جواد احمدپناه در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: در ایران حدود ۳۰ نژاد گوسفند سازگار با شرایط اقلیمی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی مناطق مختلف با جمعیت بالغ بر ۴۷ میلیون رأس وجود دارد که بیش از ۳۰ درصد از کل گوشت قرمز کشور را تولید می‌کند. گوسفندان ایران از نظر کیفیت پشم در ردیف گوسفندان با پشم ضخیم قرار دارند. همه گوسفندان ایران به استثنای نژادهای زل (بدون دنبه)، آتابای و قره گل (نیم دنبه) از جمله گوسفندان دنبه‌دار هستند و به رنگ‌های مختلف سفید، سیاه، خرمایی، قهوه‌ای، نخودی، خاکستری و غیره دیده می‌شوند. اگرچه نژادهای گوسفند ایران چند منظوره هستند اما هدف اصلی از پرورش گوسفند بیشتر تولید گوشت است.

وی خاطرنشان کرد: با توجه به تنوع شرایط آب و هوایی در ایران، علوفه تولیدی در مراتع مختلف متغیر است، در طی سال‌های اخیر به علت بروز خشکسالی‌های مکرر و عدم احیای مراتع، جمعیت گوسفند و بز تقریباً ثابت مانده و کمیت و کیفیت علوفه تولیدی مراتع نیز کاهش یافته است، در واقع نوعی فشار چرا به وجود آمده و ادامه روند فعلی منجر به تخریب هر چه بیشتر مراتع و ایجاد آسیب‌های زیست محیطی و بروز خسارت‌های غیر قابل پیش‌بینی و جبران‌ناپذیر در کشور خواهد شد از جمله راهکارهای مقابله با آسیب‌های مذکور، اصلاح نژاد و افزایش بهره‌وری نژادهای داخلی است.

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان ایلام توضیح داد: نظر به اینکه بخش عمده درآمد حاصل از گوسفندداری تولید نسل سالانه و در واقع تعداد بره تولیدی آن‌هاست، تولید یک بره در سال نمی‌تواند هزینه تغذیه و دیگر هزینه‌های مربوطه را تأمین کند و در نتیجه رضایت دامدار از فعالیت خود فراهم نمی‌شود، در حال حاضر در کشورهای پیشرفته از تلقیح مصنوعی به‌عنوان یک روش علمی برای پیشرفت اهداف تولید مثل و اصلاح نژاد در صنعت گوسفندداری استفاده می‌شود، صفات تولید مثلی تحت تأثیر عوامل مختلف محیطی و تفاوت‌های نژادی قرار می‌گیرند، زیاد بودن تعداد میش‌های قصر و تلفات بره‌ها از عوامل محدود کننده بازده تولید مثل در گوسفندان بومی ایران است.

وی با اشاره به اینکه معمولاً تولید مثل پدیده‌ای همراه با موفقیت و یا شکست است که عوارض اقتصادی شکست آن بسیار مهم است بیان کرد: اگر گوسفند آبستن نشود و یا تعداد بره متولد شده در هر زایمان یا حتی در سال یک رأس به جای دو رأس باشد، تأثیر منفی زیادی در سودآوری دامدار خواهد داشت، در کشورهایی مانند ایران که گوشت محصول اصلی پرورش گوسفند است، عملکرد تولید مثل میش‌های گله بیشترین تأثیر را بر سودآوری دارد.

این کارشناس توضیح داد: افزایش تولید گوشت گوسفند را می‌توان با افزایش تعداد و وزن بره‌های از شیر گرفته شده به ازای هر میش که تحت تأثیر بسیاری از عوامل مرتبط با تولید مثل و رشد شامل سن بلوغ، تخمک‌گذاری، بارداری، زایمان، شیردهی، توانایی مادر شدن و بقا و رشد بره است، در طی یک سال خاص به دست آورد.

تخمک ریزی و چند قلوزایی در گوسفند

احمدپناه تشریح کرد: چند قلوزایی گوسفندان دارای ضریب وراثت‌پذیری پایین است و در واقع بخش کوچکی از تغییرات تخمک‌ریزی و چند قلوزایی قابل انتقال به نسل‌های بعد است، صفت تعداد نتاج در زایش رابطه مستقیمی با نرخ تخمک‌ریزی داشته و با افزایش تعداد تخمک‌های رها شده در هر تخمک اندازی سیکل، تعداد نتاج متولد شده در هر زایش نیز زیاد می‌شود، به طور کلی در گوسفندان با چند قلوزایی متوسط تا زیاد، وراثت‌پذیری نرخ تخمک اندازی زیادتر از تعداد نتاج در زایش برآورد شده است.

وی افزود: عوامل ژنتیکی و محیطی بر تخمک ریزی مؤثر بوده و بنابراین در بین گونه‌ها متفاوت است. پستانداران بر اساس ساختار فیزیولوژیکی خود می‌توانند یک یا چند تخمک‌ریزی بر اساس تعداد تخمک‌هایی که بالغ و آزاد می‌شوند، آزاد کنند.

این عضو هیئت علمی گفت: میزان تخمک ریزی بین نژادهای گوسفند متفاوت است، نژادهای داخلی معمولاً نرخ تخمک ریزی و چند قلوزایی کمی دارند (کمتر از ۱۵ درصد) اما در برخی نژادهای خارجی مانند نژاد بورولا مرینوا  تا ده تخمک در هر تخمک ریزی متغیر است.

اصلاح نژاد برای بهبود چندقلوزایی در گوسفند

این عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان ایلام ادامه داد: علاوه بر زمینه ژنتیکی، تغییر در نرخ تخمک ریزی بین نژادها تحت تأثیر سن، فصل و تغذیه نیز است، عوامل نامبرده موجبات تغییر در بیان ژن‌های عامل تخمک ریزی و چند قلوزایی را به وجود آورده و از این طریق عمل می‌کنند وقایع بعد از تخمک‌اندازی و بارورشدن تخمک بالغ به مدیریت زمان قوچ اندازی وابسته است.

وی افزود: قوچ اندازی در زمان مناسب سبب بارور شدن تخمک یا تخمک‌های آزادشده می‌شود و افزایش نرخ آبستنی و دوقلوزایی را در پی دارد، معمولاً زمان تولید مثل گوسفندان و بزها بر خلاف گاوها در بخشی از سال که روزها در حال کوتاه شدن است، شروع می‌شود بنابراین با دانستن زمان تولید مثل گوسفندان، یعنی نیمه دوم تابستان تا نیمه دوم زمستان، می‌توان با وارد نمودن قوچ‌های خوب به گله، امکان آبستن شدن گوسفندان را افزایش داد.

احمدپناه بیان کرد: چند قلوزایی یک صفت اقتصادی مهم است که بهره‌وری گوسفند را از نظر تولید تعداد بیشتری بره و نهایتاً تولید گوشت افزایش می‌دهد، چند قلوزایی بین و درون نژادهای گوسفند متفاوت است و به‌سرعت تخمک‌ریزی وابسته بوده و تحت تأثیر تعداد تخمک‌های بارور شده است، هر چه میزان تخمک ریزی بیشتر باشد، تخمک‌های بیشتری برای لقاح در طول دوره فحلی در دسترس خواهند بود و احتمال چند قلوزایی افزایش می‌یابد.

نقش فلاشینگ در افزایش چند قلوزایی گوسفند

احمدپناه گفت: یکی از روش‌های مدیریتی افزایش بازده تولید مثل گوسفند و افزایش چند قلوزایی، تنظیم برنامه تغذیه‌ای آنان قبل از جفتگیری است که تحت عنوان فلاشینگ از آن یاد می‌شود، در این شیوه سطح تغذیه میش به‌منظور آزادشدن تخمک‌ها افزایش داده می‌شود و در نهایت افزایش چند قلوزایی و هماهنگی فحلی اتفاق خواهد افتاد، برای بالا بردن سطح تغذیه، دو هفته قبل از جفتگیری روزانه ۳۰۰ گرم دانه غلات داده شده و تا ۲ هفته بعد از جفتگیری ادامه می‌یابد.

وی ادامه داد: افزایش سطح انرژی جیره سبب افزایش ناگهانی سطح قندخون شده و این افزایش ناگهانی روی هیپوتالاموس - هیپوفیز اثر گذاشته و موجب افزایش فعالیت تولید مثلی و آزادسازی هورمون‌های عامل تخمک ریزی و افزایش چند قلوزایی می‌شوند، تغییرات میزان گنادوتروپین‌های ناشی از تغذیه به مراحل فیزیولوژیکی بدن بستگی دارد.

این عضو هیئت علمی افزود: ارتقاء جیره غذایی میش برای افزایش میزان چند قلوزایی با مصرف علوفه چراگاهی یا افزایش حدود ۴۵۰ گرم در روز از مواد دانه‌ای مانند جو، گندم، باقلای مصری، سیلو، چربی غیر اشباع، سویا و پیه گاو طی ۱ تا ۸ هفته قبل از جفتگیری انجام شده، ولی از یونجه و سایر گیاهان حاوی ترکیبات استروژن کمتر استفاده می‌شود.

احمدپناه اضافه کرد: یکی از روش‌های مؤثر در بهبود باروری، همزمان سازی فحلی است. با همزمان سازی فحلی، دوره زایش دام‌ها کوتاه می‌شودهمچنین بره‌های حاصل از همزمانی فحلی همگی هم سن بوده که برای فروش، پرواربندی و جایگزینی مناسب هستند. از جمله مزایای دیگر همزمانی فحلی می‌توان به مواردی از قبیل تشخیص میش‌های غیرآبستن (قصر) و حذف آن‌ها از گله و در نتیجه کاهش هزینه‌های تغذیه، فحل‌شدن و تخمک‌گذاری میش‌ها در خارج از فصل آمیزش، امکان افزایش دوقلوزایی، فراهم‌کردن امکان استفاده از تلقیح مصنوعی جهت بهبود ژنتیکی گله، بهبود در امر مدیریت تغذیه‌ای میش‌ها و بزها قبل و بعد از زایمان به‌صورت گروهی، کنترل زمان زایمان در طول سال برای استفاده مناسب از مراتع، اجرای برنامه ی دو بار زایش در سال را نام برد.

وی ادامه داد: هورمون مورد استفاده در همزمانی فحلی پروژسترون است که به روش‌های مختلف به دام داده می‌شود، از جمله روش‌های دریافت پروژسترون توسط دام می‌توان به خوراندن پروژسترون مصنوعی به میش‌ها، تزریق پروژسترون، استفاده از اسفنج و سیدر اشاره کرد.

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان ایلام گفت: با استفاده از روش‌های طبیعی نیز می‌توان همزمان سازی فحلی انجام داد که شامل استفاده از تغییر شدت نور و دام نر در گله هستند. وجود دام نر در گله سبب تحریک میش‌ها شده و کمک می‌کند تا در دوره زمانی هماهنگ فحل شده و میل به آمیزش نشان دهند.

زمینه ژنتیکی چند قلوزایی

وی خاطرنشان کرد: تولید مثل فرآیند پیچیده‌ای است که تحت تأثیر بسیاری از مؤلفه‌ها از جمله بلوغ، تخمک گذاری، فحلی، لقاح، لانه گزینی جنین، بارداری، زایمان، شیردهی و توانایی مادری قرار می‌گیرد. تخمک ریزی و چند قلوزایی از جنبه ژنتیکی جزو صفات کمی قرار می‌گیرند و تحت تأثیر تعداد زیادی ژن‌های کوچک اثر و تعدادی ژن‌های بزرگ اثر کنترل می‌شوند.

این کارشناس گفت: برای بهبود عملکرد دوقلوزایی در گوسفندان دو روش اصلاح نژادی وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به اصلاح داخل نژادی به صورت انتخاب ژنتیکی برای صفات تولید مثل در طی نسل‌ها و حصول بهبود ژنتیکی و اصلاح خارج نژادی را نام برد.

وی اضافه کرد: در پروسه اصلاح داخل نژادی لازم است تا شجره تشکیل و رکوردگیری برای دام‌های گله انجام شود لذا نیاز به ایجاد زیرساخت از جمله تشکیل ایستگاه تحقیقاتی اصلاح نژاد و همچنین جمعیت مبنا و شجره دارد، این در حالی است که در روش‌های خارج نژادی مباحث بیان شده مطرح نیست و در مدت زمان کمتری می‌توان به افزایش میانگین چندقلوزایی دست یافت.

انتهای پیام