قاسم محمدی در گفت‌وگو با ایسنا، به بررسی وضعیت ذخائر آبی کشور در فلات قاره ایران پرداخت و عملکرد عوامل تاثیرگذار بر ناترازی آب را مورد واکاوی قرار داد.

وی گفت: در دنیا کشورها از نظر ذخائر آبی به دو دسته پر آب که مناسب و بهره‌مند از ذخائر روزمینی و زیرزمینی و حوزچه‌های آب هستند و کشورهای کم آب که در پایین‌ترین بخش منحنی آب جهانی قرار دارند و به نوعی در بخش منفی هستند، قرار می‌گیرند.   ایران به دلیل اقلیم گرم و خشک اصولا و ذاتا کشوری کم آب است. اگرچه از نظر اقلیمی و آب و هوایی دارای چهار فصل هستیم، اما از کم آبی تاریخی رنج می‌بریم.

نماینده مردم اردبیل در مجلس هشتم ادامه داد: در زمان‌های دور و طی سال‌های متمادی در بخش‌های کشاورزی، آب، آبریز رودخانه‌ها و کانال‌ها و مسیرهای انتقال آب، تمدن‌های مختلفی شکل گرفت که این تمدن‌ها رفته رفته بخش کشاورزی را از حالت سنتی به صنعتی تغییر ریل دادند. عشایر و ایلات در سرریز آبهای داخلی کشور که ۵ - ۶ کانون سرریز آب در ایران بود، یک‌جانشین شدند و ایلات و عشایر به تامین کنندگان اصلی محصولات کشاورزی و پروتئینی کشور تبدیل شدند.

عضو کمیسیون کشاورزی مجلس هشتم گفت: آب فلات مرکزی ایران در سه بخش شرب، کشاورزی و صنعتی استفاده می‌شود. نیاز به آب ابتدا از روان‌آبها و آب‌های جاری و سطحی تامین می‌شد، اما حکومت‌ها با افزایش جمعیت، رفته رفته و شدت گرفتن مصرف مجبور شدند برای اینکه بتوانند هم صنایع را توسعه دهند و هم شبکه‌های آبیاری در بخش کشاورزی را گسترش دهند، اقدام به ساخت سدها کردند و نهضت سدسازی در فلات قاره ایران شکل گرفت. بزرگترین حسن سدسازی مهار روان‌آب‌ها و جلوگیری از هرز رفتن میلیون‌ها مترمکعب آب بود، اما از طرف دیگر باعث شد زمین‌های دستِ پایین یا زمین‌هایی که بعد از سدها قرار می‌گرفتند، نتوانند آبیاری زیر سطحی داشته باشند و اقلیم این زمین‌ها در طول صدها سال دگرگون شد که متاسفانه دیگر قابل برگشت یا جبران نیست.

محمدی ادامه داد: با نیمه صنعتی شدن ایران مصرف آب زیاد شد، اما تکنولوژی‌های نوینی که بتوانیم با آنها بهره‌وری را در حوزه آب افزایش دهیم به تناسب  رشد نکرد. از سوی دیگر فرهنگ مصرف درست آب نیز نهادینه نشد. نتیجه این وضعیت کاهش ذخائر زیرزمینی و روزمینی آب و بحران بی‌آبی شد. در کنار این وضعیت با خشکسالی‌های پی در پی که اکنون بیش از دو دهه از آن می‌گذرد، دست به گریبان هستیم. میزان بارندگی در ایران زمانی بین ۵۸۰ تا ۷۰۰ میلی‌متر بود، اما این ارقام در حال حاضر به حدود ۱۲۰ میلی‌متر کاهش یافته است. ۱۰ - ۱۵ سال قبل در دشت‌های بزرگ کشور مثل دشت‌های اردبیل، جوین، قزوین، خوزستان و شیراز با حفر چاه‌هایی به عمق ۴ تا ۳۰ متر به سفره‌های زیرزمینی پر آب می‌رسیدیم،  اما در همان دشت‌ها، امروز با حفر چاه‌هایی به عمق ۲۰۰ متر حتی در برخی نواحی تا عمق ۶۰۰ متر هم به آب نمی‌رسیم و این یعنی رگه‌های آب این دشت‌ها به دلیل برداشت‌های غیراصولی و بی‌اندازه اسیده شده و از بین رفته است.

وی متذکر شد: رگه‌های زیرزمینی آب در دشت‌های بزرگ کشور دچار تشنگی است. اسیدی شدن خاک موجب تهدید زمین‌های کشاورزی و از بین رفتن باغداری و زراعت می‌شود.

نماینده مردم اردبیل در مجلس هشتم فرونشست زمین و ایجاد گسل‌های عمیق در دشت‌های کشور از جمله دشت ورامین را از دیگر عوارض برداشت غیراصولی از سفره‌های زیرزمینی آب عنوان کرد و گفت: در خیلی از دشت‌های کشور زمین در حال فرونشست است. این وضعیت در حال پیشروی به سمت شهرهاست.

عضو کمیسیون کشاورزی مجلس هشتم در پاسخ به این پرسش که چه عواملی می‌تواند این وضعیت هولناک را مهار کند، گفت: ما باید برگردیم و دوباره با حوصله، مطالعه آسیب‌شناسانه از این وضعیت داشته باشیم در این صورت می‌فهمیم که باید استفاده از منابع آبی را از طریق فناوری‌های کارآمد نوین به‌روز کنیم. امروز در حوزه برق، آب کشاورزی و حتی آب شرب و مصرفی ناترازی داریم یعنی میزان آب شرب کشور به نسبت آب کشاورزی و صنعت بسیار کمتر است به بیان روشن‌تر از یک طرف بخش بهره‌وری آب در بخش‌های صنعت و کشاورزی دچار تهدید است و نتونستیم برنامه‌ریزی مشخص در قالب جدول زمان‌بندی مناسب داشته باشیم.

وی افزود: البته نباید فراموش کنیم که در دولت‌های مختلف برنامه‌هایی در حوزه آب و کشاورزی شروع شد و یک حجم گسترده‌ای شعار و فحش به گذشتگان داده شد و وعده حل مشکلات حوزه آب و آب کشاورزی و آب صنعتی داده شد، اما متاسفانه بعدها مشخص شد هیچ از وعده‌ها انجام نشد.

محمدی همچنین خاطرنشان کرد: اینگونه شد که امروز آب شرب در شهرهای بزرگ و کلان‌شهرها حتی در بخش‌هایی از کشور که زمانی مشهور به دشت‌های پر آب بودند، از دست رفت. به نظر بنده باید برگردیم به تکنولوژی‌های نوین در بخش کشاورزی. یکی از عمده دلایلی که در گذشته در ایران قنات‌ها رواج یافت این بود که آب از تابش مستقیم نور خورشید و تبخیر آن در امان می‌ماند و در عوض زمین‌های کشاورزی که عمدتا در دهات‌ها و روستاها بود به متراژ چند صد کیلومترمربع مرطوب و خیس بود. بعدها زهکشی‌ها انجام شد و طرح‌های آبخیزداری رواج یافتف اما به دلیل افزایش مصرف و به روز نشدن، این روش‌ها کارایی خود را از دست داد. بعدها فناوری جدیدی به نام آبیاری بارانی ترویج شد و بسیاری از کشاورزان به خصوص در مناطق سردسیر شمالی و عموما در زمان بارش برف و باران و سرمای زیاد از این فناوری استفاده کردند، اما مشکل اصلی این بود که دستگاه‌ها یخ زدند و کشاورزان و صنعتگران دچار خسارت بالایی شدند به همین این شیوه را هم کنار گذاشتند.

وی از بکارگیری سیستم آبیاری آب‌فشان دوار یا سنترپیوت در اراضی کشاورزی سخن گفت و افزود: این سیستم نوعی آبیاری نوین دوار است که در بعضی مناطق کشور جواب داد و در برخی مناطق جواب نداد. روشن‌تر بگویم با عجله و شتاب آمدیم مهار آب کنیم و مدیریت مزرعه و مدیریت واحد صنعتی داشته باشیم  که باز به دلیل انتخاب نادرست فناوری، جواب نگرفتیم. این سیستم نیز موجب بی‌انضباطی در مصرف آب و مصرف بی‌رویه آن و کاهش شدید بهره‌وری آب در بخش کشاورزی و صنعت شد.

نماینده مردم اردبیل در مجلس هشتم در بخش دیگری از سخنانش بهترین راه‌حل استفاده بهینه از منابع آبی در ایران را استفاده از سیستم آبیاری زیر سطحی دانست و گفت: در ترکیه و اتحادیه اروپا از آبیاری زیر سطحی استفاده می‌کنند. در این سیستم شبکه‌ای از قنات‌ها و کانال‌های بهم مرتبط از سفره‌های آب زیرزمینی با استفاده از دستگاه‌های ناتو، حدود نیم متر پایین تر از سطح زمین ساخته می‌شود. در این سیستم زمین حالت نم و رطوبت دائم دارد و به دلیل پوشش خاک هر گونه بخار آب به حداقل می‌رسد. در کشورهای فوق‌الذکر، هم بهره‌وری بالای استفاده از منابع آبی و هم استفاده از تکنولوژی‌های نوین به صورت همزمان مورد استفاده قرار می‌گیرد که نتیجه‌اش افزایش تولید و بهره‌وری در مزرعه و بالا رفتن تناژ برداشت در هکتار است.

عضو کمیسیون کشاورزی مجلس هشتم با ابراز تاسف از عدم یکپارچه‌سازی نظام توزیع آب در ایران و فقدان مرجعیت متمرکز در این زمینه، گفت: مسئله آب بین چند نهاد و وزارتخونه موضوعی اختلافی است. از یک سو وزارت نیروست و از سوی دیگر وزارتخانه‌های کشاورزی و کشور، دهیاری‌ها و استانداری‌ها، سازمان جنگل‌ها، محیط زیست و معاونت محرومیت‌زدایی دفتر رییس‌جمهور. به نظر بنده تا زمانی که بخش آب به صورت متمرکز و عالی مدیریت نشود، امیدی به بهبود ناترازی‌ها در این بخش نیست. بخش آب باید به صورت متمرکز مانیتور و مدیریت شود، اما اختلاف دیدگاه‌ها و سلایق باعث شده در حوزه شناسایی، سرمایه‌گذاری، شبکه‌گذاری، بهره‌برداری و بهره وری و نهایتا نتیجه گرفتن در مزرعه، چار خسارت جدی شویم.

محمدی در پایان ابراز امیدواری کرد: دولت چهاردهم با نگاه علمی این وضعیت را به درستی آسیب‌شناسی کند و برنامه‌های گذشته را اصلاح کند.

انتهای پیام