غلامرضا مشنئی، صبح امروز یکشنبه ۵ مرداد در سمینار یک‌روزه تاب‌آوری نهادی ررخاسته از هویت تمدنی با نگاهی روانشناختی به مفهوم تاب‌آوری پرداخت و با لحنی صمیمی و آموزشی با تأکید بر اینکه تاب‌آوری یک ویژگی آموختنی است نه ارثی اظهار کرد: هیچ‌کس با تاب‌آوری به دنیا نمی‌آید. حتی قوی‌ترین افراد نیز این توانایی را آموخته‌اند. تاب‌آوری را می‌توان از راه مطالعه، گوش دادن به سخنان دیگران، آموزش و تمرین فرا گرفت. 

وی با یادآوری بحران‌هایی همچون کرونا، بحران‌های خانوادگی، مالی و اجتماعی و چالش‌هایی که در مراحل مختلف زندگی از تولد تا والدگری تجربه می‌کنیم، افزود: تفاوت افراد در نحوه‌ برخورد با این بحران‌هاست. برخی فرو می‌پاشند، برخی انعطاف‌پذیر عمل می‌کنند و با تکیه بر ذهن و مهارت‌های روانی خود، بحران را پشت سر می‌گذارند.

دکترای تخصصی روانشناسی و دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی استان اصفهان واحد خوراسگان با اشاره به دو دسته واکنش به بحران‌ها گفت: دسته‌ای از افراد برای مقابله با استرس و بحران، به شیوه‌های ناکارآمدی چون سیگار، پرخوری، مصرف مواد یا روابط آسیب‌زا پناه می‌برند، اما گروهی دیگر، با وجود بحران، دچار فروپاشی روانی نمی‌شوند و حتی اگر دچار اضطراب یا افسردگی شوند، می‌توانند آن را مدیریت کنند.

منشئی گفت: مفهوم تاب‌آوری در روانشناسی دقیقاً از همین‌جا ناشی می‌شود که چرا برخی مدیران با وجود استرس‌های مزمن، کمتر دچار بیماری‌های روانی و جسمی می‌شوند؟

وی تاب‌آوری را توانایی حفظ سلامت روانی و جسمی در مواجهه با مشکلات دانست و ادامه داد: واژه‌ کلیدی در تاب‌آوری، انعطاف‌پذیری است. مانند گیاهی که با وجود مانع، مسیرش را کج می‌کند، اما رشدش را ادامه می‌دهد. تاب‌آوری حکم چتر نجات ذهن ما را دارد یا کرم ضدآفتاب هیجانات؛ از ما در برابر سوختگی‌های روانی محافظت می‌کند.

دکترای تخصصی روانشناسی و دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی استان اصفهان واحد خوراسگان یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های تاب‌آوری را داشتن شبکه‌ ارتباطی و اجتماعی قوی دانست و افزود: افراد تاب‌آور، کسانی‌اند که تنها نیستند. روابط خانوادگی، دوستان وفادار و حمایت اجتماعی، از مهم‌ترین ضربه‌گیرها در مواجهه با بحران هستند. حمایت اجتماعی در سه بعد عاطفی، اطلاعاتی و مالی عمل می‌کند و حتی بر بهبود جسمی بیماران تأثیرگذار است.

منشئی تجربه‌ شخصی خود از دوران ابتلا به کرونا را چنین بیان کرد: در دوران بهبودی، از سوی دانشگاه گلدانی هدیه گرفتم. ارزش مالی آن مهم نبود، مهم این بود که حس کردم کسی به یاد من بوده است. این حسِ حمایت، تأثیر عمیقی بر روحیه‌ی من گذاشت و باعث شد زودتر بهبود پیدا کنم.

وی اضافه کرد: دیگر ویژگی مهم افراد تاب‌آور، مسئولیت‌پذیری در برابر موفقیت‌ها و شکست‌هاست. افراد تاب‌آور مسئولیت اتفاقات زندگی خود را می‌پذیرند؛ موفقیت‌هایشان را حاصل تلاش خود می‌دانند و در برابر شکست‌ها نیز خود را کنار نمی‌کشند. در مقابل، افراد غیرتاب‌آور، مشکلات را به عوامل بیرونی نسبت می‌دهند و هیچ تلاشی برای تغییر نمی‌کنند.

دکترای تخصصی روانشناسی و دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی استان اصفهان واحد خوراسگان در ادامه به مفهوم «هوش هیجانی» پرداخت و اظهار کرد: افراد تاب‌آور، از احساسات خود آگاه‌اند، می‌توانند آن را کنترل کنند و از هیجان‌های درونی‌شان شناخت دارند. ما در جامعه‌مان اغلب دچار ضعف در هوش هیجانی هستیم؛ احساسات را در خود می‌ریزیم یا منفجر می‌شویم. کنترل هیجانات، آموختنی است و می‌توان آن را از طریق تمرین و آموزش فرا گرفت.

منشئی به نقش درک متقابل و همدلی نیز اشاره کرد و گفت: فرد تاب‌آور نه‌تنها احساسات خود را درک می‌کند، بلکه احساسات دیگران را نیز می‌فهمد. می‌داند رفتار او چه تأثیری بر دیگری می‌گذارد و می‌تواند از زاویه دید او به مسائل نگاه کند.

وی تأکید کرد: دیدگاه مثبت نسبت به توانایی‌های خود و خوش‌بینی نسبت به آینده، از مؤلفه‌های اصلی تاب‌آوری است. خوش‌بینی نیز آموختنی است. کسی که آینده را روشن می‌بیند، امید بیشتری دارد و بیشتر تلاش می‌کند. همین امید، او را به سوی موفقیت سوق می‌دهد.

دکترای تخصصی روانشناسی و دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی استان اصفهان واحد خوراسگان با اشاره به تجربه‌های بالینی خود گفت: در جلسات درمان، با افرادی روبه‌رو می‌شویم که تصورشان این است که نباید هیچ‌گاه دچار بحران یا مشکل می‌شدند. آن‌ها انتظار دارند زندگی همواره بدون تنش، بدون اختلاف با همسر، فرزندان یا محیط کار باشد و حتی تصورشان این است که رویدادهایی مانند جنگ، بیماری یا مشکلات اقتصادی، نباید هیچ‌گاه وارد زندگی‌شان شود.

منشئی افزود: این در حالی‌ست که ما به خوبی می‌دانیم زندگی یک بزرگراه صاف و یکدست نیست. درست است که گاهی مسیر هموار است و با لذت پیش می‌رویم، اما در مسیر زندگی چاله‌چوله‌ها، سراشیبی‌ها و افت‌وخیزهایی هم وجود دارد. فرد تاب‌آور کسی است که همه‌ این جنبه‌ها هم شادی‌ها و هم رنج‌ها را به‌عنوان بخشی از واقعیت زندگی می‌پذیرد.

وی ادامه داد: اگر تصور کنیم که زندگی نباید بحران داشته باشد، در برابر مشکلات از پا درمی‌آییم. باید بپذیریم که همه ما انسانیم و بحران می‌تواند برای هر کسی اتفاق بیفتد. مسئله این نیست که چرا برای من پیش آمده، بلکه مهم این است که «حالا باید چه کنم؟»

این روانشناس با تأکید بر اینکه نگاه ما به زندگی نیاز به بازتعریف دارد، گفت: ما باید تعریف‌مان از زندگی را واقع‌بینانه‌تر کنیم؛ تعریفی که در آن غم، شادی و بحران و حتی رشد وجود دارد. افراد تاب‌آور دقیقاً با چنین نگاهی به زندگی، پیش می‌روند.

وی در ادامه افزود: یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های تاب‌آوری، شفقت به خود است. افراد در مواجهه با بحران، به جای خودسرزنشی، باید با خودشان مهربان‌تر رفتار کنند. 

دکترای تخصصی روانشناسی و دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی استان اصفهان واحد خوراسگان با اشاره به تجربه‌ مراجعانی که عزیزانشان را در شرایط خاصی از دست داده‌اند، گفت: برخی افراد به خاطر چند ساعت غیبت یا یک تصمیم، تا مدت‌ها خود را مقصر می‌دانند و دچار عذاب وجدان می‌شوند. این در حالی‌ست که در بحران‌ها، آنچه مهم است یادگیری، حل مسئله و مهربانی با خویشتن است، نه سرزنش خود.

این روانشناس در بخش دیگری از سخنان خود، به لزوم معنا دادن به رنج‌ها اشاره کرد و ادامه داد: یکی از نشانه‌های تاب‌آوری این است که افراد بتوانند بحران‌ها را به اقداماتی بزرگ‌تر و هدفمند تبدیل کنند. کتاب معروف انسان در جستجوی معنا از ویکتور فرانکل نیز بر همین اصل تأکید دارد.

تنظیم هیجانات، مهارتی مغفول‌مانده

این روانشناس به مهارت کنترل هیجانات اشاره کرد و گفت: در هنگام مواجهه با بحران، بخش هیجانی مغز ما فعال می‌شود و سیستم سمپاتیک بدن وارد حالت آماده‌باش می‌شود. این وضعیت طبیعی است، اما در چنین شرایطی، بخشی از مغز که مسئول حل مسئله و تصمیم‌گیری منطقی است، تضعیف می‌شود. برای همین است که در بحران، ممکن است قدرت تفکر منطقی کاهش یابد.

وی ادامه داد: ما باید یاد بگیریم چگونه این سیستم هیجانی را آرام کنیم تا مغزمان بتواند تصمیم درست بگیرد. برای این منظور، تمرین‌هایی برای مدیریت هیجانات وجود دارد که در روان‌شناسی آموزش داده می‌شود.

انتهای پیام