در سال‌های اخیر، تنوع و دسترسی آسان‌تر به مواد مخدر صنعتی و شیمیایی، روند شیوع اعتیاد را خطرناک‌تر کرده و سن مصرف را به شکل نگران‌کننده‌ای کاهش داده است.
امروزه اعتیاد دیگر صرفاً یک مشکل فردی تلقی نمی‌شود، بلکه به‌عنوان بحرانی فراگیر، امنیت روانی جامعه را نیز تحت تأثیر قرار داده است. افزایش تعداد مصرف‌کنندگان مواد، گسترش آسیب‌های اجتماعی مانند سرقت، خشونت، ترک تحصیل، بیکاری، طلاق و طرد اجتماعی، تنها بخشی از پیامدهای تلخ این پدیده است که ضرورت ورود جدی‌تر نهادهای مسئول و آگاه‌سازی عمومی را دوچندان می‌کند.
آنچه نگرانی‌ها را تشدید کرده، گرایش روزافزون نوجوانان و جوانان به مصرف مواد مخدر است؛ نسلی که باید آینده‌ساز کشور باشند اما به دلایل مختلفی از جمله کنجکاوی، فشار همسالان، نبود آموزش‌های درست، ضعف در مهارت‌های ارتباطی، مشکلات خانوادگی و بحران هویت، به دام مواد می‌افتند. در چنین شرایطی، نقش آموزش، پیشگیری، حمایت روانی و برنامه‌ریزی اجتماعی، اهمیتی دوچندان می‌یابد.
سیگار، دروازه ورود نوجوانان به آسیب‌های اجتماعی است
امروزه یکی از دغدغه‌های جدی خانواده‌ها و نهادهای آموزشی، افزایش گرایش نوجوانان به مصرف دخانیات و رفتارهای پرخطر است؛ پدیده‌ای که اغلب از سیگار شروع شده و در بسیاری از موارد، به سمت مواد مخدر، قرص‌های روان‌گردان و دیگر انحرافات اجتماعی گسترش می‌یابد.
به اعتقاد روانشناس خانواده، دوره نوجوانی، مرحله‌ای بحرانی از نظر هویت‌یابی، بروز هیجانات شدید و شکاف‌های عاطفی است؛ دوره‌ای که چنانچه حمایت لازم از سوی والدین، مدرسه و نهادهای فرهنگی صورت نگیرد، زمینه‌ساز بسیاری از رفتارهای پرخطر خواهد بود.
ابراهیم شیرمحمدی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اینکه عوامل مؤثر بر گرایش نوجوانان به دخانیات متنوع و گاه فردی هستند، می‌گوید: کنجکاوی، هیجان‌طلبی، کمبود سرگرمی سالم، فشار گروه همسالان، تقلید از بزرگ‌ترها، آرمان‌گرایی، و خلأهای عاطفی از جمله دلایلی هستند که نوجوان را به مصرف سیگار یا مواد مخدر سوق می‌دهند.
وی با تأکید بر نقش خانواده‌ها می‌افزاید: برخی والدین به‌دلیل ناآشنایی با ویژگی‌های روانی و تربیتی نوجوان، سواد رسانه‌ای پایین یا نداشتن مهارت‌های ارتباطی، نمی‌توانند به‌درستی با فرزندشان تعامل داشته باشند. این در حالی است که آشنایی والدین با مهارت‌های زندگی، جرات‌مندی و گفت‌وگوی مؤثر، می‌تواند سپری برای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی باشد.
از نگاه این روانشناس، آموزش مهارت‌های ده‌گانه زندگی به نوجوانان – از جمله نه گفتن، عزت نفس، تصمیم‌گیری، و تاب‌آوری – همچون واکسنی در برابر وسوسه‌های بیرونی عمل می‌کند.
وی ادامه می‌دهد: مهارت نه گفتن می‌تواند در موقعیت‌هایی که نوجوان تحت فشار دوستان ناباب قرار می‌گیرد، نجات‌بخش باشد. این مهارت روش‌های مختلفی دارد؛ مانند پاسخ صریح، شوخی برای تغییر فضا، ترک موقعیت، بهانه‌تراشی منطقی یا پیشنهاد فعالیت جایگزین.
به اعتقاد کارشناسان، نقش فضای مجازی در کاهش کیفیت روابط واقعی نوجوانان، و همچنین دسترسی آسان به محتواهای ناسالم، زمینه‌ساز بروز رفتارهایی مانند مصرف سیگار و مواد مخدر در این گروه سنی شده است.
بر پایه یافته‌های یک پژوهش دانشگاهی، بیش از ۶۷ درصد نوجوانان در نخستین تجربه مصرف سیگار یا مواد مخدر، تحت تأثیر فشار دوستان یا گروه همسالان قرار داشته‌اند. این آمار زنگ خطری جدی برای خانواده‌ها و نهادهای تربیتی است و لزوم آموزش مهارت‌های ارتباطی، از جمله نه گفتن، تصمیم‌گیری درست، عزت‌نفس و تاب‌آوری را بیش از پیش برجسته می‌کند.
کارشناسان حوزه خانواده بر این باورند که تربیت اجتماعی نوجوانان، انتخاب آگاهانه دوستان و آموزش مهارت‌های زندگی، باید به عنوان بخشی جدی و الزامی در برنامه‌های آموزش رسمی و غیررسمی گنجانده شود.
قلیان اعتیاد آور نیست!
رویا محمدی روانشناس کودک و نوجوانان در این رابطه به خبرنگار ایسنا می‌گوید: باورهای غلطی همچون قلیان اعتیادآور نیست یا سیگار نشانه بزرگ‌شدن است از جمله کلیشه‌های خطرناکی هستند که باید با آموزش و آگاهی‌رسانی هدفمند در خانواده‌ها، مدارس و رسانه‌ها با آن مقابله کرد. بر اساس تحقیقات پزشکی، یک پک قلیان معادل مصرف حدود ۵۰ نخ سیگار است؛ نکته‌ای که لزوم هشدارهای جدی به نسل نوجوان را دوچندان می‌سازد.
در نهایت، روان‌شناسان تأکید دارند که آموزش مستمر، برقراری ارتباط مؤثر با نوجوانان و ایجاد فضای عاطفی ایمن در خانواده‌ها، اصلی‌ترین راهکارهای پیشگیری از گرایش نسل آینده به دخانیات و سایر رفتارهای پرخطر محسوب می‌شود.
اقدامات پیشگیرانه و درمانی در زنجان
در استان زنجان، اقدامات متعددی برای مقابله با معضل اعتیاد انجام شده است. شهرداری با جدیت موضوع پاکسازی چهره شهر از متکدیان و معتادان را پی‌گیری می‌کند. در ایبن خصوص منصور سلطانی شهردار زنجان می‌گوید: افراد جمع‌آوری‌شده از سطح شهر پس از شناسایی، به کمپ ویژه انتقال می‌یابند. بیشتر این افراد از اهالی بومی زنجان هستند. شهرداری زنجان برای حمایت از روند بازپروری این افراد، یک میلیارد تومان به کمپ مربوطه کمک مالی در نظر گرفته است.
همچنین، کنگره ۶۰ از سال ۱۳۹۷ در استان زنجان آغاز به کار کرده و تاکنون موجب رهایی ۲ هزار نفر از اعتیاد شده است.
در حوزه پیشگیری، بهزیستی استان زنجان طرح پازک (پیشگیری از اعتیاد در زنان، کودکان، نوجوانان) را در ۱۰ محله آسیب‌خیز در شهرستان‌های زنجان، ابهر و خدابنده اجرا کرده است. این برنامه با هدف ارتقای سطح آگاهی افراد در زمینه پیشگیری از اعتیاد در بین زنان و کودکان، افراد معتاد و در معرض خطر اعتیاد اجرا می‌شود.
در این رابطه سرپرست بهزیستی استان زنجان، مریم کرمی با اشاره به اینکه مرکز اقامتی نوای آسایش تنها مرکز اقامتی ویژه بانوان در استان است، می‌گوید: در حال حاضر ۲۵ زن جهت ترک اعتیاد و بهره گیری از خدمات آموزشی و مراقبتی در این مرکز اقامت دارند.
وی با بیان اینکه این مرکز از سال ۱۴۰۱ فعالیت خود را آغاز کرده و در قالب مرکز مجری طرح تبصره ۲ ماده ۱۶ و همچنین ماده ۱۵ پذیرش می‌کند، می‌افزاید: در سال گذشته در راستای حمایت از معتادان زن بی بضاعت و خود معرف نزدیک به ۸۰ میلیون تومان در قالب یارانه درمان اعتیاد پرداخت شده است.
وی مدت اجرای یک برنامه بهبود و بازتوانی را حداقل ۹۰ روز اعلام کرد و ادامه می‌دهد: این برنامه می‌تواند تحت عنوان اقامت سه ماهه با ترخیص در پایان دوره، اقامت دو ماهه و یک ماه ادامه برنامه بهبود و بازتوانی به شکل غیراقامتی، اقامت یک ماهه و دو ماه ادامه بهبود و بازتوانی به شکل غیراقامتی با تأیید و یا تغییر مدت اقامت توسط شورای مرکز ی صورت گیرد.
با توجه به گستردگی و پیچیدگی پدیده اعتیاد، پیشگیری از آن نیازمند رویکردی چندبُعدی و جامع است. تلاش بهزیستی استان زنجان در زمینه اجرای برنامه‌های اجتماع‌محور، توجه به گروه‌های هدف خاص همچون زنان و کودکان و حمایت از خانواده‌های درگیر با اعتیاد، گامی مؤثر در جهت کنترل و کاهش این آسیب اجتماعی به شمار می‌آید.
کارشناسان معتقدند؛ ترکیب آموزش، آگاهی‌رسانی، توانمندسازی اجتماعی و ارائه خدمات حمایتی، می‌تواند زمینه‌ساز ساخت جامعه‌ای مقاوم‌تر در برابر اعتیاد و رفتارهای پرخطر باشد. سرمایه‌گذاری بر نسل نوجوان، همراه با حمایت از مادران و خانواده‌ها، نقش کلیدی در پیشگیری پایدار و اثربخش ایفا می‌کند.
انتهای پیام
نظرات