خشکسالی به‌عنوان یکی از چالش‌های بزرگ و رو به افزایش در سطح جهانی، به‌ویژه در ایران، تأثیرات عمیق و گسترده‌ای بر زندگی انسان‌ها و اکوسیستم‌ها دارد، چهارمحال و بختیاری که به‌عنوان یکی از پربارش‌ترین و پرآب‌ترین مناطق کشور شناخته می‌شد، اکنون در پی تغییرات اقلیمی و افت محسوس بارش‌ها، با بحران جدی روبرو شده است، این استان که سرزمینی برجسته با رودخانه‌های خروشان و منابع آبی فراوان بود، به ناچار دچار تنش آبی شده و دشت‌هایش با چالشی به نام «خشکسالی» دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
کاهش بارش‌ها در چهارمحال و بختیاری، اثرات مستقیم و مخربی بر زندگی روستاییان گذاشته است. بسیاری از روستاها به‌ویژه در مناطق دورافتاده و کوهستانی، به شدت تحت‌فشار قرار گرفته و به آبرسانی با تانکر وابسته شده‌اند، این وضعیت نه‌تنها هزینه‌های مالی زیادی را بر دوش مردم و دولت تحمیل می‌کند، بلکه باعث ایجاد نارضایتی و ناامیدی در جامعه روستایی شده است. در این میان، ابزارها و دست‌های ممنوعه‌ای که مانع از مدیریت صحیح منابع آب می‌شوند، تلاش‌ها برای برطرف کردن این بحران را پیچیده‌تر کرده‌اند.
روستاهایی که روزگاری با صدای جاری آب و زندگی سبز و پویای خود شناخته می‌شدند، اکنون با آسیب‌های جدی ناشی از کمبود آب، نظیر کاهش تولیدات کشاورزی و مضاعف شدن مهاجرت‌ها مواجه‌اند. این شرایط، نه‌تنها کیفیت زندگی روستاییان را تحت تأثیر قرار می‌دهد بلکه بر روی تنوع زیستی و سلامت اکوسیستم‌ها نیز اثرات منفی می‌گذارد.
بسیاری از دشت‌های چهارمحال و بختیاری به دشت‌های ممنوعه تبدیل شده‌اند
مهدی قبادی‌نیا -عضو هیأت علمی و رئیس مرکز تحقیقات آب دانشگاه شهرکرد- در خصوص عوامل تاثیرگذار بر به‌وجود آمدن تنش آبی در چهارمحال و بختیاری، اظهار کرد: در طول دوره‌های مختلف، عوامل گوناگونی از شرایط اقلیمی تا حکمرانی نادرست آب در شکل‌گیری این موضوع نقش داشته‌اند.
این عضو هیأت علمی و رئیس مرکز تحقیقات آب دانشگاه شهرکرد گفت: بسیاری از دشت‌های چهارمحال و بختیاری به دلیل شرایط بحرانی به دشت‌های ممنوعه تبدیل شده‌اند.
وی با بیان اینکه بارندگی در سطح چهارمحال و بختیاری کاهش یافته و آمارها حاکی از کاهش تقریبا ۱٠ درصدی میانگین بارش‌ها است، توضیح داد: این کاهش شاید در نگاه اول چندان قابل توجه به نظر نرسد، اما تغییر نوع بارش از برف به باران و تغییر در توزیع زمانی بارندگی‌ها، باعث کاهش آب قابل ذخیره در خاک و کاهش روان‌آب‌ها شده و در نتیجه ذخایر آبی را تحت تاثیر قرار داده است، علاوه بر آن، رشد جمعیت و توسعه در بخش‌هایی مانند کشاورزی و صنعت، تقاضای بالایی برای منابع آبی ایجاد کرده‌اند، این عوامل در کنار یکدیگر و همچنین بهره‌وری پایین آب باعث شده که بارگذاری بیش از حد بر منابع آبی، فراتر از ظرفیت اکولوژیکی سرزمین و حجم آب تجدیدپذیر انجام شود که در نهایت به وقوع تنش آبی منجر شده است.
این مدرس دانشگاه افزود: در برخی سال‌ها، مانند سال جاری، که بارندگی حدود ۴۰ درصد کاهش یافته و تنش‌های آبی محسوس‌تر شده است، این بحران نمایان‌تر می‌شود، در مقابل، در سال‌هایی با بارندگی مناسب‌تر، ممکن است این تنش‌ها کمتر دیده شده و حتی به فراموشی سپرده شود، حکمرانی و مدیریت صحیح منابع آب می‌تواند اثرات تنش‌های آبی و تأثیر آن‌ها بر زندگی مردم را کاهش دهد.
وی با اشاره به اینکه اگر ذخایر آبی مناسبی داشته باشیم و یخچال‌های طبیعی استان حفظ و تقویت شوند، این منابع طبیعی می‌توانند در مواقع بحرانی به مدیریت منابع آب کمک کنند، یادآور شد: باید از تخصیص بیش از حد آب جلوگیری و تخصیص آب بیش از ظرفیت آب تجدیدپذیر انجام نشود.
قبادی‌نیا در توضیح مفهوم آب تجدیدپذیر، گفت: این آب، بخشی از منابع آبی است که از بارندگی تأمین شده و پس از ذخیره در خاک و منابع آب سطحی، برای مصارف مختلف قابل استفاده است، طبق استانداردهای سازمان ملل، اگر بیش از ۴۰ درصد آب تجدیدپذیر برداشت شود، آن کشور از نظر شرایط آبی در شرایط بحرانی قرار دارد، در ایران نزدیک به ۱۰۰ درصد این منابع مصرف می‌شود، هر چند برخی استانداردها در شرایط اضطراری تا ۸۰ درصد مصرف را مجاز می‌دانند.
این عضو هیئت علمی دانشگاه شهرکرد تصریح کرد: ممکن است سال آینده بارندگی‌ها افزایش پیدا کرده و چالش‌های آبی کمتر مورد توجه قرار گیرد، اما نباید از بروز شرایط بحرانی مانند سال جاری غفلت کرد، لذا باید از بروز بحران در تأمین آب در فصول مختلف جلوگیری کنیم.
وی درباره قوانین و مدیریت آب گفت: قوانین موجود دارای تعارض منافع هستند و اولویت اول باید اصلاح قوانین مربوط به حفظ منابع آب، سرزمین و محیط زیست و همچنین مدیریت تخصیص و برداشت آب باشد، لذا اصلاح ساختارهای حکمرانی آب و قوانین مرتبط ضروری است.
قبادی‌نیا افزود: اگرچه در سال‌های اخیر توجه بیشتری به چالش‌های آبی شده، اما اقدامات عملیاتی قابل توجهی انجام نشده است، تشکیل کارگروه سازگاری با کم‌آبی اقدامی خوب، اما کافی نیست.
این استاد دانشگاه گفت: در این حوزه، باید جراحی‌های سختی انجام شود که ممکن است در کوتاه‌مدت، قابل اجرا نباشد، این جراحی‌ها نیازمند سال‌ها تلاش مداوم برای رسیدن به سرزمینی پایدار و قابل استفاده برای نسل‌های آینده هستند.
وی بیان کرد: با در اولویت قراردادن افزایش بهره‌وری آب، باید تخصیص‌های بیش از حد و فراتر از ظرفیت آب تجدیدپذیر به مرور حذف شوند، ادامه روند کنونی به تخلیه کامل سفره‌های آب زیرزمینی و فرونشست‌های شدید منجر می‌شود که زندگی بسیاری از مردم را تحت تأثیر قرار خواهد داد، در حال حاضر به دلیل برداشت بیش از حد از آب زیرزمینی مشکل فرونشست تقریبا در تمام استان مشاهده شده است، این فرونشست نه‌تنها به کشاورزان بلکه به همه مردم منطقه آسیب می‌رساند.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: هر شهروند باید نسبت به مسائل آبی حساس و در برابر برداشت بیش از حد مطالبه‌گر باشد، زیرا این موضوع به ضرر همه مردم است، کاهش سطح آب زیرزمینی در دشت نه‌تنها به فرونشست منجر می‌شود، بلکه منشاء تولید ریزگردها شده و خسارت‌های جانی و مالی به مردم وارد می‌کند.
وی در پایان گفت: اقدامات کنونی برای رفع تنش آبی اغلب مقطعی و کوتاه‌مدت هستند و نیاز به برنامه‌ریزی و اقدام جدی و مستمر دارند.
آبرسانی با تانکر به یک شهر و ۱۴۸ روستا در چهارمحال و بختیاری
محمد کریمی- مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب چهارمحال و بختیاری- در خصوص آخرین وضعیت تامین آب شرب استان، اظهار کرد: در حال حاضر تمامی شهرستان‌های استان درگیر تنش آبی هستند.
وی با بیان اینکه یک شهر و ۱۴۸ روستا در حال حاضر در چهارمحال و بختیاری با تانکر آبرسانی می‌شوند، گفت: بیشترین تنش آبی در شهرها و روستاهای شهرستان لردگان است، در این شهرستان سه شهر و ۲۲۷ روستا درگیر تنش آبی شدید هستند.
کریمی با بیان اینکه ۱۸۵ پروژه در حوزه تامین آب شرب و فاضلاب در چهارمحال و بختیاری در حال اجرا است، توضیح داد: اقداماتی جهت کاهش تنش آبی در شهرها و روستاهای استان در حال انجام است.
انتهای پیام
نظرات