به گزارش ایسنا، ابراهیم شیرعلی، رئیس مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا)، امروز در مراسم افتتاح اندیشکده «تحکیم انسجام اجتماعی» جهاددانشگاهی، با تأکید بر اهمیت بازخوانی مفهوم انسجام اجتماعی در شرایط فعلی کشور، گفت: انسجام اجتماعی حاصل یک رفتار جمعی است که از احساس تعلق اجتماعی نشأت می‌گیرد و خود را در هویت جمعی مشترک، تعلق خاطر گروهی و حرکت به سمت خیر عمومی نشان می‌دهد.
وی افزود: انسجام اجتماعی مفهومی چندبعدی است و ابعاد و سطوح مختلف اجتماعی دارد. بخشی از مؤلفه‌های آن ریشه در متغیرهای فردی و روانشناختی دارد و بیانگر انسجام ذهنی جامعه است که در نظام فرهنگی، ارزش‌ها و نگرش‌ها نمود پیدا می‌کند.
تقسیم‌بندی انسجام اجتماعی: یکپارچگی اجتماعی و انتظام اجتماعی
این مقام مسئول با اشاره به دو بعد اصلی انسجام اجتماعی توضیح داد: بعد نخست، یکپارچگی اجتماعی است که نشان می‌دهد فرد تا چه اندازه به جامعه خود تعلق دارد، ارزش‌ها و هنجارهای آن جامعه را پذیرفته و احساس تعلق و مشارکت می‌کند. مؤلفه‌های این بخش شامل اجماع ارزشی، توافق اعضای جامعه روی ارزش‌ها و نمادهای فرهنگی و تاریخی و احساس تعلق است.
وی بخش دوم را «انتظام اجتماعی» نام برد و تصریح کرد: این بعد بیشتر به ساختارها و نهادهای اجتماعی مرتبط است و شامل کارآمدی نهادهای اداری، عدالت توزیعی و فرصت‌های برابر اجتماعی می‌شود. مؤلفه‌های این بخش شامل اعتماد به دولت، اعتقاد به مشروعیت و کارآمدی نظام، مشارکت سیاسی و احساس عدالت اجتماعی است.
شیرعلی تأکید کرد: انسجام اجتماعی صرفاً محصول نگرش‌های فردی یا عملکرد نهادهای رسمی نیست، بلکه نتیجه تعامل پویای میان این ابعاد ذهنی و عینی است. به عبارت دیگر، انسجام اجتماعی زمانی محقق می‌شود که این عناصر در کنار هم به صورت هماهنگ و هم‌افزا عمل کنند.
نگاهی به تجربه تاریخی ایران
رئیس ایسپا با تحلیل وضعیت جامعه ایران، گفت: جامعه ایرانی مجموعه‌ای از مؤلفه‌های اجتماعی است که هم موجب قوام و پایداری انسجام می‌شود و هم عوامل چالشی وجود دارد که آن را تضعیف می‌کنند. جامعه ایران در صدها سال گذشته فراز و فرودهای متعدد را تجربه کرده و رخدادهای مختلف، گاه انسجام را تقویت و گاه آن را تضعیف کرده‌اند.
وی افزود: تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی دهه‌های اخیر مانند انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی، اصلاحات و تغییرات مربوط به دهه‌های اخیر، نقش مهمی در سرمایه اجتماعی، اعتماد عمومی و انسجام اجتماعی ایفا کرده‌اند.
شیرعلی در ادامه گفت: با توجه به وضعیت فعلی کشور و تجربه دوران جنگ، بازخوانی و توجه به مفهوم انسجام اجتماعی و تلاش برای تقویت آن بیش از پیش ضروری است.
انسجام اجتماعی؛ حاصل تعامل میان باورهای فردی و نهادهای رسمی
رئیس مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا)، با تأکید بر اهمیت بازخوانی مفهوم انسجام اجتماعی در شرایط فعلی کشور، گفت: «انسجام اجتماعی یا همان «سوشیال کوهیژن»، حاصل یک رفتار جمعی است که از احساس تعلق اجتماعی نشأت می‌گیرد و خود را در هویت جمعی مشترک، تعلق خاطر گروهی و حرکت به سمت خیر عمومی نشان می‌دهد.
وی افزود: انسجام اجتماعی مفهومی چندبعدی است و ابعاد و سطوح مختلف اجتماعی دارد. بخشی از مؤلفه‌های آن ریشه در متغیرهای فردی و روانشناختی دارد و بیانگر انسجام ذهنی جامعه است که در نظام فرهنگی، ارزش‌ها و نگرش‌ها نمود پیدا می‌کند.
تقسیم‌بندی انسجام اجتماعی: یکپارچگی اجتماعی و انتظام اجتماعی
این مقام مسئول با اشاره به دو بعد اصلی انسجام اجتماعی توضیح داد: «بعد نخست، یکپارچگی اجتماعی است که نشان می‌دهد فرد تا چه اندازه به جامعه خود تعلق دارد، ارزش‌ها و هنجارهای آن جامعه را پذیرفته و احساس تعلق و مشارکت می‌کند. مؤلفه‌های این بخش شامل اجماع ارزشی، توافق اعضای جامعه روی ارزش‌ها و نمادهای فرهنگی و تاریخی و احساس تعلق است.
وی بخش دوم را «انتظام اجتماعی» نام برد و تصریح کرد: این بعد بیشتر به ساختارها و نهادهای اجتماعی مرتبط است و شامل کارآمدی نهادهای اداری، عدالت توزیعی و فرصت‌های برابر اجتماعی می‌شود. مؤلفه‌های این بخش شامل اعتماد به دولت، اعتقاد به مشروعیت و کارآمدی نظام، مشارکت سیاسی و احساس عدالت اجتماعی است.
شیرعلی تأکید کرد؛ انسجام اجتماعی صرفاً محصول نگرش‌های فردی یا عملکرد نهادهای رسمی نیست، بلکه نتیجه تعامل پویای میان این ابعاد ذهنی و عینی است. به عبارت دیگر، انسجام اجتماعی زمانی محقق می‌شود که این عناصر در کنار هم به صورت هماهنگ و هم‌افزا عمل کنند.
نگاهی به تجربه تاریخی ایران
رئیس ایسپا با تحلیل وضعیت جامعه ایران، گفت: جامعه ایرانی مجموعه‌ای از مؤلفه‌های اجتماعی است که هم موجب قوام و پایداری انسجام می‌شود و هم عوامل چالشی وجود دارد که آن را تضعیف می‌کنند. جامعه ایران در صدها سال گذشته فراز و فرودهای متعدد را تجربه کرده و رخدادهای مختلف، گاه انسجام را تقویت و گاه آن را تضعیف کرده‌اند.
وی افزود: تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی دهه‌های اخیر مانند انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی، اصلاحات و تغییرات مربوط به دهه‌های اخیر، نقش مهمی در سرمایه اجتماعی، اعتماد عمومی و انسجام اجتماعی ایفا کرده‌اند.
شیرعلی در ادامه گفت: با توجه به وضعیت فعلی کشور و تجربه دوران جنگ، بازخوانی و توجه به مفهوم انسجام اجتماعی و تلاش برای تقویت آن بیش از پیش ضروری است.
جنگ ۱۲ روزه و نمایش ظرفیت انسجام اجتماعی در ایران
رئیس مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا)، با اشاره به نشانه‌های بروز نارضایتی در یک دهه گذشته، گفت: با وجود مسائل و ناکارآمدی‌های اقتصادی، تجربه کشور به‌ویژه جنگ ۱۲ روزه نشان داد که همچنان ظرفیت‌هایی برای بروز انسجام اجتماعی در موقعیت‌های بحرانی وجود دارد. این واکنش جمعی و همدلانه در جنگ ۱۲ روزه به خوبی نمایان شد و نشان داد که برخلاف نظر برخی کارشناسان، انسجام اجتماعی به‌طور کامل فرسوده نشده است.
وی افزود: انسجام اجتماعی باید در بخش‌های مختلف جامعه دیده شود؛ ما در برخی حوزه‌ها همگرایی داریم و در برخی دیگر واگرایی وجود دارد. رفتار و واکنش مردم در جنگ ۱۲ روزه و تجاوز رژیم صهیونیستی به کشور، مصداق بارز حس تعلق و عرق ملی به عنوان یکی از مؤلفه‌های انسجام اجتماعی بود.
شکست تلاش‌های دشمن برای ایجاد تفرقه
این مقام مسئول با تشریح تلاش‌های رژیم صهیونیستی برای جدا کردن جامعه از حاکمیت، گفت: رژیم صهیونیستی در جنگ ۱۲ روزه با برنامه‌ها و سخنرانی‌های رسانه‌ای سعی داشت مردم را از حکومت جدا کند و این سناریو مبتنی بر سرمایه‌گذاری بر نارضایتی‌های جامعه در یک دهه گذشته بود. اما این برنامه‌ها شکست خورد و همگرایی اجتماعی مشاهده شد که ریشه در روحیه ناسیونالیستی و حس تعلق ملی داشت.
وی ادامه داد: این همگرایی و انسجام بیشتر مبنای اجتماعی داشت تا سیاسی؛ نقش نهادها و ساختارهای رسمی کمرنگ بود. به عبارت دیگر، همگرایی افقی مردم با مردم اتفاق افتاد، نه همگرایی‌ای که از بالا و از طریق نهادهای رسمی به جامعه تزریق شده باشد.
یکپارچگی اجتماعی در مقابل انتظام اجتماعی
شیرعلی با بازگشت به تقسیم‌بندی انسجام اجتماعی، تأکید کرد؛ آنچه در جنگ ۱۲ روزه مشاهده شد، انسجام اجتماعی به معنای جامعه‌شناختی کامل نبود، بلکه بیشتر بخش یکپارچگی اجتماعی بود که مردم نقش اصلی و کلیدی آن را ایفا کردند. همگرایی حول مفهوم ایران و دفاع از آن، بدون دخالت ساختارهای رسمی و دولت، به صورت افقی شکل گرفت و مردم بانی اصلی آن بودند.
وی اضافه کرد: «نتایج پیمایش‌ها و نظرسنجی‌ها قبل و بعد از جنگ نشان می‌دهد که احساسات وطن‌پرستی و ناسیونالیستی در بین مردم ایران بالاست؛ بیش از ۸۵ درصد افراد در پیمایش‌های ملی اعلام کردند که به ایرانی بودن خود افتخار می‌کنند و به میهن خود علاقه‌مندند. هم‌زمان، افکار عمومی نسبت به رژیم صهیونیستی و کشورهای غربی اعتماد بالایی نداشتند.
انسجام اجتماعی همراه با واگرایی
رئیس ایسپا با تأکید بر ضرورت بررسی همگرایی در کنار واگرایی گفت: علیرغم برخورداری از یکپارچگی اجتماعی که محوریت آن عرق ملی و دفاع از کشور بود، در برخی مؤلفه‌ها مانند عدالت اجتماعی و وضعیت اقتصادی، واگرایی وجود دارد که نیازمند توجه ویژه است.
وی افزود: دو عامل مهم که باید به صورت اورژانسی به آن‌ها پرداخته شود و مستقیماً همگرایی جامعه ایران را هدف گرفته‌اند، وضعیت نه‌چندان مطلوب اقتصادی و معیشتی و تورم مزمن هستند که به شدت بر انسجام اجتماعی تأثیرگذارند.
تهدیدهای پیش روی انسجام اجتماعی: اقتصاد و افق آینده
شیرعلی با تأکید بر اهمیت دو عامل اساسی برای انسجام اجتماعی در ایران گفت: وضعیت اقتصادی و معیشتی و همچنین نبود ترسیم روشن از آینده جامعه ایرانی، مهم‌ترین تهدیدها برای انسجام اجتماعی هستند. ناکارآمدی دولت و حاکمیت در بهبود شرایط اقتصادی و عدم خلق معنا و مسیر روشن پس از جنگ، می‌تواند تهدید جدی برای انسجام جامعه باشد.
انسجام اجتماعی؛ مفهومی پیچیده و چندبعدی
وی افزود: انسجام اجتماعی یک سازه و مفهوم پیچیده است و نمی‌توان حکم کلی صادر کرد که جامعه ایران به سمت انسجام یا واگرایی می‌رود. ما در بخش‌های فردی و ذهنی، یعنی همان یکپارچگی اجتماعی، وضعیت خوبی داریم، اما در بخش عمودی، رابطه مردم با نهادها و دولت چندان مطلوب نیست. این دو بخش باید در تعامل با یکدیگر دیده شوند.
اهمیت انسجام اجتماعی در تجربه جنگ
شیرعلی با اشاره به تجربه جنگ گفت: این جنگ نشان داد که علاوه بر توان دفاعی و نظامی، به انسجام اجتماعی و افکار عمومی هم نیاز داریم. جامعه منسجم و به هم پیوسته در کنار توان دفاعی و نظامی، می‌تواند خلأهای دفاعی، اقتصادی و سیاسی را تا حدی جبران کند.
جامعه قوی، دولت قوی، رابطه پویا
وی گفت: انسجام اجتماعی چیزی جز وجود یک جامعه قوی، دولت قوی و رابطه ارگانیک و پویا بین جامعه و دولت نیست. در ادبیات توسعه، جوامع پیشرفته دارای جامعه و دولت قوی و روابط سالم بین آن‌ها هستند. امیدواریم اندیشکده تحکیم انسجام بتواند هم به بخش جامعه و هم به بخش دولت توجه کند و مسیر کاهش فاصله میان مردم و حاکمیت را هموار سازد.
انتهای پیام
نظرات