با توجه به تهدیدات ناشی از تغییرات اقلیمی، آلودگی و فشارهای انسانی، ضرورت ارتقاء این منطقه به پارک ملی بیش از پیش احساس می‌شود. این ارتقاء می‌تواند به تقویت حفاظت از منابع طبیعی، افزایش اعتبار و منابع مالی برای مدیریت مؤثر و ارتقاء آگاهی عمومی در راستای حفاظت از محیط‌زیست کمک کند. با تبدیل ارس سیستان به پارک ملی، نه تنها می‌توان به حفظ این اکوسیستم ارزشمند و تنوع زیستی آن کمک کرد، بلکه این اقدام می‌تواند زمینه‌ساز توسعه پایدار و گردشگری مسئولانه در این منطقه بکر باشد.
با ارتقاء منطقه حفاظت شده ارس سیستان به پارک ملی، امکانات و تسهیلات لازم برای حفاظت و مدیریت بهتر این اکوسیستم فراهم خواهد شد. این تغییر می‌تواند به جذب اعتبارات بین‌المللی و داخلی منجر شده و به ایجاد زیرساخت‌های لازم برای حفاظت از منابع طبیعی و ارتقاء سطح زندگی جوامع محلی کمک کند. به علاوه، افزایش تعداد محیط‌بانان و نیروی انسانی متخصص برای نظارت بر این منطقه به حفظ تنوع زیستی و جلوگیری از فعالیت‌های مخرب کمک خواهد کرد.
علیرضا میرزایی، رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست کلات، منطقه حفاظت شده ارس سیستان را یکی از مهم‌ترین و غنی‌ترین زیستگاه‌ها از نظر تنوع زیستی در خراسان رضوی دانست و گفت: طبیعت در هر جایی که باشد، نقش خود را به خوبی ایفا می‌کند و این ما هستیم که توقعات و کارهایمان موجب می‌شود وظیفه ذاتی جنگل و مناطق حفاظت شده زیر سؤال برود.
وی با تأکید بر اهمیت حفظ و حراست از منطقه حفاظت شده ارس سیستان که هزاران سال است جنگل خدادادی در آن وجود دارد، افزود: باید این جنگل را همان‌گونه که هست برای نسل‌های آینده حفظ کنیم. جنگل ارس سیستان علاوه بر تأمین انرژی، نقش بسیار مهمی در تثبیت خاک دارد.
میرزایی تصریح کرد: جنگل ارس سیستان می‌تواند یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های طبیعت‌گردی باشد؛ ضمن اینکه این منطقه از نظر ارزش‌های گیاهی، جانوری و زیستگاهی فوق‌العاده مهم است.
وی به وجود گونه ارزشمند و منحصر به فرد ارس در این منطقه اشاره کرد و گفت: این جنگل در تمام سال سبز است و یکی از غنی‌ترین جنگل‌های ارس در خاورمیانه به شمار می‌آید که این خود افتخاری برای خراسان رضوی است.
رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست کلات با تأکید براینکه می‌توان بهترین بهره‌وری و کاربری را از این جنگل داشت و افزود: منطقه حفاظت شده ارس سیستان در منطقه‌ای با شرایط آب و هوایی قرار دارد که می‌تواند به عنوان ریه‌های تنفسی برای کلان‌شهر مشهد عمل کند.
وی همچنین با اشاره به اینکه جنگل ارس می‌تواند در برابر ریزگردهای دشت قره قوم ترکمنستان مقاومت کند، تصریح کرد: رشته کوه هزار مسجد همچون دیواره‌ای در برابر ریزگردها عمل می‌کند و این جنگل که در داخل آن قرار دارد می‌تواند جلوی ریزگردهایی که به دشت مشهد می‌آید را بگیرد و ناجی باشد، به شرطی که با رفتارها و اقدام‌های خود به سمت تخریب آن نرویم و با مدیریت و حفاظت صحیح از آن مراقبت کنیم.
میرزایی در خصوص ارتقاء منطقه حفاظت شده ارس سیستان به پارک ملی، گفت: این منطقه دارای پروانه‌های چرا است و دامداران منطقه‌های هزار مسجد، پساکوه و تمام شهرستان کلات از آن بهره‌برداری می‌کنند و براساس برنامه زمان‌بندی مشخصی وارد و خارج می‌شوند.
وی خاطرنشان کرد: اگر این منطقه به پارک ملی تبدیل شود، دیگر امکان حضور دامداران در آن وجود نخواهد داشت و آن‌ها باید به مناطق دیگری بروند یا برایشان علوفه و نهاده‌های دامی تأمین شود؛ بنابراین در حال حاضر این امکان وجود ندارد.
رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست کلات همچنین بیان کرد: یک پنجم از منطقه حفاظت شده ارس سیستان به عنوان منطقه امن شناخته می‌شود و می‌توان آن را در قالب ۲۰ هزار هکتار به پارک ملی ارتقاء داد.
وی تصریح کرد: اگر این منطقه حفاظت شده به پارک ملی ارتقاء یابد، قطعاً حفاظت از آن بهبود خواهد یافت و اعتبارات بین‌المللی و داخلی خوبی در نظر گرفته می‌شود و همچنین تعداد محیط‌بانان نیز افزایش می‌یابد.
میرزایی در ادامه اظهار کرد: براساس استانداردهای جهانی، برای هر ۳۰۰۰ هکتار باید یک محیط‌بان وجود داشته باشد، اما در کشور ما برای هر ۶۰۰۰ هکتار یک محیط‌بان مسئولیت حفاظت دارد و در منطقه ارس سیستان، از ۱۴۰ هزار هکتار منطقه حفاظت شده، تنها ۶ محیط‌بان وظیفه مراقبت را بر عهده دارند.
وی با بیان اینکه در صورت ارتقاء منطقه، نیروی مورد نیاز نیز تأمین خواهد شد و سرمایه‌گذاری بیشتری برای حفاظت از آن انجام می‌شود، تصریح کرد: پلنگ، کل و بز، قوچ و میش اوریال، گربه پالاس و کبک دری که یکی از گونه‌های در معرض خطر انقراض در دنیا است، از مهم‌ترین و شاخص‌ترین گونه‌های جانوری این منطقه هستند.
رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست کلات همچنین به موافقت خود برای ارتقاء بخش امن منطقه ارس سیستان به مساحت ۲۰ هزار هکتار به پارک ملی اشاره کرد و افزود: مهم‌ترین مسائلی که برای منطقه ارس سیستان به تهدید و معضل تبدیل شده است، تغییرات اقلیمی است.
میرزایی خاطرنشان کرد: تنش آبی و کاهش بارندگی‌ها در سال‌های اخیر درختان ارس را تهدید می‌کند و این امر موجب می‌شود که آفت‌هایی مانند سوسک‌های چوبخوار به سمت درختان هجوم بیاورند.
وی در همین راستا، آگاهی‌دهی به مردم را بسیار مهم دانست و اظهار کرد: این مدل گردشگری به هیچ عنوان خوب نیست و جز برجای گذاشتن خسارت چیز دیگری در پی ندارد.
رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست کلات با بیان اینکه درختان ارس به دلیل وجود ماده‌ای که دارند، هر لحظه قابلیت اشتعال دارند، گفت: گردشگران بدون رعایت هیچ‌گونه ملاحظاتی در کنار درختان آتش روشن می‌کنند و گاهی به دلیل باد غالب، آتش شعله‌ور شده و به دیگر درختان سرایت می‌کند و این امر تراکم جنگل را دچار مشکلات بسیاری می‌کند.
میرزایی همچنین تهیه تجهیزات آتش‌نشانی با توجه به توپوگرافی و اقلیم آن را ضروری دانست و گفت: در حال حاضر اتفاقات خوبی در این راستا در حال انجام است که تجهیز به پهپاد یکی از این اقدامات است.
با توجه به اینکه تاکنون مطالعات کافی بر روی شهرستان کلات و به‌خصوص ارس هزار مسجد انجام نشده و این منطقه برای مطالعه و ارتقاء دانش یکی از بکرترین مناطق است، ضمن اینکه کلات منطقه فوق‌العاده‌ای برای گردشگری محیط‌زیست است. چشم‌اندازهای بسیار زیبا و طبیعت خدادادی می‌تواند گردشگری سالم و محیط‌زیستی خوبی را برای مردم فراهم کند؛ اما قبل از آن باید آگاهی مردم ارتقاء یابد.
رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست کلات در ادامه با بیان اینکه شهرستان کلات دارای ۴ منطقه حفاظت شده است، افزود: منطقه حفاظت شده هزار مسجد ارس سیستان یک منطقه فوق‌العاده حائز اهمیت است، اما توپوگرافی سختی دارد و زیست‌بوم شکننده‌ای دارد؛ اگر این منطقه از رطوبت خالی شود، در آینده نزدیک ضربه سنگینی به آن وارد خواهد شد.
تبدیل منطقه حفاظت شده اُرس سیستان به پارک ملی؛ فرصتی برای حفاظت از تنوع زیستی و توسعه پایدار
منطقه حفاظت شده اُرس سیستان با وسعتی بالغ بر ۱۱۲ هزار هکتار، یکی از مهم‌ترین رویشگاه‌های درختان اُرس در ایران به شمار می‌آید. این منطقه با برخورداری از چشمه‌ها و رودخانه‌های متعدد و پوشش گیاهی متنوع، زیستگاهی بی‌نظیر برای حیات‌وحش فراهم کرده است.
اسماعیل باقریان، کنشگر و کارشناس ارشد مدیریت و حفاظت تنوع زیستی، تبدیل منطقه حفاظت شده اُرس سیستان به پارک ملی را فرصتی برای حفاظت از تنوع زیستی و توسعه پایدار دانست.
وی در خصوص وضعیت منطقه حفاظت شده اُرس سیستان (هزار مسجد) و پتانسیل‌های آن برای تبدیل به پارک ملی اظهار کرد: این منطقه از نظر زیست‌محیطی، ویژگی‌های منحصر به فردی دارد.
باقریان با اشاره به چالش‌های موجود افزود: متأسفانه، حدود ۵۰ درصد از اراضی این منطقه به مراتع ییلاقی دامداران اختصاص دارد. این مراتع به‌طور موقت و فقط برای دو ماه در سال مجوز چرای دام را دارند این وضعیت مانع از ارتقای کل منطقه به پارک ملی می‌شود؛ با این حال، بخشی از زون امن این منطقه، به ویژه «دره سیستان» و ارتفاعات پیرامون آن، می‌تواند گزینه‌ای مناسب برای تبدیل به پارک ملی باشد.
وی با تأکید بر این نکته که بخشی از زون امن این منطقه، به ویژه «دره سیستان» و ارتفاعات پیرامون آن، می‌تواند به پارک ملی تبدیل شود، گفت: این بخش به دلیل وجود منابع آبی دائمی و شرایط جغرافیایی مناسب، امنیت بیشتری برای حیات‌وحش فراهم می‌کند. با تبدیل این قسمت به پارک ملی، می‌توانیم زیستگاهی امن برای حیات‌وحش ایجاد کنیم و آسیب‌های ناشی از گردشگری بی‌برنامه را کاهش دهیم.
این کارشناس ارشد مدیریت و حفاظت تنوع زیستی ادامه داد: گام نخست برای تحقق این اقدام، ارزیابی جنبه‌های مختلف آن است. باید تعارضات احتمالی با همکاری اداره کل منابع طبیعی بررسی و رفع شوند و سپس، این موضوع باید در شورای عالی محیط‌زیست کشور مطرح شود. این پیشنهاد در سال‌های گذشته نیز مطرح شده، اما هنوز به نتیجه نرسیده است.
باقریان در ادامه به تنوع زیستی غنی منطقه اشاره کرد و گفت: این منطقه زیستگاه انواع پستانداران، پرندگان و خزندگان است. گونه‌هایی مانند کل و بز، قوچ و میش، پلنگ و عقاب طلایی در این منطقه زندگی می‌کنند؛ تنوع زیستی این منطقه می‌تواند به جذب گردشگران علاقه‌مند به حیات‌وحش کمک کند و در عین حال به رونق اقتصادی آن بیفزاید.
این کنشگر و کارشناس ارشد مدیریت و حفاظت تنوع زیستی، همچنین بر لزوم آموزش جوامع محلی در زمینه حفاظت از محیط‌زیست تأکید و اظهار کرد: آموزش و آگاه‌سازی مردم محلی درباره اهمیت حفاظت از طبیعت و تنوع زیستی می‌تواند نقش مهمی در موفقیت این پروژه داشته باشد. با افزایش آگاهی، جوامع محلی می‌توانند به عنوان حامیان اصلی محیط‌زیست عمل کنند و در حفاظت از منابع طبیعی مشارکت کنند.
باقریان در خصوص تأثیر مثبت گردشگری حیات‌وحش بر جوامع محلی گفت: با ایجاد پارک ملی و توسعه گردشگری حیات‌وحش، مردم بومی می‌توانند از فرصت‌های شغلی جدید بهره‌مند شوند. این امر می‌تواند به بهبود معیشت آن‌ها کمک کند و در عین حال، به حفاظت از منابع طبیعی نیز منجر شود.
وی این امر را نیازمند مدیریت صحیح و برنامه‌ریزی دقیق دانست و افزود: اگرچه این منطقه دارای پتانسیل‌های بالایی برای تبدیل به پارک ملی است، اما بعضاً عدم هماهنگی بین نهادهای مختلف می‌تواند مانع از تحقق این هدف شود. برای موفقیت در این زمینه، لازم است که همه نهادهای مرتبط با محیط‌زیست و منابع طبیعی به صورت یکپارچه عمل کنند.
این کارشناس محیط‌زیست همچنین به تحلیل موانع موجود بر سر راه تحقق این پروژه پرداخت و تصریح کرد: عدم وجود آگاهی کافی در میان برخی از تصمیم‌گیرندگان و مسئولان می‌تواند یکی از موانع اصلی باشد. همچنین، عدم هماهنگی میان نهادها و سازمان‌های مختلف در حفاظت از محیط‌زیست، چالش دیگری است که باید به آن توجه شود.
وی در ادامه بر لزوم ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای گردشگری تأکید کرد و گفت: برای جذب گردشگران، نیاز به زیرساخت‌های مناسبی داریم؛ این زیرساخت‌ها باید شامل امکانات اساسی مانند هتل‌ها، رستوران‌ها و مسیرهای پیاده‌روی باشد که بتوانند تجربه‌ای ایمن و لذت‌بخش برای بازدیدکنندگان فراهم کنند.
باقریان در ادامه افزود: از طرف دیگر، باید به تأثیرات منفی گردشگری بی‌برنامه توجه کنیم؛ اگر گردشگری به درستی مدیریت نشود، ممکن است به تخریب منابع طبیعی و زیستگاه‌های حیات‌وحش منجر شود بنابراین، ضروری است که برنامه‌ریزی‌ها و مدیریت گردشگری به گونه‌ای باشد که کمترین آسیب به محیط‌زیست وارد شود.
ایجاد پارک ملی اُرس سیستان نه تنها فرصتی برای حفاظت از تنوع زیستی و منابع طبیعی است، بلکه می‌تواند به عنوان یک الگوی موفق در توسعه پایدار مورد استفاده قرار گیرد؛ اگر ما بتوانیم این طرح را به طور مؤثر پیاده‌سازی کنیم، می‌توانیم به حفظ محیط‌زیست و بهبود معیشت مردم محلی کمک کنیم.
وی همچنین از مسئولان خواست تا با توجه به اهمیت این طرح، اقدامات لازم را در جهت تحقق آن انجام دهند و از نهادهای دولتی و غیردولتی خواست تا در این زمینه همکاری کنند؛ ما باید با همیاری و همکاری، به حفاظت از این میراث طبیعی بپردازیم و از آن به عنوان یک سرمایه برای نسل‌های آینده نگهداری کنیم.
این کنشگر و کارشناس ارشد مدیریت و حفاظت تنوع زیستی، تصریح کرد: به عنوان یک جامعه، لازم است تا نسبت به حفاظت از محیط‌زیست و تنوع زیستی تعهد داشته باشیم. ما تنها یک سیاره داریم و باید از آن به بهترین نحو ممکن محافظت کنیم بنابراین، ایجاد پارک ملی اُرس سیستان می‌تواند گامی مهم در این راستا باشد و فرصتی برای جذب نظر جامعه جهانی به اهمیت حفاظت از محیط‌زیست در ایران فراهم کند.
باقریان با اشاره به اهمیت مشارکت جوامع محلی در فرآیندهای تصمیم‌گیری و مدیریت منابع طبیعی، اظهار کرد: باید به صدای مردم محلی گوش دهیم و از تجربیات و دانش آن‌ها در مدیریت پایدار منابع طبیعی بهره‌برداری کنیم؛ این مشارکت می‌تواند به تقویت روابط اجتماعی و افزایش حس مسئولیت‌پذیری در حفاظت از محیط‌زیست منجر شود.
وی با بیان اینکه این طرح به تنهایی نمی‌تواند به موفقیت برسد، خاطرنشان کرد: ما نیاز به یک استراتژی جامع داریم که شامل آموزش، تحقیق، مدیریت و توسعه اقتصادی باشد؛ باید از منابع موجود به بهترین نحو استفاده کنیم و با همفکری و همکاری، به سمت آینده‌ای پایدار حرکت کنیم.
منطقه حفاظت شده ارس سیستان یا هزارمسجد در مجاورت رشته‌کوه هزار مسجد در غرب شهرستان کلات، از سال ۱۳۷۸ به عنوان منطقه حفاظت شده به مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط‌زیست در خراسان رضوی افزوده شده است.
یکی از دلایل اصلی انتخاب این منطقه به عنوان منطقه حفاظت شده وجود جنگل‌های انبوه درختان ارس بوده است که از سایر گونه‌های گیاهی این منطقه می‌توان از زرشک، انجیر وحشی، زالزالک، بادام وحشی، گز، پسته وحشی، کلاه میرحسن، درمنه، گون، چوبک، باریجه و شبدر نام برد.
از جمله گونه‌های شاخص جانوری منطقه می‌توان به قوچ و میش، کل و بز، پلنگ، گربه جنگلی، گربه پالاس، گراز، گرگ، روباه، شغال، خرگوش و تشی، کبک دری، کبک معمولی، سار، تیهو، کبوتر چاهی، سهره، چکاوک شاخدار، بلدرچین، مرغ حق، دلیجه، سارگپه، عقاب طلایی، عقاب دشتی، کرکس و هما اشاره کرد.
انتهای پیام
نظرات