مهدی رحیم‌پور شامگاه ۷ خرداد، در پنجمین دوره جایزه ادبی محمد قهرمان که در مجتمع شریعتی جهاددانشگاهی مشهد برگزار شد، اظهار کرد: ارتباط چندجانبه‌ای که موضوع سبک هندی با جلسه دارد، به چند نکته مهم برمی‌گردد. محور اصلی بحث من در مورد دیوان قدسی مشهدی است که هم شاعر مشهدی است و هم دیوانش توسط مرحوم استاد قهرمان تصحیح شده، همچنین قدسی مشهد یکی از شاعران برجسته سبک هندی به شمار می‌آید. قصیده‌ای که مورد نظر من است، در مورد امام رضا(ع) نوشته شده و کاملاً مرتبط با این نشست و این شهر است.
وی با اشاره به اینکه نقد ادبی در سبک علمی، یک بحث خاص و بسیار مهم است، افزود: کسانی که کتاب ارزشمند جناب استاد فتوحی را خوانده‌اند، با دغدغه‌های هنری در این سبک آشنا هستند و به اهمیت این موضوع واقفند. آنچه که ما از نقد ادبی در سبک هندی می‌دانیم، عمدتاً آثاری است که به نثر نوشته شده، اما در لابه‌لای نسخه‌های خطی، آثاری به نقد نظم در مورد نقد ادبی نیز وجود دارد.
عضو هیئت علمی فرهنگستان ادب فارسی افزود: نقد راضی به نوعی نقد شخصی است و نمی‌توان آن را به‌طور کامل نقد ادبی به حساب آورد. در قرن هشتم «بهالدین خجندی» و «سعید هروی» مجادله‌ای ادبی داشتند، اما نقد ادبی به معنای واقعی آن یعنی نقد منظوم با ساختار مشخص و قواعد لغوی و دستوری در آن زمان وجود نداشت. با این حال به لطف شاعران مهم سبک هندی مانند شیدای فتح پوری، منیر لاهوری و عبدالهی صهبایی شاهد ظهور این نوع نقد هستیم.
رحیم‌پور خاطرنشان کرد: ماجرا از این قرار است که قدسی مشهدی قصیده‌ای در محبت امام رضا(ع) می‌سراید که در آن می‌گوید «با این ملک عالم از ناله من پی تو چنان تنگ فضاست که سپند از سر آتش نتواند برخاست» این قصیده ۶۴بیتی در مدح امام رضا(ع) است.
وی افزود: شیدای فتح‌پوری نقد منظومی در همین وزن و قافیه به این قصیده می‌نویسد و در قالب ۴۳ بیت، ۲۰ بیت از قصیده قدسی را نقد می‌کند. سپس لاهوری با حدود ۱۰۰ بیت به دفاع از قدسی مشهدی می‌پردازد و نقد منظومی در حمایت از او می‌نویسد. همچنین عبدالباقی صایی، یکی از شاعران متوسط سبک هندی که در دوره شاه جهان در هند زندگی می‌کرد، به دفاع از قدسی می‌آید و حدود ۵۰ بیت می‌سراید.
عضو هیئت علمی فرهنگستان ادب فارسی با اشاره به اینکه تمامی این نقدها توسط سراج‌الدین علی خان آرزو جمع‌آوری شده و در کتاب «داد سخن» تحلیلی از آن‌ها ارائه داده است، گفت: مقدمه این کتاب به ویژه یکی از مهم‌ترین منابع در حوزه نقد ادبی در تاریخ ادبیات فارسی به شمار می‌آید. اگر این جریان باعث به وجود آمدن کتابی شده، در واقع در اندازه دانشجویی سخن بوده و کار خود را به خوبی انجام داده است.
وی درخصوص نقد منظوم قدسی گفت: خود قدسی ویژگی‌های خاص و منحصر به‌فردی داشت و آثارش تأثیرگذار بودند. یکی از دلایل مهم این است که «شیدا» در واقع سلسله‌جنبان جریانی بود که معتقد به وجود تفاوت‌هایی میان شاعران ایرانی و هندی بودند.
رحیم‌پور عنوان کرد: زمانی که شاعران ایرانی به هند مهاجرت کردند، با برخی از شاعران هندی در تقابل قرار گرفتند. شاعران هندی ادعا می‌کردند که حق دخل و تصرف در زبان فارسی را دارند و خود را استادان این زبان می‌دانستند. اما ایرانی‌ها به هیچ عنوان این را قبول نداشتند و می‌گفتند که هیچ هندی، حتی اگر استاد زبان فارسی باشد حق دخل و تصرف در شعر فارسی را ندارد.
وی افزود: شیدا یکی از افرادی بود که به این موضوع اعتقاد داشت و خود را با شاعرانی چون رودکی مقایسه می‌کرد. او بیان می‌کرد که حتی ممکن است شعرش بهتر از شعر نظامی و فردوسی باشد و به همین دلیل می‌تواند در زمینه زبان و ادبیات فارسی اظهار نظر کند. در مقابل افرادی مانند «جلاله طباطبایی» نقدهای تندی به شیدا نوشتند و گفتند که این ادعاها درست نیست. این می‌تواند یکی از دلایلی باشد که شیدا بخواهد خود را به عنوان یکی از شاعران ایرانی معرفی کند و ضعف‌های موجود در شعرای ایرانی را به چالش بکشد. دلیل دیگر ممکن است این باشد که شیدا به شدت به شعر و شاعران علاقه‌مند بوده است.
رحیم‌پور اضافه کرد: شیدا به شعرای هندی چندان علاقه‌مند نبود و قدسی نیز به هر حال از شاعران سبک هندی به شمار می‌رفت که در عصر خود متأخر بود. به همین دلیل ممکن است مورد پسند شیدا نبوده باشد. این عوامل باعث شدند که شیدا نقدی بنویسد و این جریان را به وجود آورد. یکی از بحث‌های نقد شیدا این است که در قید مطلع، ارتباط معنایی در دو مصرع وجود ندارد و ترتیب دو مصرع به هم مرتبط نیست؛ به طوری که سخن و اندیشه هر دو جدا از هم هستند.
استاد قهرمان به تنهایی کار چندین دانشگاه را انجام داد
در ادامه سعید شفیعیون، استاد دانشگاه اصفهان اظهار کرد: اگر استاد قهرمان و مرحوم گلچینی نبودند، ما باید نسل‌ها تلاش می‌کردیم تا به این نقطه‌ای که اکنون هستیم برسیم. یک فرد به تنهایی کار چندین دانشگاه و پژوهشگاه را انجام داده است. اگر وضعیت دانشگاه‌ها و پژوهش‌ها را با گذشته مقایسه کنیم، متوجه می‌شویم که چه بزرگانی داشته‌ایم.
وی عنوان کرد: هدف گفتن از دانش این مرد بزرگ است، فراتر از مرتبه شاعری این فرد که در حوزه سبک هندی و شعر تربتی مقام والایی دارد، این جایزه یک اتفاق بسیار مهم است؛ زیرا استاد فتوحی در مورد مظلومیت سبک هندی روایتی مفصل بیان کرده‌اند که همچنان ادامه دارد.
شفیعیون با اشاره به اینکه این جایزه نقطه شروع و اتکایی خواهد بود تا به بخشی از ضرورت‌های تاریخی و فرهنگی‌مان بپردازیم، اظهار کرد: واقعاً چه انتظاری از فرهنگی داریم که خود را به تعبیر ایشان، می‌ساید؟ ما تنها یک‌دیگر را نقد می‌کنیم و به نظر من این انصاف نیست که بگوییم این ۳ قرن هیچ شاعر مطرحی نداشته‌ایم! اعجوبه‌هایی مانند صائب و دیگران که در حوزه وزن‌کشی شاعران مطرح‌اند، آیا کسی نبودند؟
وی بیان کرد: در واقع در طول هزار سال، شاعران بزرگی وجود داشته‌اند که به عنوان ابرشاعران شناخته می‌شوند و من برای هر کدام دلیلی دارم. به عنوان مثال فردوسی بزرگ به پاس بی‌همتایی‌اش در ادب حماسی ایران و مشرق زمین و زنده نگه‌داشتن زبان فارسی، همچنین نظامی بزرگ در حوزه ادب غنایی و مولوی، حافظ و سعدی هر یک در سبک خود مطرح هستند.
استاد دانشگاه اصفهان بیان کرد: به واقع معتقدم اگر قرار باشد هر شاعری در یک شاخصه بزرگ و بی‌نظیر باشد، صائب در کنار این بزرگان قرار می‌گیرد. من واقعاً معتقدم که هنوز به درستی شاهنامه را نخوانده‌ایم. بسیاری از افرادی که در حال درجه‌بندی شعر شاعران دیگر هستند، از صائب آگاهی کافی ندارند.
وی گفت: متأسفانه با وجود تلاش‌هایی که انجام شده، هیچ اثری از مرحوم حیدر علی کمالی گرفته تا امیری فیروزکوهی و استاد گلچین معانی که فرهنگ اشعار صائب را نوشت و استاد قهرمان که یک تنه ۶ جلد دیوان را تألیف کرد، به شکلی درست و با بسته‌بندی مفید برای خواننده‌ای که حوصله ندارد، ارائه نشده است. حتی محققانی که ممکن است ذهنیتی در مورد موضوع نداشته باشند، باز هم راحت‌تر با آن مواجه می‌شوند.
شفیغیون افزود: ذهن‌ها به قدری نسبت به سبک ملی برآشفته است که باید پوششی مناسب برای معرفی دیگر شاعران فراهم کنیم. به نظرم خود صائب به این موضوع توجه داشت. می‌دانید که شاید چندین منتخب از دیوان او توسط خود ساعد و شاگردانش فراهم آمده است. به هر حال شوخی نیست که نزدیک به ۱۰۰ هزار بیت شعر به او نسبت داده شده است. شعر از منظر صائب با آنچه شاعران دیگر از شعر تلقی می‌کنند، تفاوت دارد.
انتهای پیام
نظرات