اُفت محسوس سطح آب‌های زیرزمینی، خشک شدن چاه‌ها و منابع طبیعی، و بروز تنش‌های آبی در مناطق شهری و روستایی، تنها بخشی از تبعات وضعیت فعلی در این استان است. این استان برای چندمین سال متوالی با بحران آب دست و پنجه نرم می‌کند، کاهش میزان بارندگی در سال‌های اخیر و وقوع تغیییرات اقلیمی در استان سبب کمبود منابع آبی شده اما علاوه بر عوامل یادشده نقش انسان‌ها در وقوع این بحران غیرقابل انکار است.
در واقع برخی سیاست‌گذاری‌های نادرست درباره بهره‌برداری از منابع آبی و عدم مصرف بهینه آب توسط شهروندان سبب شده شرایط فعلی برای استان پیش بیایید. با توجه به شرایط موجود برخی افراد هنوز بحران را جدی نگرفته و به برداشت‌های غیراصولی از منابع آبی در حوزه‌های مختلف مشغول هستند. این گزارش با تمرکز بر وضعیت استان همدان، به بررسی ابعاد مختلف بحران آب، عوامل مؤثر بر آن و پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی آن خواهد پرداخت.
سازگاری با شرایط خشکسالی همدان بهترین روش مقابله تغییرات اقلیمی
مدیرکل حفاظت محیط زیست همدان با تاکید بر اینکه استان همدان متناسب با کل جهان و ایران دچار تغییر اقلیم شده است، افزود: این تغییر اقلیم به شکل‌های مختلف نمایان شده که کاهش بارندگی، تغییر نوع بارندگی و خشکسالی جلوه‌هایی از این تغییر اقلیم هستند.
شهرام احمدی فارسانی در گفت‌وگو با ایسنا، عدم بهره‌برداری از منابع آب متناسب با توان اکولوژیک سرزمین را یکی دیگر از عوامل وقوع بحران آبی استان دانست و ادامه داد: از هفت دشت اصلی در استان همدان کل هفت دشت ممنوعه هستند و چهار دشت نیز در وضعیت ممنوعه بحرانی قرار دارد.
وی با بیان اینکه هیچ راهی برای مقابله با تغییرات اقلیمی وجود ندارد، افزود: سازگاری با شرایط خشکسالی همدان بهترین روش مقابله با تغییر اقلیم در شرایط خشکسالی است.
این مقام مسئول در ادامه به تبیین برخی نکات درباره سازگاری با تغییرات اقلیمی پرداخت و گفت: اولین نکته بهینه‌سازی مصارف مختلف آب به‌ویژه بهینه‌سازی در حوزه کشاورزی، صنعت و شرب است.
احمدی فارسانی ادامه داد: استفاده از روش‌های نوین آبیاری برای بهره‌برداری بهینه در حوزه کشاورزی، استفاده از آب‌های خاکستری در حوزه صنعت و ارائه آموزش به اقشار مختلف جامعه درباره مدیریت مصرف آب از اقدامات موثر در مدیریت منابع آبی استان همدان است.
وی با تاکید بر نقش مهم مشارکت‌های مردمی در راستای استفاده بهینه از منابع آبی، گفت: مردم باید هشدارهای لازم را دریافت و از شرایط بحران آبی مطلع شوند تا برای مصرف بهینه آب بکوشند.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست همدان با بیان اینکه در حفاظت از محیط زیست باید دقت لازم را داشته باشیم، تصریح کرد: باید مانع تخریب اراضی مرتعی و جنگلی باشیم چون نابودی این مراتع و جنگل‌ها باعث عدم نشستن بارندگی در زمین و کاهش میزان نفوذ منابع آبی به خاک خواهد شد.
احمدی فارسانی با تاکید بر اینکه در کنار حفاظت کمی از منابع آب باید در بحث حفاظت کیفی نیز تدابیر لازم اتخاذ شود، گفت: باید مانع ایجاد آلودگی در منابع آبی موجود باشیم که احداث تصفیه‌خانه‌های شهری، روستایی و صنعتی در این زمینه حائز اهمیت است، همچنین باید نظارت‌های لازم در خصوص خروجی تصفیه‌خانه ها براساس استانداردهای موجود انجام شود.
بهینه‌سازی مصرف، لازمه عبور از بحران آب
وی شرط عبور از بحران آبی استان را بهینه‌سازی مصرف آب به‌ویژه در حوزه کشاورزی دانست و ادامه داد: تغییر الگوی کشت و استفاده از روش‌های نوین آبیاری در این خصوص بسیار حائز اهمیت است، در واقع ما باید شرایط موجود را پذیرفته و تمام تدابیر لازم را اجرایی کنیم.
وی شرط عبور از بحران آبی استان را بهینه‌سازی مصرف آب به‌ویژه در حوزه کشاورزی دانست و ادامه داد: تغییر الگوی کشت و استفاده از روش‌های نوین آبیاری در این خصوص بسیار حائز اهمیت است، در واقع ما باید شرایط موجود را پذیرفته و تمام تدابیر لازم را اجرایی کنیم.
این مقام مسئول با اشاره به اینکه عبور از بحران آبی استان غیر ممکن نیست، افزود: کشورهایی در زمینه کنترل تغییرات اقلیمی موفق بوده‌اند که روش‌های سازگاری با خشکسالی و تغییر اقلیم را در دستورکار خود قرار داده‌اند.
احمدی فارسانی در ادامه تاکید کرد: اگر بدون در نظر گرفتن حقابه‌های زیست محیطی و توان اکولوژیک به بهره‌برداری خارج از توان اکولوژیک در استان بپردازیم با مشکل مواجه خواهیم شد.
وی با بیان اینکه ما راهی جز سازگاری با شرایط اقلیمی نداریم، گفت: هر چقدر به کارگیری راه کارها به تعویق بیوفتد آسیب وارده جدی‌تر خواهد بود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست همدان با تاکید بر اینکه همه آحاد جامعه باید برای مصرف بهینه آب تلاش کرده و نقش خود را در عبور از بحران ایفا کنند، گفت: همچنین دستگاه‌های اجرایی به‌ویژه در حوزه‌های کشاورزی، صنعت و شرب باید اهتمام ویژه را در مصرف بهینه آب به کار بسته و به‌صورت فرابخشی عمل کنند.
تشدید بحران آبی با افزایش شهرنشینی
محمد مهدی آرتیمانی، معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان، بحران آبی استان را یکی از مسائل جدی و حیاتی دانست و به ایسنا گفت: این بحران متأثر از عواملی مثل افزایش شهرنشینی، جمعیت و توسعه مصرف‌گرایی در شهرها تشدید شده است.
وی با بیان اینکه این عوامل باعث شده میزان مصرف آب در شهرها به‌طور قابل توجهی افزایش یابد، خاطرنشان کرد: با این شرایط وضعیت در آینده بحرانی‌تر خواهد شد، مگر اینکه اقدامات موثری برای کاهش مهاجرت به شهرها و اصلاح الگوهای مصرف صورت گیرد.
آرتیمانی در خصوص مصرف آب در بخش کشاورزی، تصریح کرد: افزایش بی‌رویه در برداشت آب و تولید آب کم در آینده نگرانی‌هایی ایجاد خواهد کرد همچنین اکنون نیز برداشت‌های بی‌رویه و مصرف‌های غیرمجاز به‌ویژه در بخش شرب، مشکلاتی را به وجود آورده است.
این مقام مسئول با اشاره به این مطلب که افزایش تعداد چاه‌ها و برداشت‌های غیرمجاز سبب شده که بحران آب ادامه‌دار باشد، گفت: کاهش میزان بارش در سال‌های مختلف، این بحران را تشدید کرده است.
آرتیمانی با بیان اینکه هر ساله شاهد کاهش سطح آب‌های زیرزمینی در دشت‌های مختلف هستیم، افزود: این کاهش با شیب ملایم ادامه داشته است و منجر به نیاز به دسترسی آب‌های عمیق‌تر شده که سبب افزایش هزینه‌های برداشت و تولید آب می‌شود.
بحران آب عوارض متعددی در استان داشته است
وی با تاکید بر اینکه بحران آب عوارض جانبی متعددی را پدیدآورده، گفت: شور شدن آب‌های زیرزمینی، گازدار شدن چاه‌ها، فروچاله در دشت قهاوند، فرو نشست در دشت‌های مختلف استان مانند اسدآباد و ملایر، ایجاد کانون‌های گرد و غبار و بیابان‌زایی در دشت‌های قهاوند و کبودرآهنگ بخشی از این عوارض بوده است.
وی با تاکید بر اینکه بحران آب عوارض جانبی متعددی را پدیدآورده، گفت: شور شدن آب‌های زیرزمینی، گازدار شدن چاه‌ها، فروچاله در دشت قهاوند، فرو نشست در دشت‌های مختلف استان مانند اسدآباد و ملایر، ایجاد کانون‌های گرد و غبار و بیابان‌زایی در دشت‌های قهاوند و کبودرآهنگ بخشی از این عوارض بوده است.
این مقام مسئول با بیان اینکه آب شرب مصرفی از منابع سطحی سدها تأمین می‌شود، افزود: این مخازن نیز به شدت وابسته به بارش هستند بنابراین کاهش بارش، این منابع را در معرض تهدید قرار داده است.
آرتیمانی در ادامه برای کاهش اثرات بحران آب در سال‌های بحرانی، چندین راهکار پیشنهاد داد و تصریح کرد: جداسازی آب شرب و بهداشت در شهرها، توسعه روش‌های جمع‌آوری آب باران، کنترل روان‌آب، مدیریت توسعه باغات و کنترل مصرف آب در بخش کشاورزی از طریق تعیین قیمت آب و نصب کنترل هوشمند بر چاه‌ها بخشی از اقدامات کارآمد درباره عبور از بحران هستند.
وی با بیان اینکه همچنین بهینه‌سازی روش‌های آبیاری مانند آبیاری قطره‌ای و توسعه کشت‌های گلخانه‌ای که مصرف آب کمتری دارند، می‌تواند در این زمینه موثر باشد، تاکید کرد: در مدیریت اراضی، باید بر اساس نقشه آمایش سرزمین عمل شود تا از بروز سیل، فرسایش خاک و فقرآن جلوگیری شود.
عبور از وضعیت کمبود به بحران
یوسف کاکاوند، مدیر آب وخاک و امور فنی ومهندسی سازمان جهاد کشاورزی استان همدان نیز در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه استان همدان در سال‌های اخیر با شرایطی مواجه شده که به‌روشنی می‌توان آن را بحران آب نامید، افزود: کاهش محسوس بارندگی‌ها و وقوع خشکسالی‌های پی‌درپی، افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی، کاهش دبی چشمه‌ها و قنوات و حتی خشک شدن بخشی از منابع آبی سطحی از جمله شاخص‌هایی است که این وضعیت بحرانی را تأیید می‌کند.
وی ادامه داد: آمارها نشان می‌دهد که سطح ایستابی در تمامی دشت‌های استان بشدت کاهشی و منفی است و این موضوع تهدیدی جدی برای کشاورزی، فضای سبز و حتی تأمین آب شرب به شمار می‌آید.
وی با بیان اینکه از تعداد هفت دشت مستقل استان، چهار دشت (اسدآباد، ملایر، رزن – قهاوند و کبودرآهنگ) در وضعیت ممنوعه بحرانی و سه دشت (همدان- بهار، نهاوند و تویسرکان) در وضعیت ممنوعه قرار دارند، تصریح کرد: از سوی دیگر تغییرات اقلیمی و افزایش دما باعث افزایش تبخیر و کاهش بازدهی نزولات جوی شده است؛ به‌گونه‌ای که حتی در سال‌هایی که بارش در حد میانگین بوده، باز هم ذخیره‌سازی مؤثر منابع آبی با مشکل روبه‌رو شده است.
این مقام مسئول تأکید کرد: مجموعه این عوامل موجب شده که استان همدان امروز در زمره استان‌هایی قرار گیرد که منابع آبی آن در وضعیت ناپایدار و بحرانی قرار دارد و نیازمند مدیریت جدی و فوری است.
کاکاوند در ادامه با بیان اینکه بخش بزرگی از منابع آبی در حوزه کشاورزی مصرف می شود، افزود: جهاد کشاورزی استان همدان در چارچوب برنامه ملی سازگاری با کم‌آبی، اقدامات متعددی را برای مدیریت مصرف و صرفه‌جویی در منابع آب کشاورزی اجرا کرده است.
وی ادامه داد: از جمله این اقدامات می‌توان به توسعه سامانه‌های نوین آبیاری، تغییر الگوی کشت از محصولات پر آب‌بر به محصولات کم‌آب‌بر، گسترش کشت گلخانه‌ای، اجرای طرح فراز در باغات انگور، احداث باغات پسته به‌عنوان گونه‌های مقاوم به خشکی، احداث کانال و انتقال آب با لوله اشاره کرد.
تحقق بیش از ۸۰ درصد برنامه سازگاری با کم آبی در همدان
مدیر آب وخاک و امور فنی ومهندسی سازمان جهاد کشاورزی استان همدان با اشاره به اینکه براساس ارزیابی‌های انجام‌شده، تحقق برنامه‌های سازگاری با کم‌آبی در استان تاکنون حدود ۸۶ درصد بوده، گفت: علاوه بر این، از ابتدای اجرای این برنامه (از سال ۱۳۹۹ تاکنون)، عملکردهای جهاد کشاورزی منجر به صرفه‌جویی بیش از ۶۴ میلیون مترمکعب آب در استان شده است که دستاوردی ارزشمند در مدیریت منابع آبی به شمار می‌آید.
کاکاوند با تاکید بر این مطلب که جهاد کشاورزی نمی‌تواند به‌صورت مطلق کاشت محصولی را ممنوع کند، اظهار کرد: اما در چارچوب مصوبات کارگروه سازگاری با کم‌آبی، کشت دوم که فشار زیادی بر منابع آبی وارد می‌کند، مورد تأیید نیست و با متخلفان در این زمینه برخورد می‌شود.
کاکاوند با تاکید بر این مطلب که جهاد کشاورزی نمی‌تواند به‌صورت مطلق کاشت محصولی را ممنوع کند، اظهار کرد: اما در چارچوب مصوبات کارگروه سازگاری با کم‌آبی، کشت دوم که فشار زیادی بر منابع آبی وارد می‌کند، مورد تأیید نیست و با متخلفان در این زمینه برخورد می‌شود.
وی ادامه داد: در این راستا چنانچه کشاورزی اقدام به کشت دوم نماید، توسط سازمان جهاد کشاورزی شناسایی و به فرمانداری و شرکت آب منطقه‌ای معرفی می‌شود.
این مقام مسئول با بیان اینکه سیاست سازمان جهاد کشاورزی بر این است که از طریق آموزش و حمایت‌های فنی و یارانه‌ای کشاورزان را به سمت محصولاتی هدایت کند که در الگوی کشت مصوب و برنامه سازگاری با کم‌آبی جای دارند، تصریح کرد: عبور از بحران آب در حوزه کشاورزی استان همدان مستلزم مجموعه‌ای از اقدامات هماهنگ، علمی و مشارکتی است.
به گزارش ایسنا، بحران آبی ایجاد شده در همدان ناشی از عدم مدیریت یکپارچه، عدم آسیب‌شناسی دقیق و عدم به کارگیری راه حل‌های بنیادی طی سال‌های گذشته است. حل این چالش مستلزم برنامه‌ریزی‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدتی است که در آن نقش تمامی دستگاه‌های اجرایی و مردم مشخص شده باشد و با برنامه‌ریزی دقیق و مصرف بهینه آب، بحران پشت سر گذاشته شود.
همچنین باید سیاست‌گذاری‌ها در حوزه کشاورزی و صنعتی به شکلی اتخاذ شود که در اقدامات تولیدی بهینه‌ترین استفاده را از آب محدود‍ِ موجود داشته باشیم.
انتهای پیام
نظرات