مریم زندی در گفت‌وگو با ایسنا، درباره مسیر فعالیت ادبی خود، اظهار کرد: از ۹ سالگی شعر گفتن را شروع کردم و با اینکه کودک بودم، اما وزن و قافیه را تا حدی می‌دانستم و شعرهایی می‌نوشتم که با سنم متناسب بود و بعدتر، وقتی به کانون پرورش فکری رفتم، با شعر کودک آشنا شدم و این آشنایی باعث شد جدی‌تر به این مسیر فکر کنم و در سن ۱۲ یا ۱۳ سالگی شروع به نوشتن شعر برای کودکان و نوجوانان کردم و اولین شعر کودکم در سن ۱۴ سالگی در مجله سروش کودکان چاپ شد و آن زمان بود که متوجه شدم در این حوزه استعداد دارم و نوشتن در زمینه شعر کودک و نوجوان را به‌طور جدی ادامه دادم.

وی با بیان اینکه در سال ۱۳۸۷ در جشنواره بین‌المللی شعر فجر برگزیده شدم و یک سال بعد، اولین مجموعه شعرم با عنوان "دفتر گل باز شد" را در ۲۲ سالگی منتشر کردم، افزود: این کتاب در سال ۱۳۸۹ رونمایی شد و پس از آن به جامعه ادبی کودک و نوجوان معرفی شدم و در این سال‌ها، شعرهایم در نشریاتی مانند کیهان بچه‌ها، سروش کودکان، و مجلات رشد، باران و پونه به چاپ رسیده‌اند.

این شاعر و پژوهشگر ادبیات کودک و نوجوان بیان کرد: سوژه شعر از زیست خود ما شکل می‌گیرد و هرچه بتوانم کودک درونم را زنده‌تر نگه دارم، با دقت بیشتری به اطرافیان، جزئیات زندگی، و رفتار کودکان در مهمانی‌ها، پارک‌ها و مراسم‌ها توجه کنم، سوژه‌ها آسان‌تر پیدا می‌شوند همچنین تلاش می‌کنم با مطالعه در زمینه جامعه‌شناسی و روان‌شناسی کودک، شناخت عمیق‌تری نسبت به دنیای آن‌ها داشته باشم چراکه باور دارم هرچه اطلاعاتم درباره کودک و نوجوان بیشتر باشد، خلق شعر برای این گروه سنی آسان‌تر و دقیق‌تر خواهد بود.

زندی با بیان اینکه برای گروه‌های خردسال، کودک و نوجوان شعر نوشته‌ام، اما علاقه‌ام بیشتر به کار در حوزه نوجوانان است، اضافه کرد: در چند سال اخیر، بیشتر کتاب‌هایی که منتشر کرده‌ام، ویژه نوجوانان بوده، چرا که احساس می‌کنم هنوز هم حس نوجوانی در وجودم زنده است و به همین دلیل با دنیای آن‌ها ارتباط نزدیک‌تری دارم.

شعر و داستان کودک و نوجوان، جنسی درجه دوم در جامعه امروز

وی با بیان اینکه یکی از چالش‌های بزرگ در این زمینه جدی گرفته نشدن ادبیات کودک و نوجوان است، ادامه داد: با وجود اینکه در نمایشگاه‌های کتاب، آثار کودک و نوجوان جز پرفروش‌ترین‌ها هستند، اما در رسانه‌ها کمتر ردپایی از آن‌ها دیده می‌شود و در معرفی، رونمایی و تبلیغ کتاب‌ها، اغلب تمرکز روی شعر و داستان بزرگسال است و انگار که شعر و داستان کودک و نوجوان، جنسی درجه دوم محسوب می‌شود.

این مدرس داستان با بیان اینکه در حالی‌که اگر قرار است روی آینده فرزندان و کشور سرمایه‌گذاری کنیم، لازم است ادبیات کودک و نوجوان را بسیار جدی‌تر بگیریم، تصریح کرد: کودکانی که از سنین پایین با ادبیات آشنا می‌شوند، ذهن و روحشان با زبان، تخیل و تفکر پرورش می‌یابد و این پیوند از کودکی با ادبیات باعث می‌شود در بزرگسالی هم پذیرش بیشتری نسبت به ادبیات فاخر داشته باشند و نمی‌توان از یک کودک هفت‌ساله انتظار داشت داستان بزرگسال بخواند و باید خوراک فکری مناسب با سن و نیازهای روانی‌اش را برایش فراهم کرد که اگر این تغذیه فرهنگی درست باشد، کودک کم‌کم با ادبیات درست و فاخر آشنا می‌شود و در آینده می‌تواند با ادبیات کلاسیک فارسی و آثار ارزشمند جهانی ارتباط برقرار کند.

زندی با بیان اینکه در حوزه ادبیات کودک و نوجوان دو بخش مجزای شعر و داستان وجود دارد، اضافه کرد: مشکلی که امروز به روشنی می‌‍توان آن را دید کم‌توجهی ناشران به شعر کودک و نوجوان است و بسیاری از آن‌ها می‌گویند شعر فروش ندارد، در حالی‌که مشکل در تبلیغ نادرست، نبودِ مروّج و سرمایه‌گذاری ناکافی است و ناشران به‌جای حمایت از شاعران و نویسندگان ایرانی، بیشتر سراغ ترجمه کتاب‌های خارجی می‌روند؛ آن هم فقط به‌خاطر نام و تصویرگری‌های جذابشان. در حالی که در کشور خودمان نویسندگان و شاعران بسیار توانمندی داریم که اگر به آن‌ها فرصت و توجه داده شود، می‌توانند بازار کتاب کودک و نوجوان را در دست بگیرند.

تصویرگری در کار کودک مکمل متن است

وی با بیان اینکه تصویرگری در کتاب‌های کودک نقش مکمل و بسیار مهمی دارد، چرا که متن به‌تنهایی نمی‌تواند پیام را به‌طور کامل منتقل کند، افزود: کودک ذاتاً موجودی بصری است و دوست دارد جهان را ببیند و لمس کند، درست مانند زمانی که انیمیشن یا کارتون تماشا می‌کنند و داستانی در ذهن کودک ماندگار می‌شود که نه‌تنها از نظر کلامی، بلکه از نظر تصویری نیز برای او قانع‌کننده باشد و زمانی‌که تصویر در کنار داستان یا شعر قرار می‌گیرد، کودک درک عمیق‌تری از محتوای اثر پیدا می‌کند و آن شعر یا داستان راحت‌تر در ذهنش باقی می‌ماند به همین دلیل، در گروه سنی کودک، تصویر جزو ارکان اصلی و الزامات کتاب محسوب می‌شود و نمی‌توان آن را از متن جدا دید.

این مدرس داستان بیان کرد: برای گروه سنی نوجوان، البته شرایط کمی در تصویرگری متفاوت است و نیازی به استفاده از تصاویر پررنگ، شلوغ یا بیش از حد فانتزی نیست و یک تصویر ساده، گرافیکی و حتی سیاه و سفید می‌تواند کفایت کند اما این به معنی حذف تصویرگری در کتاب‌های نوجوان نیست و حتی برای این گروه سنی هم تصویرگری باید هرچند با تراکم و پیچیدگی کمتر وجود داشته باشد و در مجموع، تصویرگری برای هر دو گروه کودک و نوجوان لازم است، اما با رویکرد و شدت متفاوت.

زندی با بیان اینکه ادبیات کودک و نوجوان در دنیای امروز، به‌واسطه گسترش رسانه‌ها، اینترنت و فضای دیجیتال، دچار تغییرات بنیادینی شده است، خاطرنشان کرد: دیگر نمی‌توان مانند دهه‌های گذشته، با زبان مستقیم، شعاری و صرفا آموزشی با کودکان صحبت کرد و کودکان امروز باهوش‌تر و آگاه‌ترند؛ آن‌ها اطلاعات گسترده‌ای از جامعه، اطرافیان و حتی مسائل جهانی دارند بنابراین، آموزش از طریق ادبیات باید به‌صورت غیرمستقیم و در قالب روایت و داستان انجام شود.

لزوم انتقال نکات آموزشی به کودکان امروزی به صورت غیر مستقیم و زیرلایه‌ای

وی تصریح کرد: اگر نکات آموزشی را به‌صورت زیرلایه‌ای و در دل قصه منتقل نکنیم، کودک آن را پس می‌زند و ارتباطی با متن برقرار نمی‌کند به همین دلیل، نویسندگانی که پیش‌تر از خاطرات و تجربه‌های کودکی خود برای نوشتن استفاده می‌کردند، امروز دیگر نمی‌توانند با همان الگو مخاطب امروز را جذب کنند و نسل جدید نویسندگان و شاعران باید اطلاعات خود را نسبت به کودکان و نوجوانان افزایش دهند، با آن‌ها آشنا شوند و نیازهای فکری و روحی‌شان را بشناسند.

این شاعر و پژوهشگر ادبیات کودک و نوجوان با بیان اینکه امروز کلماتی مثل موبایل، تبلت، کامپیوتر، اینترنت و حتی لایک وارد شعر و داستان کودکانه شده‌اند، چرا که این واژه‌ها بخشی از زندگی روزمره کودکان هستند، گفت: شاعران و نویسندگان باید خود را به این نسل نزدیک کنند، اما نه به‌گونه‌ای که هدایت را به‌طور کامل به آن‌ها بسپارند؛ چرا که کودکان هنوز در سنی هستند که قدرت تشخیص درست و نادرست را به‌طور کامل ندارند و وظیفه ما به‌عنوان هنرمند این است که چند قدم از آن‌ها جلوتر باشیم، چراغی به دست بگیریم و مسیر را روشن کنیم و باید با حفظ سطح فاخر و ارزشمند زبان فارسی، در کنار صمیمیت و نزدیکی با کودکان، آثاری تولید کنیم که هم آموزنده باشد و هم دلپذیر؛ تا کودک از لذت داستان بهره ببرد و هم‌زمان، مفاهیم مهم زندگی را نیز بیاموزد.

زندی با بیان اینکه کودک هرچه بیشتر با زبان هنر و ادبیات آشنا باشد، مفاهیم را بهتر و عمیق‌تر یاد می‌گیرد و در مهدکودک‌ها نیز بسیاری از آموزش‌ها به‌صورت شعر و ترانه به کودکان منتقل می‌شود، چرا که ذهن انسان، به‌ویژه در سنین پایین، علاقه‌مند به یادگیری مطالب به شکل موزون و آهنگین است، افزود: در کشوری مانند ایران که پیشینه‌ای غنی در ادبیات دارد و بسیاری از مردم به‌نوعی با شعر و ادبیات در ارتباط هستند، طبیعی است که کودکان نیز پذیرش بیشتری نسبت به آموزش‌های مبتنی بر شعر و داستان داشته باشند و وقتی مفاهیم را با شعر و تصویر زیبا به کودک منتقل می‌شوند، بسیار موثرتر از زمانی است که همان مفاهیم را به‌صورت خبری و ساده بیان کنیم.

وی با بیان اینکه اگر به‌دنبال پرورش نسلی باهوش، وطن‌دوست، فرهیخته و متفکر هستیم، باید ادبیات را از همان دوران کودکی در زندگی بچه‌ها نهادینه کنیم، تاکید کرد: کودکان باید با ادبیات زندگی کنند، هر شب قصه‌ای بشنوند و هر روز شعری را حفظ کنند و این‌گونه حافظه‌شان تقویت می‌شود، دایره واژگان‌شان گسترش می‌یابد و وقت خود را به بطالت نمی‌گذرانند، بلکه بخشی از آن را صرف خودسازی و رشد شخصی می‌کنند و تأثیر کتاب‌خوانی و آشنایی با ادبیات در دوران کودکی، در بزرگسالی به‌وضوح خود را نشان می‌دهد؛ نسلی که از کودکی با کتاب انس گرفته، در آینده نیز اهل اندیشه، خلاقیت و فرهنگ خواهد بود.

همدان مهد ادبیات کودک و نوجوان

زندی با بیان اینکه استان همدان به‌درستی به‌عنوان یکی از خاستگاه‌های اصلی ادبیات کودک و نوجوان در کشور شناخته می‌شود، ادامه داد: این استان با پیشینه‌ای پربار در حوزه ادبیات، ظرفیت قابل‌توجهی از شاعران و نویسندگان کودک و نوجوان را در خود جای داده است؛ به‌طوری‌که هم‌اکنون دست‌کم ۱۵ تا ۲۰ نویسنده کودک و نوجوان و حدود ۱۰ شاعر فعال در این حوزه در همدان زندگی و فعالیت می‌کنند و این در حالی است که در برخی از استان‌های کشور حتی یک نویسنده یا شاعر فعال در این حوزه یافت نمی‌شود.

وی با بیان اینکه با وجود این ظرفیت عظیم، لازم است مسئولان و مدیران استانی توجه بیشتری به این پتانسیل فرهنگی داشته باشند و از آن برای ارتقای ادبیات کودک و نوجوان بهره بگیرند، اظهار کرد: در این میان، حوزه هنری همدان یکی از نهادهایی است که طی سال‌های اخیر توجه ویژه‌ای به این بخش داشته و با چاپ کتاب، برگزاری برنامه‌های فرهنگی، دعوت از اساتید و برگزاری کارگاه‌های تخصصی، نقش مهمی در حمایت از ادبیات کودک و نوجوان ایفا کرده است.

مسئول آفرینش‌های ادبی حوزه هنری همدان بیان کرد: در همین راستا، «خانه ادبیات کودک و نوجوان» حوزه هنری در همدان تاسیس شده و نزدیک به یازده سال است که جلسات منظم داستان‌نویسی کودک و نوجوان با عنوان «قلمک» در حال برگزاری است؛ جلساتی که زمینه‌ساز پرورش نسل جدیدی از نویسندگان کودک و نوجوان در استان شده‌اند.

نبود مجله و انتشارات اختصاصی کودک و نوجوان در استان یک چالش جدی است

زندی خاطرنشان کرد: با این حال، نبود مجله تخصصی برای کودک و نوجوان و همچنین فقدان یک انتشارات ویژه این گروه سنی در استان، از چالش‌های جدی این حوزه به شمار می‌رود و اگر چنین زیرساخت‌هایی فراهم شود، نه‌تنها نویسندگان و شاعران بیشتری در استان دیده می‌شوند، بلکه زمینه برای توسعه تصویرگری، انیمیشن‌سازی و دیگر هنرهای مرتبط نیز فراهم خواهد شد.

این مدرس داستان با بیان اینکه نوجوانانی که به نویسندگی علاقه دارند، باید از دوران کودکی دو مسیر مهم خواندن کتاب‌های خوب و باکیفیت، و شرکت در کلاس‌های تخصصی آموزش نویسندگی را به طور جدی دنبال کنند، گفت: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان یکی از نهادهایی است که این دوره‌های آموزشی را به‌صورت تخصصی برگزار می‌کند و در کنار آن، مجموعه‌ای از کتاب‌های مناسب و ارزشمند را نیز در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌دهد  و نوجوانان علاقه‌مند به شعر و داستان نیز لازم است علاوه‌بر مطالعه مستمر، حتماً در کلاس‌های آموزشی شرکت کرده و نوشتن را به‌صورت علمی و هدفمند یاد بگیرند و ترکیب مطالعه و آموزش، مسیر موفقیت در نویسندگی را هموار می‌کند.

وی بیان کرد: تازه‌ترین مجموعه شعرم در گروه سنی نوجوان، به‌تازگی منتشر شده و در نمایشگاه کتاب نیز عرضه شد و دو مجموعه شعر دیگر نیز در دست چاپ دارم.

برای کودکان و نوجوانان فقط براساس جذابیت ظاهری کتاب نخرید

زندی اضافه کرد: خانواده‌ها هنگام خرید کتاب برای فرزندانشان باید به گروه سنی مخاطب توجه ویژه داشته باشند. اگر کتاب متناسب با سن کودک یا نوجوان نباشد، او نمی‌تواند با آن ارتباط برقرار کند و به‌سادگی کتاب را کنار می‌گذارد. همچنین ضروری است پدر و مادرها خودشان نیز در انتخاب کتاب نقش فعالی داشته باشند؛ کتاب‌ها را بخوانند، درباره نویسنده و محتوای اثر جست‌وجو کنند و از منابع معتبر اطلاعات بگیرند.

این شاعر و پژوهشگر ادبیات کودک و نوجوان ادامه داد: متأسفانه در بسیاری از موارد، کتاب‌هایی برای این گروه سنی خریداری می‌شود که محتوای آن‌ها با باورها و ارزش‌های تربیتی اسلامی-ایرانی هم‌خوانی ندارد و برخی از کتاب‌های ترجمه‌شده، برخلاف ظاهر جذاب و تصویرگری رنگارنگ، دارای مضامینی هستند که با فرهنگ ما ناسازگارند بنابراین، صرفاً براساس ظاهر کتاب تصمیم‌گیری نکنیم و والدین باید با دقت، کتاب‌هایی از نویسندگان مطرح و شناخته‌شده تهیه کنند و کتاب‌های ناشناس را صرفاً به دلیل جذابیت ظاهری انتخاب نکنند.

وی بیان کرد: آرزوی من برای ادبیات کودک و نوجوان ایران این است که همان‌گونه که در دهه ۶۰ و ۷۰ شاهد بودیم، تیراژ کتاب‌های کودک و نوجوان دوباره به ۲۵ تا ۳۰ هزار نسخه و حتی صدها هزار نسخه برسد و در حال حاضر، تیراژ بسیاری از کتاب‌ها به عددهایی مثل ۵۰۰ یا حتی ۲۰۰ نسخه کاهش یافته است. این در حالی‌ست که باید کتاب در دسترس همه کودکان ایرانی، از جمله در مناطق محروم، قرار گیرد و بچه‌ها از سنین پایین با کتاب و ادبیات انس بگیرند.

زندی گفت: امیدوارم مسئولان فرهنگی کشور هم بیش از پیش به این حوزه توجه نشان دهند و از شعر و داستان کودک و نوجوان حمایت جدی کنند چرا که این حوزه، بنیان‌گذار آینده فرهنگی کشور است.

انتهای پیام