حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی فاضل‌میبدی، جمعه ۲۱ شهریور در مراسم چهل‌وششمین سالگرد آیت‌الله طالقانی که در حسینیه سیدالشهدا(ع) شهر اصفهان برگزار شد، اظهار کرد: مرحوم آیت‌الله طالقانی یکی از شخصیت‌های برجسته و سیاست‌مداران دانا، فهمیده، آگاه و دردمند دوره معاصر بود.

وی افزود: مرحوم طالقانی در کسوت روحانیت بود، ولی جزء استثنائات روحانیت بود نه قاعده‌ها؛ استثنا از لحاظ تفکر و تفقه به معنای واقعی کلمه و از جهت دردمندی برای جامعه و اینکه زندگی خود را وقف مردم کرده بود.

عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به آثار مکتوب آیت‌الله طالقانی و ازجمله تفسیر «پرتوی از قرآن» بیان کرد: کلیدواژه‌های مورد استفاده مرحوم طالقانی را می‌شود در سه چهار کلید واژه خلاصه کرد؛ شورا، عدالت اجتماعی و استبدادزدایی. من ندیده‌ام عالمی فرهیخته و دانایی به مانند آیت‌الله طالقانی از درد استبداد و به‌ویژه استبداد دینی نالیده باشد.

فاضل‌میبدی ادامه داد: در ادبیات سیاسی جهان مفاهیمی داریم که جهانی هستند؛ مثل حقوق بشر، حقوق زنان، تفکیک قوا و حاکمیت مردم. این مفاهیم درست است که از کشوری خاص و توسط فیلسوفانی خاصی خلق شده‌اند، اما این مفاهیم با فطرت بشر سازگار بوده و در یک مکان خاص محدود نشده است.  امروز در همه‌جای دنیا مردم اصل تفکیک‌قوا، دموکراسی و حقوق بشر را می‌پذیرند، ممکن است برخی از حاکمان کشورها به خاطر استبداد فکری در عمل از این واژه‌ها بگریزند، اما لاجرم در قانون اساسی آنها آمده است.

وی افزود: «شورا» مفهومی جهانی دارد. شورا در فارسی به معنای «خرد جمعی» است. در قانون اساسی کشورهای دنیا اصل رفراندوم پذیرفته شده و در قانون اساسی کشور ما نیز گفته شده که مسائل مهم را باید به رفراندوم گذاشت. رفراندوم کلمه‎‌ای خارجی است، اما معنای ساده آن این است که از خردجمعی سوال شود و مردم را در مسائل مهم مشارکت داد و این همان مفهوم شورا است که آیت‌الله طالقانی به آن تأکید داشتند.  

عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم تصریح کرد: شورا یعنی اینکه در جامعه خرد جمعی حاکم باشد. کسانی در زمان حیات مرحوم طالقانی این واژه را جدی نگرفتند و آن را رسانه‌ای و واکاوی نکردند. البته در دوره اصلاحات، شوراهای محلی مورد توجه قرار گرفت، ولی این اصلا قابل قبول نبود، بلکه توجه سطحی به این مفهوم ژرف بود. امروز باید دید در شوراهای محلی چقدر خردجمعی حاکم و برخواسته از آرای مردم است، زیرا شکل شورا مشکلی را حل نمی‌کند.

جنبه ایجابی شورا، خردجمعی و جنبه سلبی آن، نفی استبداد است

فاضل‌میبدی بیان کرد: خردجمعی به معنی نفی خودکامگی و استبداد فردی است. آیت‌الله طالقانی در یکی از خطبه‌های نماز جمعه روایتی از امام علی(ع) بیان کردند که استبداد به رأی، جامعه را به هلاکت می‌اندازد. بنابراین جنبه ایجابی شورا، خردجمعی و جنبه سلبی آن، نفی استبداد است. اگر در جامعه‌ای از منظر سلبی، استبدادی نبود و از جهت ایجابی، در آن خردجمعی حاکم باشد، آن جامعه، جامعه شورایی است.

وی با اشاره به مفهوم قرارداد اجتماعی بیان کرد: این مفهوم در قرن هفدهم توسط «جان لاک» مطرح شد، اما این مفهوم به نوعی همان مفهوم شوراست. قانون اساسی در وهله اول به رأی مردم گذاشته شد و این همان مفهوم قرارداد اجتماعی است. قرارداد اجتماعی باید زنده باشد. در واقع هر نسلی باید براساس قرارداد اجتماعی خود، جامعه را به حرکت درآورد.

فاضل‌میبدی ادامه داد: کشورهای جهان سوم یا مستعمره و یا زیر استبداد بوده‌اند، اما استبداد خیلی خطرناک‌تر از استعمار جلوه می‌کند، زیرا استبداد برخلاف استعمار بزودی از بین نمی‌رود. استعمار آثار فرهنگی برجای نمی‌گذارد، چون مردم در تقابل با آن فرهنگ هستند، اما استبداد آثار فرهنگی برجای می‌گذارد.

وی افزود: در تاریخ ایران بزرگ‌ترین گامی که برای نفی استبداد برداشته شد، تاریخ مشروطیت بود. تاریخ مشروطیت تمامی ابزار دموکراسی از جمله قانون اساسی، انتخابات، مجلس شورای ملی و... را فراهم کرد، اما با وجود فراهم شدن لوازم دموکراسی، آثار استبدادی در جامعه پس از مشروطه یعنی در دوره پهلوی در کشور باقی ماند و این همان آثار فرهنگی استبداد است، بنابراین فرهنگ استبداد از خود شخص مستبد خطرناک‌تر است.   

عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم بیان کرد: در جامعه‌ای که انسان‌ها فکر کنند که پیش‌فرض خودشان صحیح و پیش‌فرض طرف مقابل باطل است و براین اساس با یکدیگر مواجه شوند، این از آثار شوم استبداد است. بهترین تعریف استبداد در قرآن است، چنانکه می‌فرماید: «لَقَدِ اسْتَکْبَرُوا فِی أَنْفُسِهِمْ وَعَتَوْا عُتُوًّا کَبِیرًا.» این آیه می‌گوید استبداد از درون انسان شروع می‌شود، کسی که در درون او استبداد ایجاد شد، به جامعه تجاوز می‌کند.

مرحوم طالقانی قبل از اینکه سیاسی باشد، شخصیتی فرهنگی بود

فاضل‌میبدی ادامه داد: مرحوم طالقانی قبل از اینکه سیاسی باشد، شخصیتی فرهنگی بود و در دورانی هم بار فرهنگی خودش را بست که با سه پدیده استبداد دوران پهلوی، مارکسیسم و ناسیونالیسم مواجه بود. این سه پدیده یا در تقابل با اسلام بودند یا با اسلام سازگاری نداشتند. مرحوم طالقانی در همان دوران مبارزات خود، به جای اینکه دروس حوزوی مثل مکاسب، رسائل و فقه بخوانند، اما به سراغ کتاب «تنبیه‌الامه و تنزیه‌المله» مرحوم نائینی رفت. چون مرحوم نائینی تنها روحانی است که برای تئوریزه کردن مشروطیت، جنبه‌های سلبی جامعه ازجمله استبداد را مورد توجه قرار داد. آیت‌الله طالقانی این کتاب را که فراموش شده بود، با نوشتن مقدمه و حاشیه بر آن، دوباره زنده کرد.  

وی افزود: کتاب دیگری که مرحوم طالقانی آن را زنده کرد، کتاب «محو الموهوم و صحو المعلوم» اثر سید اسدالله خرقانی بود. مرحوم خرقانی شاگرد مرحوم شیخ هادی نجم‌آبادی و از روحانیون روشنفکر زمان مشروطیت بود. مرحوم خرقانی در این کتاب دو مفهوم مهم رخنه خرافات و استبداد در دین را برای نجات جامعه اسلامی مطرح می‌کند. محو الموهوم و صهو المعلوم، به معنای از بین بردن خرافات و زنده کردن دانش‌ها است.

عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به مقاله‌ای از آیت‌الله طالقانی با عنوان «بی‌دینی» که در ۱۳۲۸ منتشر شده است، گفت: در آن مقاله گفته شده که بی‌دینی امروز در جهان نتیجه عملکرد دستگاه‌های دینی در جهان است. امروز جامعه ما نیز با سه نوع گریز جدی مواجه شده است؛ دین‌گریزی، ایران‌گریزی(مهاجرت) و حیات‌گریزی. باید دید این همه بودجه‌های فرهنگی و دینی در کنار مسائل محیط زیست و معیشت مردم، چه خروجی داشته‌اند.

 فاضل‌میبدی ادامه داد: مرحوم طالقانی سرمایه فکری و فرهنگی کشور است. امروز چرا نباید در محافل مختلف ازجمله نمازجمعه و صداوسیما کارشناسان و اساتید دانشگاه، ادبیات و کلیدواژه‌های مرحوم طالقانی را برای نسل امروز بازخوانی کنند. افکار مرحوم طالقانی و شهید مطهری کمتر از میراث فرهنگی نیست.

انتهای پیام