به گزارش ایسنا، دکتر ارژنگ جوادی در نشست خبری امروز که در ساختمان معاونت علمی ریاست‌جمهوری برگزار شد، با تاکید بر اینکه امنیت غذایی بیش از هر زمان دیگری پشتوانه‌ای عظیم برای امنیت ملی است، افزود: اهمیت این موضوع در بخش کشاورزی، به‌ویژه در شرایط جنگ تحمیلی ۱۲ روزه برای کشور به‌خوبی لمس شد و مشاهده کردیم که چقدر امنیت غذایی می‌تواند به امنیت ملی کمک کند.
وی ستاد غذا و کشاورزی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان را یک ستاد نسبتاً نوپا توصیف کرد که عمر آن بیش از دو سال و نیم نیست و ادامه داد: از آنجا که پیش از این بخش کشاورزی متولی منسجمی برای حمایت از حوزه علم و فناوری در غذا و کشاورزی نداشت، ما با حجم عظیمی از مراجعات، طرح‌ها و پروژه‌ها مواجه شدیم.
سرپرست دبیری اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی به بیان برنامه‌های این ستاد پرداخت و اضافه کرد: در این نشست به فعالیت‌های ستاد و بخشی از عملکرد و دستاوردهای آن تا برنامه‌های سال ۱۴۰۴ و حدوداً ۱۴۰۵ اشاره می‌کنم. یکی از اقدامات ما در حوزه امنیت غذایی است. ایالات متحده آمریکا اخیراً استراتژی امنیت غذایی را به‌عنوان بخشی از استراتژی ملی خود تعریف و اسناد خود را بازنگری کرده است. این نشان می‌دهد که غذا و کشاورزی یکی از محورهای کاری استراتژیک در امنیت ملی و حاکمیت کشورها محسوب می‌شود.
جوادی با بیان اینکه موضوع غذا به مسئله‌ای حاد در دنیا تبدیل شده است، خاطر نشان کرد: تنش‌های زیستی مانند خشکسالی، تغییر اقلیم، کمبود منابع و نهاده‌های کشاورزی موجب شده است کشورها عرضه محصولات خود را در بازار محدود کنند و همین امر رقابت سنگینی را ایجاد کرده است.
وی ادامه داد: در این راستا اولین دستور ستاد غذا و کشاورزی در این حوزه این بود که بررسی کنیم در این حوزه چه تعداد شرکت دانش‌بنیان فعال هستند. نتیجه نشان داد حدود ۶۴۰ شرکت دانش‌بنیان در لایه‌های مختلف زنجیره غذایی فعالیت دارند که معادل ۶ تا ۶.۵ درصد کل شرکت‌های دانش‌بنیان کشور را شامل می‌شود. این آمار نشان می‌دهد که از نظر کمّی عقب هستیم.
وی با اشاره به بررسی کیفی فعالیت این شرکت‌ها، گفت: بررسی ما نشان داد که تمرکز شرکت‌ها عمدتاً بر بخش‌هایی بود که چالش اصلی کشور محسوب نمی‌شد. بزرگترین دستاورد ما این بود که حمایت‌ها را به سمت چالش‌ها و مشکلات اصلی بخش کشاورزی هدایت کردیم.
جوادی خاطرنشان کرد: علاوه بر آن در هسته‌های اولیه فناوری، مانند تخم‌گذاری ماهی، نژاد و لاین، کشور وابستگی بسیار بالایی داشت. از این رو نخستین فراخوان ما برای حمایت از شرکت‌های فعال در فناوری‌های پایه صادر شد و خوشبختانه طیفی از شرکت‌ها وارد این عرصه شدند.
به گفته این مقام مسؤول، نخستین اقدام این ستاد آنالیز وضعیت شرکت‌ها و جهت‌دهی آنها به سمت چالش‌های اصلی کشاورزی کشور بوده است.
ایجاد ارزش افزوده برای حوزه کشاورزی و امنیت غذایی
سرپرست دبیری ستاد اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی، با تاکید بر اینکه ارزش افزوده بخش کشاورزی پس از تولید ایجاد می‌شود، گفت: متأسفانه به‌دلیل ضعف در صنایع تکمیلی و دانش‌بنیان، مواد خام کشاورزی اغلب به صورت اولیه عرضه می‌شوند و ارزش افزوده‌ای ایجاد نمی‌کنند. ما دریافتیم که در این حوزه ضعف جدی داریم و شرکت‌ها کمتر وارد زمینه بازار، اقتصاد و فرآوری می‌شوند. این در حالی است که اگر مواد اولیه به محصولات با ارزش بالاتر تبدیل شوند، سود آن هم به تولیدکننده می‌رسد، هم به کشور و هم ظرفیت‌های تجاری و صادراتی ایران گسترش می‌یابد. بنابراین تحلیل ما کمک کرد تا مسیر فعالیت‌ها روشن‌تر شود.
کاهش وابستگی فناورانه کشور در بخش غذا و کشاورزی
سرپرست دبیری اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی، اظهار کرد: در بسیاری از حوزه‌ها یا کاهش تعداد شرکت‌های دانش بنیان داشتیم یا افزایش چشمگیری ثبت نشد، اما در بخش کشاورزی تقریباً ۱۰ درصد رشد را تجربه کردیم و تعداد شرکت‌های فعال از حدود ۵۴۰ شرکت فراتر رفته است. بسیاری از این شرکت‌ها در سال ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ شروع به فعالیت کرده‌اند. تمرکز ما نیز بیشتر بر حمایت از شرکت‌های نوپا بوده است.
وی با بیان اینکه شرکت‌های دانش‌بنیان در معاونت علمی در دسته‌های فناور، نوآور و نوپا تقسیم‌بندی می‌شوند، خاطر نشان کرد: در بخش کشاورزی تعداد شرکت‌های فناور و نوآور بسیار کم است و بیشتر شرکت‌های نوپا فعالیت می‌کنند. تلاش ما این است که این رشد را تثبیت کنیم.
سرپرست دبیری اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی با اشاره به رویکرد ستاد، گفت: به‌جای تمرکز صرف بر کمیت، تلاش کردیم کیفیت شرکت‌ها را ارتقاء دهیم. از این رو یکی از اقدامات ما جهت‌دهی شرکت‌ها به سمت حل چالش‌های اصلی کشور بود و همچنین ایجاد ارتباط میان هلدینگ‌های بزرگ و شرکت‌های دانش‌بنیان تا خریدهای خود را از محصولات دانش‌بنیان انجام دهند. این اقدام به تقویت بازار، پایداری و سودآوری شرکت‌ها کمک کرد.
وی ادامه داد: بخش کشاورزی در ظاهر ساده به نظر می‌رسد، اما از نظر فناوری بسیار پیچیده است. حجم بزرگی از واردات کشور به محصولات فناورانه غذایی و کشاورزی مربوط می‌شود؛ از نهاده‌های دامی تا تجهیزات، ماشین‌آلات، دارو و واکسن. ما تلاش کردیم به همه این حوزه‌ها ورود کنیم تا وابستگی کاهش یابد.
جوادی خاطرنشان کرد: امروز می‌توانیم اعلام کنیم که میزان وابستگی فناورانه کشور حدود ۲۰ درصد کاهش یافته است. در گذشته ۸۵ تا ۹۰ درصد وابسته بودیم، اما این رقم اکنون به حدود ۷۰ درصد رسیده است. این دستاورد فقط حاصل فعالیت ستاد نیست، بلکه نتیجه ورود و توانمندی شرکت‌ها نیز بوده است. در ۱۰ سال گذشته کاهش وابستگی تنها ۵ درصد بود، اما در دو سال اخیر ۲۰ درصد کاهش محقق شده است.
وی با اشاره به ابزارهای حمایتی، گفت: یکی از پرطرفدارترین ابزارها برای شرکت‌ها، تسهیلات تبصره ۱۸ است. ستاد غذا و کشاورزی در این زمینه جزء شلوغ‌ترین ستادها بود و تنها در سال ۱۴۰۳ حدود ۱۳۹۹ طرح دریافت کرد.
جوادی افزود: در مجموع طی سال ۱۴۰۳، ستاد ۶۱۰ درخواست حمایتی را بررسی کرد که از این تعداد، ۲۴۲ درخواست خدمات مستقیم از معاونت، ۲۲۹ درخواست اعتبار مالیاتی و ۱۳۹۹ درخواست استفاده از تسهیلات تبصره ۱۸ بود. این آمار نشان‌دهنده استقبال گسترده شرکت‌ها از ابزارهای حمایتی است.
وی با ارائه جزئیات سهم هر ابزار حمایتی، گفت: ۲۳ درصد حمایت‌ها به تبصره ۱۸ اختصاص یافت، ۳۷ درصد به اعتبار مالیاتی و ۴۰ درصد به تسهیلات معاملات. حدود ۱۰ درصد نیز مربوط به سایر ظرفیت‌ها مانند صندوق نوآوری و شکوفایی و بنیادهای حمایتی بود که طرح‌های مورد نیاز کشور به آنها معرفی شد.
سرپرست دبیری اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی تأکید کرد: این توازن در حمایت‌ها یکی از دستاوردهای مهم ستاد بود و نشان داد که می‌توانیم سبد حمایتی متوازنی برای شرکت‌ها فراهم کنیم.
نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در سیاست‌گذاری اسناد بالادستی کشاورزی و غذا
سرپرست دبیری ستاد دانش بنیان کشاورزی و غذا گفت: یکی از مهم‌ترین دستاوردهای ستاد، مشارکت در سیاست‌گذاری و تدوین اسناد بالادستی کشور در حوزه غذا و کشاورزی است.
وی با اشاره به نقش ستاد در این فرایند، افزود: ما در جلسات سیاست‌گذاری صرفاً به عنوان یک عضو عادی حضور پیدا نمی‌کنیم، بلکه تلاش داریم توانمندی‌های شرکت‌های دانش‌بنیان را معرفی کرده و نشان دهیم که این شرکت‌ها می‌توانند در حل مسائل کلان کشور اثرگذار باشند.
به گفته وی، حضور در تدوین اسناد تخصصی همچون «سند لبنیات» و «سند جامع امنیت غذایی دانش‌بنیان» از جمله فعالیت‌های شاخص ستاد است.
جوادی با اشاره به برگزاری رویدادهای مختلف در این حوزه گفت: در یکی از نشست‌ها با حضور مسؤولان کشوری ۵۰ شرکت برتر زیست‌بوم کشاورزی و غذا را گردهم آوردیم تا توانمندی‌های فناورانه این شرکت‌ها را از نزدیک ببینند. در این نشست، شرکت‌ها مشکلات خود را به‌طور مستقیم با مسؤولان در میان گذاشتند.
وی اضافه کرد: یکی دیگر از اقدامات مهم، حضور شرکت‌ها در هلدینگ‌های بزرگ صنایع غذایی است تا نیازهای این بخش، به‌ویژه در حوزه مواد اولیه، توسط شرکت‌های دانش‌بنیان تأمین شود. همچنین حضور فعال در نمایشگاه «ایران‌ساخت» فرصت معرفی و فروش محصولات دانش‌بنیان را فراهم کرده است.
جوادی با بیان اینکه چند طرح ویژه در حوزه کشاورزی آماده بهره‌برداری است، توضیح داد: در حوزه زنجیره تأمین غذا، تاکنون ۲۲۹ پروژه تنها در بخش غذا تعریف و اجرا شده است. در حالی که در کشاورزی حتی ورود یک فناوری کوچک می‌تواند تغییرات بزرگی ایجاد کند.
وی ادامه داد: در زنجیره تولید غذا از نهاده‌ها (کود، آب، سم و ماشین‌آلات) تا تولید، فرآوری، بسته‌بندی، حمل‌ونقل و مصرف، شرکت‌های دانش‌بنیان نقش‌آفرین شده‌اند. برای نمونه، حداقل ۶ رقم جدید هیبریدی توسط این شرکت‌ها معرفی شده که شامل سبزی، صیفی‌جات و غلات است و اکنون در حال ثبت و ورود به سبد غذایی کشور قرار دارد.
ایجاد مرکز نهالستان در کشور
وی در بخش دیگری از سخنان خود به اهمیت حوزه نهال اشاره کرد و گفت: نهال‌های باغبانی برای کشور بسیار کلیدی هستند. مشکل اصلی این است که نهال‌های موجود اغلب فاقد کیفیت تضمین‌شده و عاری از بیماری و دارای شناسنامه است. به همین دلیل، ستاد از شرکت‌های معتبر این حوزه خواسته است مراکز مکانیزه تولید، بسته‌بندی و نگهداری نهال را ایجاد کنند تا این خلأ بزرگ برطرف شود.
رئیس یکی از بخش‌های تخصصی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با اشاره به چالش‌های حوزه نهال و نهاده‌های کشاورزی، گفت: یکی از مشکلات جدی کشور، هدررفت نهال در نهالستان‌هاست.
وی توضیح داد: وقتی نهال تولید و آماده عرضه می‌شود، اگر در مدت کوتاهی به فروش نرسد، هم قیمت برای مصرف‌کننده افزایش می‌یابد و هم نهالستان‌ها متضرر می‌شوند.
وی ادامه داد: برای رفع این مشکل، مرکزی مکانیزه برای سورتینگ، بسته‌بندی و نگهداری نهال طراحی و راه‌اندازی شده است. این مرکز در استان البرز قرار دارد و ظرفیت نگهداری ۳۰۰ هزار اصل نهال را دارد. این مرکز علاوه بر کاهش ضایعات و افزایش بهره‌وری، صادرات نهال ایران به کشورهایی چون ارمنستان، عراق، قزاقستان و ازبکستان را ممکن کرده است.
به گفته وی، در بخش نهاده‌های دامی نیز به دلیل اینکه درصد عمده‌ای از واردات کشور به این حوزه اختصاص دارد، دو راهبرد اصلی دنبال شده است که یکی تنوع‌بخشی به خوراک دام با استفاده از محصولات بومی و دیگری استفاده از ضایعات و پسماندها به‌عنوان مکمل خوراک دام است.
خط تولید آبزیان
جوادی اعلام کرد: خط تولید خوراک آبزیان نیز که پیش‌تر به طور کامل وارداتی بود، اکنون با ۵۰ درصد پیشرفت در استان فارس در حال تکمیل است و به‌زودی به بهره‌برداری می‌رسد.
این مقام مسؤول در ادامه به مشکل تأمین کود شیمیایی اشاره کرد و گفت: پتروشیمی‌ها تمایل دارند محصولات خود را صادر کنند و این موضوع باعث افزایش قیمت تمام‌شده کود برای کشاورزان شده است. در همین راستا تمرکز اصلی معاونت بر توسعه کودهای زیستی و بایو قرار گرفته است. این کودها علاوه بر کاهش اثرات زیست‌محیطی و خطرات برای سلامت انسان می‌توانند جایگزین مناسبی برای کودهای شیمیایی باشند. بر همین اساس، دو طرح کود زیستی در سال ۱۴۰۴ عرضه خواهد شد.
سرپرست دبیری ستاد اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی، تأکید کرد: کشور نباید تمرکز خود را فقط بر تولید محصولاتی چون گندم و ذرت بگذارد، بلکه ظرفیت‌های ناشناخته‌ای وجود دارد که ارزش افزوده و توان صادراتی بالایی دارند و باید به آنها توجه شود.
توسعه پرورش آرتمیا در کشور
سرپرست دبیری ستاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی با اشاره به حمایت از تولید آرتمیا در کشور، گفت: آرتمیا که پیش‌تر عمدتاً وارداتی بود، اکنون به صورت صادراتی تولید می‌شود و قیمت بسیار بالایی دارد. امکان تولید آرتمیا در استان آذربایجان غربی فراهم شده و این طرح ظرفیت ایجاد ارزش افزوده بالایی برای محصولات دریایی دارد.
جوادی در ادامه به پروژه‌های حوزه خوراک دام اشاره کرد و گفت: یکی از طرح‌های مهم برای کاهش وابستگی کشور به واردات، استفاده از ضایعات و پسماندها برای تولید خوراک دام است. این پروژه در استان‌های آذربایجان شرقی و غربی ۹۰ درصد پیشرفت دارد و به‌زودی عرضه خواهد شد. این فناوری باعث بهبود عملکرد خوراک و هضم بهتر آن در دام می‌شود.
وی همچنین به مشکل وابستگی کشور در حوزه تجهیزات کشاورزی اشاره کرد و افزود: در بخش شالیزاری، کمبود کمباین‌های مناسب و تراکتورهای دوچرخ برای اراضی شالیزاری شمال کشور یک چالش جدی بود. معاونت علمی با همکاری شرکت‌های داخلی خط تولید تراکتور دوچرخ مخصوص این اراضی را راه‌اندازی کرده است.
به گفته وی، این خط تولید در آمل مستقر است و نقش مهمی در کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری در کشت برنج دارد.
سرپرست دبیری ستاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی، توضیح داد: در سال ۱۴۰۴، تعداد قابل توجهی طرح در حوزه تولید و تکثیر نهال، تولید نهاده‌ها، فرآوری و بسته‌بندی محصولات، و فناوری‌های نوین کنترل کیفیت و سلامت مواد غذایی مورد حمایت قرار گرفته است.
رشد استقبال از ابزارهای حمایتی در قالب تسهیلات و معافیت‌های مالیاتی
دبیر ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی در ادامه به ابزارهای حمایتی اشاره کرد و گفت: بخشی از تسهیلات در قالب تبصره ۱۸ در اختیار شرکت‌ها قرار می‌گیرد. این تسهیلات برای شرکت‌های دانش‌بنیان بسیار جذاب است و باعث شده آنها به‌طور فعال وارد این حوزه شوند. برای مثال، در سال ۱۳۹۹ فقط ۱۴۳ طرح از سوی شرکت‌ها دریافت کردیم، اما اکنون حجم مراجعات و طرح‌ها افزایش چشمگیری داشته است.
جوادی با اشاره به عملکرد ستاد در این زمینه، اظهار کرد:در مجموع، ما در ستاد غذا و کشاورزی در سال ۱۴۰۳، ۶۱۰ طرح دریافت کردیم که ۲۴۹ طرح از طریق درخواست مستقیم در سامانه معاونت علمی حمایت گرفتند. به‌نظر من این یک رکورد بالاست و شاید بتوان گفت جزء اولین‌های معاونت در این حوزه بوده‌ایم. همچنین، ۲۲۹ شرکت درخواست استفاده از اعتبار مالیاتی داشتند، یعنی می‌خواستند از معافیت مالیاتی بهره‌مند شوند. همچنین ۱۳۹ شرکت از تسهیلات تبصره ۱۸ استفاده کردند. این موضوع باعث شد تا شرکت‌ها بتوانند از تمامی ابزارهای حمایتی که در معاونت وجود دارد، بهره‌مند شوند.
توزیع متوازن حمایت‌ها بین ابزارهای مختلف
جوادی با بیان اینکه یکی از دستاوردهای ما ایجاد تعادل در سبد حمایتی بوده است، اظهار کرد: ما تلاش کردیم که حمایت‌ها را به‌صورت متوازن بین ابزارهای مختلف تقسیم کنیم. اگر این سبد را ۱۰۰ درصد در نظر بگیریم، ۲۳ درصد به تسهیلات تبصره ۱۸ اختصاص یافته، ۳۷ درصد به اعتبار مالیاتی اختصاص یافته است.
نقش ستاد در سیاست‌گذاری کلان حوزه غذا و کشاورزی
جوادی همچنین به نقش ستاد در فرآیندهای سیاست‌گذاری کشور اشاره کرد و گفت: ما در ستاد علاوه‌بر دریافت طرح‌ها، چند اقدام مهم دیگر نیز انجام داده‌ایم که جزء دستاوردهای اصلی ما محسوب می‌شود. یکی از آنها مشارکت در فرآیند سیاست‌گذاری‌های کلان کشور در حوزه غذا و کشاورزی است.
ستاد به‌عنوان یکی از مشارکت‌کنندگان فعال در جلسات تخصصی حضور دارد. البته ما صرفاً به‌عنوان عضو جلسات حاضر نمی‌شویم، بلکه در قالب مشارکت در تولید اسناد تخصصی نقش ایفا می‌کنیم. برای مثال، در تدوین سند جامع امنیت غذایی و سایر اسناد مشابه، ستاد نقش‌آفرینی داشته است.
اقدام برای کاهش تلفات مواد غذایی
وی همچنین به برنامه‌های کاهش تقلبات غذایی اشاره کرد و گفت: فراخوانی برای شناسایی شرکت‌های فعال در تولید کیت‌های تشخیصی و سیستم‌های پایش هوشمند تقلب مواد غذایی برگزار شده و نتایج امیدوارکننده‌ای حاصل شده است.
جوادی تأکید کرد: معاونت علمی تمرکز ویژه‌ای بر محصولات زیستی دارد؛ از جمله کودهای زیستی، سموم زیستی و محصولات سالم غذایی که کمترین اثرات زیست‌محیطی و خطرات برای سلامت انسان را دارند.
وی افزود: شرکت‌های دانش‌بنیان با ورود به حوزه‌هایی که پیش‌تر صرفاً حاکمیت مسئولیت آن را داشت، ظرفیت‌های جدیدی در تولید و مدیریت مواد غذایی ایجاد کرده‌اند.
جوادی در ادامه با اشاره به ایجاد ستاد مشترک توسعه کشاورزی پایدار، گفت: این ستاد با همکاری وزارت جهاد کشاورزی و دانشگاه‌ها تشکیل شده تا از ظرفیت‌های علمی و فناورانه کشور در حوزه کشاورزی استفاده شود و شرکت‌های دانش‌بنیان راهکارهای خود را برای بهبود این بخش عرضه کنند.
وی افزود: تنوع‌بخشی به منابع پروتئینی سبد غذایی مردم یکی از اهداف اصلی ماست. به گفته وی، کشور نباید تنها به گوشت قرمز و مرغ تکیه کند و توجه ویژه‌ای به منابع گیاهی و حیوانی پروتئین شده است. این برنامه شامل افزایش مصرف محصولات دریایی و شیلاتی است که مصرف سرانه آنها در کشور پایین است و می‌توانند جایگزین مناسبی برای پروتئین حیوانی باشند.
سرپرست دبیری ستاد اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی معاونت علمی ریاست جمهوری همچنین به توسعه محصولات جدید دریایی اشاره کرد و گفت: تولید جلبک و صدف به صورت انبوه می‌تواند قیمت این محصولات را کاهش دهد و دسترسی به پروتئین دریایی را افزایش دهد.
تامین امنیت غذایی در شرایط اضطرار
وی در ادامه به طرح شرایط اضطرار غذایی اشاره کرد و توضیح داد: این طرح به منظور تأمین جیره‌های غذایی اضطراری طراحی شده و الزاماً مرتبط با شرایط جنگ نیست، بلکه شامل زلزله، سیل و امدادرسانی در محیط‌های دشوار نیز می‌شود. این جیره‌ها می‌توانند انرژی مورد نیاز افراد را به مدت ۱۷ تا ۱۸ ساعت تأمین کنند و به‌زودی به عنوان محصول دانش‌بنیان عرضه خواهند شد.
جوادی تأکید کرد: تنوع سبد غذایی کشور و استفاده از ظرفیت‌های مغفول در عرصه‌های کشاورزی و سواحل می‌تواند تولیدات جدیدی را ایجاد و زمین‌های لم‌یزرع کشور را به عرصه‌های تولید کشاورزی تبدیل کند.
وی افزود: مطالعات پایلوت با همکاری دانشگاه تهران و کارشناسان داخلی در حال انجام است و در استان قم نیز ایستگاه آزمایشی راه‌اندازی شده است. هدف این است که شرکت‌های دانش‌بنیان برای سرمایه‌گذاری در این حوزه تشویق شوند و کشاورزی آینده کشور بر اساس تکنولوژی‌های نوین و شرایط واقعی محیطی توسعه یابد.
توسعه کشاورزی در مناطق کویری
سرپرست دبیری ستاد اقتصاد دانش بنیان غذا و کشاورزی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری بیان کرد: نگاه عمومی به کشاورزی همچنان معطوف به کشت در اراضی روستایی و زراعت باز است، در حالی که کشور ظرفیت‌های بزرگی در سواحل، بیابان‌ها و شوره‌زارها دارد. فناوری‌های نوینی برای تبدیل ماسه به خاک کشاورزی و تبدیل بیابان به زمین تولید وجود دارد که با به‌کارگیری آنها، می‌توان گام بزرگی در جهت پایداری امنیت غذایی کشور برداشت.
انتهای پیام
نظرات