترین غارهای طبیعی قائن است که از لحاظ باستان‌شناسی اهمیت دارد. این غار بر خلاف اسم آن از بزرگ‌ترین غارهای شناسایی شده در استان خراسان جنوبی است که انتهای آن بر اثر زلزله یا فرسایش سنگ‌ها به مرور بسته شده است.

دهانه این غار در ارتفاع تقریبی ۸۰ متر از کف دره رو به شرق قرار دارد. ابعاد دهانه غار ۲×۴ متر است و ارتفاع داخل غار به ۴۰۰ متر می‌رسد. داخل غار متشکل از یک تالار اصلی است و تشکیلات زیبای بلوری و گل کلمی بر سطح دیواره‌ها و سطح کف مشاهده می‌شود همچنین در قسمت‌هایی از غار تشکیلات زیبای استالاکتیت و استالاگمیتی دیده می‌شود.

در داخل غار می‌توان آثار پراکنده سفال را مشاهده کرد. در ابتدای غار حوضی ساخته شده از مصالح سنگ و ساروج وجود دارد. نرسیده به غار جوجه از مسیر رودخانه، در سمت چپ یک کوه سنگی دهانه‌ای به نام «کال زاغو» دیده می‌شود که دارای پنج متر و ۳۰۰ سانتی متر و عرض و سه متر ارتفاع است. برای پیمایش این غار نیاز به تجهیزات سنگ نوردی می‌باشد. این غار نیز به وسیله زلزله مسدود شده و تنها ۶۰۰ متر از مسیر قابل پیمایش است.

بر روی یکی از دیواره‌های غار جوجه آثاری از طرح‌ها و نقش‌های بسیار قدیمی به چشم می‌خورد. آثار و بقایای سفالی هایی مربوط به دوران تاریخی در ابتدای غار پراکنده است. وجود قندیل‌های داخل غار منظره‌ای زیبا از شگفتی‌های عالم را به نمایش گذاشته و آثار به دست آمده از آن گویای زندگی غارنشینی است.

موقعیت طبیعی غار یعنی قرار گرفتن در دامنه شیب دار کوه و محلی که اشراف به مسیرهای ارتباطی به دهانه غار دارد، موقعیت دفاعی مناسبی به آن داده است. این غار طی اعصار به عنوان پناهگاه مورد استفاده بوده است.

یداله غلام‌پور، سرپرست فرمانداری قاینات گفت: قاین با داشتن جاذبه‌های طبیعی و تاریخی منحصر به فرد، قابلیت تبدیل شدن به یکی از مقاصد مهم گردشگری استان را دارد.

وی ادامه داد: امیدواریم با حمایت استاندار و تصویب اعتبارات لازم، پروژه‌های مرمتی و توسعه گردشگری را با سرعت بیشتری پیش ببریم.

سرپرست فرمانداری قاینات با اشاره به اینکه همکاری و هماهنگی میان دستگاه‌های مختلف و مشارکت مردم محلی، کلید موفقیت در رونق گردشگری قاین است، تأکید کرد: توسعه اقامتگاه‌های بوم‌گردی و حفظ فرهنگ و هنر محلی از اولویت‌های ماست تا گردشگران تجربه‌ای اصیل و ماندگار داشته باشند.

 سرپرست فرمانداری قاینات با بیان اینکه رویکرد دولت وفاق، پیگیری مسائل با رویکرد کارشناسی و جامعه ‌محور است، گفت: دغدغه‌ها و نظرات مردم باید شنیده شوند و هیئت اندیشه‌ورز حوزه گردشگری نیز در همین راستا تشکیل شده تا از ظرفیت‌های قانونی برای تسهیل امور استفاده کنیم.

انتهای پیام