بیتا شفائی در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: شهر تبریز، با پیشینه‌ای چند هزار ساله، همواره در مقاطع مختلف تاریخی مورد توجه دولت‌های مرکزی قرار گرفته و با تکیه بر هویت تاریخی خود، تغییرات قابل‌توجهی را در ساختار کالبدی تجربه کرده است. از جمله مهم‌ترین این تحولات، دگرگونی در بافت شهری تبریز است؛ به‌گونه‌ای که توسعه و گسترش آن در مجاورت عناصر هویتی و ریشه‌دار شهر، نیازمند بررسی و برنامه‌ریزی دقیق و همه‌جانبه است.

وی افزود: بافت‌های شهری در دوحالت ایجاد می‌شوند؛ اولین آنها یه یک شکل از پیش طراحی شده توسط متخصصان شهرسازی است که با طراحی اولیه آن هارا شکل می‌دهند. در حالت دوم ما یک نوع بافت شهری داریم که به آن بافت ارگانیک یا بافت طبیعی گفته میشود، این بافت‌ها به شکلی خود به خود در طول زمان شکل گرفته اند و مردم در طول قرنها طبق نیاز های خودشان آنهارا شکل داده اند.

وضعیت بافت شهری تبریز

وی ادامه داد: اغلب بافتهای تاریخی ما نیز از نوع دوم بافت شهری هستند که طی سالها سازندگی توسط خود مردم، شکل گرفته است، از ویژگی‌های بارز این نوع بافت‌ها غیر قابل پیش بینی بودن آنهاست که نمی‌دانیم انتهای این کوچه، دالان یا خیابان با چه چیزی سر و کار خواهیم داشت. شهر تبریز نیز به علت اصالت تاریخی و قدمتی که در هسته اصلی شهری خود داراست این نوع بافت شهری بهره مند است.

وی تشریح کرد: ما اگر نقشه‌های تاریخی شهر تبریز را بررسی کنیم، هیچ وقت این شهر از پیش طراحی شده نبوده و همیشه یک بافت طبیعی در خود داشته است، اما در یکصد سال اخیر با نفوذ تفکرات مدرنیته در ذهن و فرهنگ مردم منطقه، خیابان کشی‌های دوره های پهلوی اول و دوم، اجرای طرح‌های  شطرنجی کردن بافت شهری، بافت موجود در شهر تبریز به همان شکل خط کشی شده از همان زمان توسعه یافته است. به صورت کلی میتوان گفت وضعیت بافت شهری تبریز ترکیبی از بافت طراحی شده و مدرن به لاوه بافت تاریخی و طبیعی است.

شفائی ادامه داد: در ساختار جدید بافت شهری فرم‌های شطرنجی، شعاعی، نیمه شعاعی، حلقه ای در محله های نوظهور و الحاقی تبریز مانند مناطق ولیعصر، باغمیشه، رشدیه، خاوران و  ... به کار گرفته می‌شوند که این مناطق به بدنه قدیمی بافت شهری الحاق شده اند. بافت قدیمی نیز مانند محلاتی چون دوه‌چی، سرخاب، مقصودیه، نوبر، مناطق اطراف بازار تبریز و  ... در طول تاریخ دچار جراحاتی به منظور مدرن کردن آنها شده اند.

 بافت های فرسوده در شهر تبریز

استاد شهرسازی دانشگاه هنر اسلامی تبریز گفت: تا سال‌های بسیار متمادی مؤلفه‌های بافت های تاریخی و فرسوده، یکی در نظر گرفته می‌شد، ریز دانگی، عرض کم معابر و ناپایداری بناها، بنابراین طبق این تعریف خیلی اوقات این دو بافت با هم یکسان تلقی می‌شدند، ولی امروزه ما باید بین این دو بافت تفکیک قائل شده و بافت های تاریخی را فرسوده در نظر نگیریم، و با اصلاح و مرمت منطبق با نیاز های موجود از آنها مراقبت کنیم.

شفائی با بیان اینکه بافت‌های فرسوده در تبریز اغلب به علت اسکان های غیر رسمی در شمال و غرب تبریز بوده اند، تشریح کرد: جابجایی‌های عظیم جمعیتی که به دنبال صنعتی شدن شهرها در اواخر دهه چهل و اوایل دهه پنجاه صورت گرفته است، مردم از روستاها به شهرها مهاجرت کردند تا جذب کارگاه‌ها و واحدهای صنعتی شوند و خانه‌های خودشان را رها می‌کردند اما چون جایی نداشتند، پدیده‌های حاشیه نشینی و اسکان های غیر رسمی به وجود آمد.

عضو هیئت علمی دانشکده معماری و شهرسازی اذعان کرد: کوچه های باریک، خانه های خشتی و مرمت نشده که امروز متروکه و خالی از سکنه باقی مانده اند،در محیط مدنی و خاصیت اجتماعی منطقه تأثیر گذار هستند. برخی محلات به علت جابجایی های عظیم جمعیتی  شکل گرفته اند که بدون برنامه و بودجه مشخصی صرفا برای ایجاد یک سرپناه موقت بودند، اما انباشت آنها منجر به آن شد که مشکلات عدیده ای را به وجود آورند.

وی اظهار کرد: مسائل مختلفی در این بافت ها منجر به فرسودگی آنها شده اند که مهم ترین آنها بحث قدمت تاریخی، کهنگی و فرسایش است، وضعیت بد بافت شهری در محلات اسکان های غیر رسمی که پیش تر اشاره شد بیشتر به دلیل ضعف زیر ساختهای اقتصادی، رفاهی، حمل و نقل، نبود سازه های مذهبی، نبود مالکیت های خصوصی و ... بوده است، امروزه در فضای اجرایی مدیریت شهری سعی برآنست که با این پدیده های مقابله کرد و مشکلاتشان را حل کرد.

                                                                                سیاست های معاصر در مدیریت شهری

شفائی تشریح کرد: شهر تبریز ریشه‌ی یک درخت تنومند چند هزار ساله است که علاوه بر اینکه باید به شاخ و برگ‌های جدید آن توجه کرد، نباید از ریشه اصلی آن غافل ماند، بافت تاریخی شهر تبریز همان ریشه‌ای است که نباید به آن بی اهمیت باشیم. اهمیت به ساختار مدرن نباید در تضاد با اهمیت به بافت تاریخی شهر قلمداد شود.

وی تأکید کرد: وجود برخی ناهماهنگی‌ها در فرآیندهای مدیریتی، منجر به بروز عملکردهای نادرست در حوزه‌های مختلف شده است؛ موضوعی که نمی‌توان نسبت به آن بی‌تفاوت بود. در فضای مدیریت شهری، اگرچه هر نهاد و سازمانی به‌صورت مستقل مشغول به فعالیت است، اما دستیابی به نتایج مطلوب نیازمند ایجاد هماهنگی دقیق، منسجم و هدفمند میان اجزای مختلف این سیستم است؛ هماهنگی‌ای که همچون یک هارمونی سازها در سمفونی شهری، باید در مسیر مشترک قرار گیرد.

وی گفت: مدیریت شهری امروز با یک سری کوتاهی‌ها و نواقصی روبروست اما نمی‌توان از اقدامات خوب هم چشم‌پوشی کرد، بهسازی و حفظ بازار تبریز به خوبی در حال انجام شدن است، خانه‌های تاریخی یکی یکی در حال مرمت و تعیین کاربری های مختلف برای خود هستند، خانه نیکدل، خانه حیدرزاده، موزه امیرنظام، دانشکده های دانشگاه هنر و ... از اقدامات مثبتی است که در راستای حفظ میراث ارزشمندی است که صورت گرفته است.

شفائی برخی اقدامات سازنده و مدرن در حوزه مدیریت شهری را مناسب ولی ناکافی دانست و ادامه داد: پیاده راه‌های شهری جدید مانند تربیت، مراکز فرهنگی جدید و نمایشگاه های محلی، باز آفرینی تقریبا قابل قبول در برخی محلات مانند نوبر، آزادسازی اراضی ارتش برای خلق فضاهای شهری در باغشمال، تأسیس خطوط مخصوص دوچرخه سواری، گسترش حمل و نقل عمومی، اقداماتی مناسب نیاز مردم هستند اما نداشتن شبکه ای فراگیر برای گسترش آنها، آن طرح هارا ناقص و ابتر می‌کند.

نقش شهروندان در حفظ بافت شهری

استادیار دانشگاه هنر اسلامی تبریز تأکید کرد: به عنوان یکی از کلیدی‌ترین عناصر فعال و مؤثر در شهر، نقش تعاملی شهروندان در فرآیند طراحی شهری امری انکارناپذیر است. برای تحقق این مشارکت، باید تکنیک‌ها و راهکارهای متنوعی طراحی شود که نظرات، ایده‌ها و خواسته‌های مردم را به شکلی مؤثر در فرآیند تصمیم‌گیری و اجرایی پروژه‌های شهری دخیل سازد.

وی ادامه داد:  مشارکت فعال شهروندان نه‌تنها بر کیفیت طراحی و اجرای فضاهای شهری تأثیرگذار است، بلکه زمینه‌ساز افزایش حس تعلق به مکان و در نتیجه تقویت مسئولیت‌پذیری در قبال محیط زندگی‌شان خواهد بود. نقش شهروندان در نگهداری و تعمیر فضاهای شهری، از طریق مشارکت‌های داوطلبانه، کارگاه‌های اجتماعی و آموزش‌های محلی، می‌تواند زمینه‌ساز پایداری و ارتقای سطح زندگی شهری باشد.

شفائی در تشریح  این شعار کلیشه‌ای «شهر ما خانه ما»، اذعان کرد: ما اگر شهر را امتدادی از خانه خود بدانیم، این حس تعلق می‌تواند شهروند را بلافاصله به سمت اقدام برای بهبود وضعیت و مراقبت از محیط شهری سوق دهد. اما این پیوند روانی و عملی، زمانی تحقق می‌یابد که شهروند احساس کند در ساخت، نگهداری و بازآفرینی شهر سهمی دارد و صدایش شنیده می‌شود.

وی با اشاره به نقش مهم بخش خصوصی ادامه داد: بخش خصوصی با سرمایه‌گذاری در بازسازی، بازآفرینی و تجدید حیات بافت‌های فرسوده، همچنین طراحی و اجرای فضاهای مدرن با احترام به هویت شهری، می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در ارتقای کیفیت شهری ایفا کند. ایجاد استارتاپ‌های نوآور در زمینه خدمات شهری، برگزاری جلسات همفکری و شکل‌گیری نهادهای میانجی میان شهروند و مدیر شهری، از جمله گام‌های مؤثر در این مسیر هستند.

پیشنهادات تخصصی

 شفائی با چند اشاره کلی پیشنهاداتی را ارائه داد و گفت: مجموعه‌ای از فضاهای شهری را باید داشته باشیم و با یک شبکه منطقی آنهارا به هم ارتباط دهیم، ایجاد فضاهای چند منظوره، میدان های کوچک در محلات، یک فضای مشترک برای چندین محله، مرکز ناحیه،می‌تواند به منظور رفع نیاز های مردم و عملکرد های چندمنظوره خدماتی را ارائه دهد.

وی تاکید کرد: باید از فرهنگ و هنر و دغدغه های جاری و ساری استفاده کنیم، توسعه حمل و نقل شهری،ایجاد فضاهای شهری در نقاط مختلف که موجب گذران زمان و اوقات فراغت شهروندان در آنجا باشد موجب ارتقای سطح ارتباط و تعامل شهروندان می شود، شهروندان نسبت به هم احساس مسئولیت خواهند داشت، حس همبستگی و مشارکت، دوری از نزاع های جمعی حاصل وجود فضاهای اجتماعی و شهری است، به طبع آن دلبستگی به شهر افزایش می‌یابد و سطح حفاظت، مراقبت و اهمیت به ارزش های عمومی شهری بهبود می‌یابد.

نقش فناوری های نوین در بهسازی بافت شهری

عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اسلامی تبریز بیان کرد: فناوری‌های نوین ظرفیت بالقوه ای دارد که می‌تواند بسیاری از مشکلات شهر را حل کند. تهیه یک اپلیکیشن اختصاصی برای شهر و با دسترسی دادن به اپلیکیشن های اختصاصی به داده های مهم شهری میتوان بستر بسیار کامل و منحصر به فردی را برای شهروندان ایجاد کند، برای مثال پیش بینی وضعیت ترافیک، برنامه های شهری، رزرو پارکینگ، کرایه دوچرخه و اسکیت بردها، استفاده از واقعیت های مجازی در قالب AR و VR .

وی با ارائه یک مثال ادامه داد: فناوری‌های نوین در حمل و نقل شهری می‌توانند نقش بسیار مؤثر و مدونی را ایفا کنند به شکلی که با ارائه راهکارهای پیشنهادی به شهروندان، هر فرد درخواست دهنده می‌تواند، خلوت‌ترین، راحت ترین و شاید ارزانترین مسیر یا وسیله نقلیه را برای خود انتخاب کند.

شفائی تصریح کرد: یکی از مهم‌ترین و پیشروترین رویکردهای مهم فناوری در زمینه های گردشگری شخصی سازی های گردشگری است، تجربه گردش برای گردشگر شخصی سازی شود، با استفاده از عینک‌های واقعیت مجازی برای مثال می‌توان به گردشگر این پیشنهاد را ارائه داد که اگر طرفدار غذاهای محلی هستید از این مسیر بروید، اگر علاقه به خرید صنایع دستی دارید از مسیر دیگر بروید و هزاران ترفند دیگر که تعامل گردشگر را با هویت شهری تقویت می‌کند.

انتهای پیام