آزیتا نوربخش در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به باورهای اشتباهی که برخی والدین درباره خطر اعتیاد دارند، اظهار کرد: بسیاری از والدین تصور می‌کنند چون فرزندشان باهوش یا مودب است، هرگز به سمت مواد مخدر نمی‌رود، اما در عمل وقتی پای فشار گروه همسالان، استرس‌های فردی یا ضعف مهارت‌های تصمیم‌گیری در میان باشد، هیچ فردی از این خطر مصون نیست.

وی با تاکید بر اینکه اعتیاد لزوماً با مصرف سنگین مواد آغاز نمی‌شود، اظهار کرد: ورود به مسیر اعتیاد در اغلب موارد با رفتارهایی آغاز می‌شود که از نظر اجتماعی پذیرفته‌شده تلقی می‌شوند؛ مثل مصرف تفریحی قلیان، سیگار، گل یا مشروبات الکلی در مهمانی‌ها.

این روانشناس با بیان اینکه اعتیاد فقط به مواد مخدر خلاصه نمی‌شود، افزود: اعتیاد در تعریف علمی یعنی وابستگی به یک الگوی رفتاری تکرارشونده، حتی اگر برای فرد آسیب‌زا نباشد. وقتی فرد می‌گوید «فقط شب‌جمعه‌ها گل مصرف می‌کنم» یا «در مهمانی‌ها فقط یک لیوان مشروب می‌خورم»، در واقع نشان می‌دهد که به سبک خاصی از رفتار عادت کرده‌است.

نوربخش ادامه داد: این سبک زندگی عادتی، همان زمینه اعتیاد است. وقتی فرد بدون آن الگوی رفتاری احساس خلأ یا بی‌قراری دارد، یعنی مسیر وابستگی در حال شکل‌گیری‌ست.

این کارشناس با اشاره به نقش مغز در فرایند اعتیاد گفت: مغز انسان دارای بخشی به نام سیستم لیمبیک است که مسئول دریافت پاداش و لذت است. مواد محرکی مانند شیشه، با ترشح یک‌باره و شدید دوپامین، ساختار این سیستم را مختل می‌کنند و مغز به‌مرور توانایی تولید طبیعی دوپامین را از دست می‌دهد.

وی افزود: به همین دلیل، افراد پس از مدتی مصرف، تنها با دریافت مواد از بیرون می‌توانند انرژی بگیرند یا حتی عملکرد عادی داشته باشند. این همان مرحله‌ای‌ست که فرد کنترل اراده را از دست می‌دهد و به سمت افزایش دوز مصرف پیش می‌رود.

نوربخش با تأکید بر نقش کلیدی آموزش مهارت‌های زندگی به نوجوانان، اظهار کرد: خانواده‌ها باید از خود بپرسند که آیا فرزندشان می‌تواند در یک جمع پر از وسوسه، قاطعانه و بدون ترس، بگوید «نه»؟ این مهارت پایه‌ای‌ترین سد دفاعی در برابر ورود به اعتیاد است.

وی گفت: نوجوانی که نمی‌تواند در برابر فشار همسالان مقاومت کند، یا از ترس طردشدن، به تعارف مواد پاسخ مثبت می‌دهد، در معرض آسیب جدی قرار دارد. برای همین، آموزش مهارت نه گفتن، عزت نفس، مقابله با استرس و حل مسئله باید از دوران کودکی آغاز شود.

این روانشناس با انتقاد از تناقض رفتاری برخی والدین توضیح داد: برخی والدین از یک‌سو فرزندان خود را از مصرف سیگار منع می‌کنند، اما خودشان در جمع‌های خانوادگی قلیان می‌کشند یا مصرف الکل را عادی جلوه می‌دهند. این تضادها باعث سردرگمی فرزند می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: والدین، نخستین و موثرترین الگو برای فرزندان هستند. هر رفتار آن‌ها، چه در حوزه مصرف مواد، چه در نحوه کنترل خشم یا تصمیم‌گیری، به‌طور مستقیم در ذهن کودک نقش می‌بندد.

نوربخش با اشاره به نوعی دیگر از وابستگی که کمتر درباره آن صحبت می‌شود گفت: بسیاری از نوجوانان درگیر روابط اعتیادی می‌شوند؛ یعنی روابطی که به جای عشق، بر پایه وابستگی، ترس از تنهایی و باج‌دادن شکل می‌گیرند.

وی افزود: وقتی فردی عزت نفس پایینی دارد، ممکن است صرفاً برای حفظ رابطه‌ای ناسالم، از ارزش‌ها و خواسته‌های شخصی‌اش چشم‌پوشی کند. این نوع از اعتیاد، به‌اندازه اعتیاد به مواد خطرناک است و نیاز به مداخله جدی دارد.

این روانشناس با بیان اینکه ترساندن نوجوانان از اعتیاد، تاثیر پایداری ندارد گفت: پیشگیری تنها با آگاهی محقق می‌شود. وقتی فرزند ما دقیقاً بداند که مواد چه تاثیری بر مغزش دارد، چگونه تصمیم‌گیری‌اش را مختل می‌کند یا روابط ناسالم چگونه به او آسیب می‌زند، قدرت انتخاب پیدا می‌کند.

وی افزود: ترس ممکن است رفتار ظاهری فرزند را کنترل کند، اما آگاهی، بنیان تصمیم‌گیری درونی و پایدار می‌سازد.

نوربخش در ادامه به یکی از آموزه‌های رایج در جلسات ترک اعتیاد اشاره کرد و گفت: دعای آرامش، مفهومی مهم در خودیاری و پذیرش مسئولیت است: «پروردگارا، آرامشی عطا کن تا بپذیرم آنچه را که نمی‌توانم تغییر دهم، شهامتی ده تا تغییر دهم آنچه را که می‌توانم، و دانشی عنایت کن تا تفاوت این دو را بدانم.»

وی تاکید کرد: اگر فرد بتواند تشخیص دهد که چه چیزهایی در کنترل او نیستند و چه چیزهایی با برنامه‌ریزی قابل تغییرند، می‌تواند مسیر زندگی‌اش را تغییر دهد.

این روانشناس با اشاره به سهل‌انگاری برخی والدین درباره خطر مصرف مواد گفت: اینکه برخی خانواده‌ها می‌گویند «از یک سن به بعد بچه‌ها خودشون می‌فهمن»، یا «گل و مشروب تفریحی است»، بسیار خطرناک است. هیچ ماده‌ای بی‌خطر نیست اگر کنترل مغز را به دست بگیرد.

وی ادامه داد: وقتی مغز دیگر فرمانده بدن نیست و ماده مصرفی تصمیم‌گیرنده می‌شود، فرد وارد حیطه‌ای می‌شود که کنترل اراده، حافظه، هیجان و حتی هویت خود را از دست می‌دهد.

نوربخش در پایان با اشاره به نقش مراکز مشاوره و آموزش در آگاه‌سازی خانواده‌ها گفت: مرکز مشاوره جهاد دانشگاهی البرز تلاش دارد با ارائه جلسات فردی و گروهی، برگزاری کارگاه‌های مهارت‌آموزی و آموزش والدین، نقش مؤثری در کاهش آسیب‌های روانی، به‌ویژه در حوزه اعتیاد ایفا کند.

وی تاکید کرد: اگر امروز برای پیشگیری سرمایه‌گذاری نکنیم، فردا باید هزینه درمان، آسیب اجتماعی، فروپاشی خانواده و بازسازی شخصیت را بپردازیم. آگاهی، مهم‌ترین داروی پیشگیری از اعتیاد است.

انتهای پیام