علی نجفی فر در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به اهمیت جهانی موضوع جنگل و تغییرات اقلیمی اظهار کرد: کشور ما با توجه به اقلیم خشک و نیمه‌خشک و میانگین بارندگی یک‌چهارم میانگین جهانی، در برابر تغییرات اقلیمی بسیار آسیب‌پذیر است، این پدیده دیگر موضوعی تئوریک نیست بلکه در یکی دو دهه اخیر به‌وضوح در زندگی روزمره لمس می‌شود، افزایش دما و تغییر الگوهای بارندگی از نشانه‌های آشکار این تغییرات است.

وی خاطرنشان کرد: نظر غالب دانشمندان این است که تغییرات اقلیمی نتیجه مستقیم فعالیت‌های انسانی است. استفاده بی‌رویه از سوخت‌های فسیلی باعث افزایش گازهای گلخانه‌ای به‌ویژه دی‌اکسیدکربن در جو شده است این گازها با ایجاد اثر گلخانه‌ای، گرمای زمین را به دام می‌اندازند و موجب افزایش دمای کره زمین می‌شوند.

نجفی‌فر ادامه داد: نور خورشید با طول موج کوتاه به زمین می‌تابد و پس از بازتاب، طول موج آن افزایش می‌یابد، گازهای گلخانه‌ای مانند دی‌اکسیدکربن در این طول موج بلند، نقش عایق را ایفا می‌کنند و مانع بازگشت گرما به فضا می‌شوند. این فرآیند باعث گرم‌تر شدن زمین و برهم خوردن تعادل اقلیمی شده است.

این دانشیار و رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان ایلام توضیح داد: یکی از عوامل مهم در افزایش کربن جو، نابودی جنگل‌هاست. جنگل‌ها به‌عنوان بزرگ‌ترین مخازن کربن جهان، نقش کلیدی در ترسیب این عنصر دارند. چوب از کربن تشکیل شده و از بین رفتن آن به معنای آزادسازی کربن به جو است.

وی تشریح کرد: به همین دلیل، سازمان‌های بین‌المللی طرح‌های متعددی برای ترسیب کربن از طریق جنگل‌کاری اجرا کرده‌اند. این اقدامات در راستای مقابله با تغییرات اقلیمی و احیای تعادل زیستی انجام می‌شود با این حال، تخریب جنگل‌ها همچنان ادامه دارد.

نجفی‌فر گفت: اگرچه زمین در طول تاریخ خود دوره‌های اقلیمی مختلفی را تجربه کرده، اما تغییرات کنونی عمدتاً منشأ انسانی دارند، تقریباً اجماع علمی وجود دارد که افزایش گازهای گلخانه‌ای عامل اصلی این تغییرات است. البته اثر گلخانه‌ای به‌صورت طبیعی نیز وجود دارد اما اکنون از حالت نرمال خارج شده و به گرمایش بیش از حد کره زمین منجر شده است. تغییرات اقلیمی الگوهای بارندگی را نیز به‌هم ریخته است. 

رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان ایلام بیان کرد: تغییرات اقلیمی باعث شده‌اند که شدت بارش‌ها در برخی مناطق به‌صورت سیلابی افزایش یابد، در حالی که در دیگر مناطق، دوره‌های طولانی خشکسالی حاکم است. پراکنش بارندگی‌ها نامنظم شده و این ناهنجاری‌ها از نتایج مستقیم تغییر اقلیم هستند. در این شرایط، نقش جنگل‌ها در مقابله با این بحران دوچندان می‌شود.

وی تأکید کرد: جنگل‌ها با ترسیب کربن، از شدت تغییرات اقلیمی می‌کاهند. اما از سوی دیگر، خود نیز قربانی این تغییرات هستند. افزایش دما، کاهش بارندگی و نامنظمی آن، تبخیر بالا و سیلاب‌ها، جنگل‌ها را تحت فشار قرار داده‌اند.

نجفی‌فر افزود: در ایران، ما چند منطقه رویشی داریم که مهم‌ترین آن‌ها جنگل‌های هیرکانی در شمال کشور است. به‌دلیل وجود دریای خزر و کوه‌های البرز، بارندگی در این مناطق نرمال‌تر و پراکنش آن در طول سال بهتر است اما در زاگرس، با اقلیم مدیترانه‌ای، فصل خشک کاملاً محسوس است.

این اکولوژیست جنگل گفت: در زاگرس، پدیده‌ای به نام زوال جنگل یا Forest Decline مشاهده می‌شود، این اصطلاح علمی با خشکیدگی اشتباه گرفته می‌شود، در حالی که زوال جنگل به معنای خروج عناصر اصلی اکوسیستم از تعادل و حرکت به‌سوی قهقراست. خاک، به‌عنوان بستر رشد پوشش گیاهی، در این فرآیند آسیب جدی می‌بیند.

نجفی‌فر توضیح داد: خاک از دو بخش فیزیکی و زنده تشکیل شده و خود یک اکوسیستم مستقل است. انواع میکروب‌ها، کنه‌ها، کرم‌های خاکی و جوندگان در آن زندگی می‌کنند این اکوسیستم باید سالم بماند تا بستر مناسبی برای رشد جنگل فراهم کند اما اکنون این اکوسیستم خاکی دچار زوال شده است، افزایش جمعیت، توسعه ماشین‌آلات و از بین رفتن پوشش گیاهی، فرسایش خاک را تشدید کرده‌اند در برخی مناطق، فرسایش خاک تا پانزده برابر میانگین جهانی گزارش شده است.

وی تصریح کرد: خاک ماهیت خود را از دست داده و لایه‌های سرخیز آن که محل تجمع مواد آلی و زیستی هستند، به حداقل رسیده‌اند. بخش زیادی از کربن جنگل‌ها در خاک ذخیره می‌شود و با از بین رفتن این خاک، کربن نیز آزاد می‌شود. این روند، چرخه تخریب را کامل می‌کند، فشردگی خاک، به‌هم‌ریختگی ساختار آن و کاهش ظرفیت طبیعی، از نشانه‌های زوال خاک است. این وضعیت، توان اکوسیستم را برای بازسازی از بین می‌برد. در کنار خاک، پوشش گیاهی نیز به‌شدت آسیب دیده است.

این دانشیار علوم جنگل گفت: فشار انسانی، رشد جمعیت، توسعه شهرها، جاده‌سازی و بهره‌برداری‌های بی‌رویه، تراکم جنگل‌ها را کاهش داده‌اند. رشد کمی پوشش گیاهی نیز کاهش یافته و این روند، زنجیره حیات را مختل کرده و جنگل‌ها به‌عنوان تکامل‌یافته‌ترین اکوسیستم‌های زمین را در معرض تهدید جدی قرار داده است.

وی خاطرنشان کرد: تخریب‌های ناشی از بهره‌برداری برای سوخت و زغال، وضعیت جنگل های زاگرس را وخیم‌تر کرده و این فشارها در دهه‌های اخیر به‌تدریج تشدید شده‌اند و این شرایط باعث از بین رفتن زیستگاه پستانداران، پرندگان، حشرات و سایر گونه‌های وابسته است، حتی پیش از بروز تغییرات اقلیمی، جنگل‌ها تحت فشار انسانی به‌سوی زوال رفته بودند اما تغییر اقلیم،  باعث ضعف اکولوژیکی بیش از پیش اکوسیستم های جنگلی و تهاجم آفات و بیماری‌ها شده و روند خشکیدگی درختان جنگلی زاگرس را تسریع نموده است. 

نجفی‌فر ادامه داد: اکوسیستم جنگلی یک حلقه به‌هم‌پیوسته است. وقتی خاک و پوشش گیاهی ضعیف شوند، حیات‌وحش نیز آسیب می‌بیند. انسان نیز با شکار، تخریب زیستگاه و ایجاد آلودگی، نقش مستقیم در این بحران دارد.

وی افزود: نتایج ارزیابی تخریب جنگل با استفاده از مدل های تخریب و مشاهدات میدانی افراد میان سال و سالخورده بیان گر تخریب شدیدی است که در طی چند دهه اخیر در سطح جنگلهای زاگرس اتفاق افتاده است که این وضعیت نیازمند بازنگری جدی در سیاست‌های حفاظتی و ارائه راهکارهای عملی برای احیای اکوسیستم‌های جنگلی است.

رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان ایلام اضافه کرد: پیش‌بینی می‌شود تا ۳۵ سال آتی دمای منطقه ۱.۲ تا ۱.۳ درجه گرمتر شود که در این شرایط، تغییرات اقلیمی فشار بیشتری بر جنگل‎‌ها وارد خواهد کرد با این وجود نخستین راهکار این است که « فشار انسان» بر جنگل را که دست خود ما است کم کنیم، برای این کار نیازمند مدیریت یکپارچه مدیریت جنگل‌داری هستیم.

وی گفت: اخیراً سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی تلاش‌هایی برای این کار را آغاز کرده است که امیدواریم به شرح خدماتی برای مدیریت یکپارچه مبتنی بر آمایش سرزمین تبدیل شود.

نجفی‌فر بیان کرد: ایجاد سامانه‌های سطوح آبگیر در جنگل‌ها برای جمع‌کردن بیشتر آب بران و نفوذ بارندگی در خاک می تواند راهکار مناسبی باشد که باید به شکل علمی و با مطالعه انجام شود تا رطوبت خاک در ماه‌ها و روزهای آخر فصل خشک حفظ شود.

نجفی‌فر افزود: یکی از مشخصه‌های  اکوسیستم خودتنظیمی است و طبیعت برای خودش بهترین تصمیم را می‌گیرد اگر اکوسیستم از حالت طبیعی خارج نشده باشد در طول ۱۰ تا ۱۵ سال به‌ دور از دخالت انسان باشد، به‌حالت طبیعی خود بازمی‌گردد.

انتهای پیام