در واقع، کمبود آب و تأثیرات آن بر کشاورزی، به عنوان یکی از اصلی‌ترین منابع درآمد روستائیان، به یک بحران جدی تبدیل شده است. زمانی که معیشت کشاورزان تحت فشار قرار می‌گیرد و آب به اندازه کافی برای کشت محصولات حیاتی تأمین نمی‌شود، گزینه‌های موجود برای تأمین زندگی به شدت محدود می‌شود. این وضعیت منجر به این می‌شود که روستائیان برای جستجوی زندگی بهتر و تأمین نیازهای اولیه خود به شهرها مهاجرت کنند.
باید چراغ اضطراری و اورژانس بحران آب روشن شود
مهاجرت روستاییان به کلان‌شهرها به دلیل خشکسالی‌های مداوم در سال‌های اخیر و از بین رفتن محصولات کشاورزی و از سویی دغدغه معیشت به یکی از چالش‌های اصلی خراسان رضوی، به ویژه در شهرستان‌های کم‌برخوردار تبدیل شده است. این پدیده اجتماعی-اقتصادی، نه تنها بر روی زندگی روستاییان تأثیر منفی گذاشته، بلکه به تدریج به خالی شدن روستاها و افزایش مشکلات در شهرهای بزرگ نیز منجر شده است.
رضا داروغه، معاون فرمانداری شهرستان فیروزه، با تأکید بر رابطه مستقیم مهاجرت با معیشت، گفت: زمانی که معیشت کشاورز تأمین نشود، قطعاً مهاجرت پیش خواهد آمد.
وی افزود: اگرچه روستائیان از امکانات آب، برق و گاز برخوردار هستند، اما آنچه در حال حاضر نیازمند بازنگری است، توجه به معیشت مردم است. اگر معیشت کشاورز و دامدار تأمین نشود، مهاجرت را شاهد خواهیم بود.
معاون فرمانداری شهرستان فیروزه با اشاره به اینکه در تمامی شهرستان‌های استان خراسان رضوی با این مشکلات مواجه هستیم، اظهار کرد: شهرستان فیروزه ۷۰ روستا و بیش از ۴۳ هزار نفر جمعیت دارد.
داروغه با بیان اینکه دغدغه و سعی ما در روستاهای فیروزه بر معیشت متمرکز شده است تا بتوانیم این وضعیت را کنترل کنیم، افزود: در سال‌های گذشته مهاجرت‌های فراوانی از فیروزه و شهرهای دیگر مانند کوهسرخ و شهرستان‌های اقماری نیشابور داشته‌ایم که این مهاجرت‌ها به دلیل مشکلات آب و مسائل معیشتی بوده است.
وی در ادامه به مشکلاتی که در روستاها موجب مهاجرت می‌شود اشاره و بیان کرد: وضعیت آب آشامیدنی در روستاهای کوچک یکی از این مسائل است؛ روستاهایی با جمعیت ۲۰ خانوار و کمتر به دلیل عدم توجیه‌پذیری طرح‌های آب آشامیدنی غالباً به صورت خودگردان اداره می‌شوند.
معاون فرمانداری شهرستان فیروزه افزود: چون هزینه‌های انتقال و استحصال آب بالا است و از سویی استانداردهای مهم آب و فاضلاب (آبفا) رعایت نمی‌شود این مسائل باعث ایجاد شرایط متفاوت می‌شود.
داروغه در ادامه گفت: به صورت کلی در حوزه کلان کشاورزی برنامه و سندی که امکان اجرایی شدن را داشته باشد نداریم؛ در گذشته، جهاد کشاورزی سیاست روشنی برای نگهداری قنوات و لوله‌کشی‌ها نداشته است.
وی با تأکید بر مشکلات ناشی از کشت محصولات آب‌بر، خاطرنشان کرد: این مشکلات نه تنها در شهرهای برخوردار، بلکه در روستاهای کوچک که حوزه کشاورزی آنها رها شده نیز مشهود است.
معاون فرمانداری فیروزه همچنین به موضوع چاه‌های غیرمجاز اشاره و بیان کرد: عدم رعایت قوانین و حفر چاه‌های غیرمجاز در بالادست توسط برخی افراد سودجو، قنوات و چاه‌ها را تحت تأثیر قرار داده است. این مسائل باعث ایجاد تنش در منابع آبی شده است.
وی با بیان اینکه این مسائل موجب تنش‌های اجتماعی می‌شود، افزود: گرچه بعضاً آمارهایی در خصوص برخورد با افراد سودجو و چاه‌های غیرمجاز اعلام می‌شود، اما واقعیت این است که تعداد چاه‌های غیرمجاز بسیار بیشتر از آن چیزی است که به طور رسمی اعلام می‌شود.
داروغه گفت: گرچه در خود روستاها، افرادی که برای حفر چاه مجوز قانونی دارند با محدودیت‌های برق و شارژ مواجه هستند، اما افرادی که از چاه‌های غیرمجاز بهره‌برداری می‌کنند عملاً هیچ کدام از این هزینه‌ها را متحمل نمی‌شوند و به تولید محصولات آب‌بر می‌پردازند. این اشتغال به ظاهر ایجاد می‌شود، اما در واقع کاذب است و منابع آب را به خطر می‌اندازد.
وی ادامه داد: با وجود اینکه در حوزه انرژی به ویژه در خصوص ماینرها به صورت اضطراری ورود کرده‌ایم، در حوزه آب هنوز ورود جدی نداشته‌ایم و نتوانسته‌ایم در مدیریت منابع آب کار مؤثری انجام دهیم. از سوی دیگر، برنامه و راهکار مشخصی نیز نداریم و الگوی کشت موجود در سامانه‌ها به‌طور واضح نمود ندارد.
معاون فرمانداری فیروزه بیان کرد: برخی مواقع اگر آبی که وارد چاه می‌شود را داخل قوطی کنیم، به مراتب صرفه و صلاح آن از کشاورزی که به شکل غیر اصولی انجام می‌دهیم، بیشتر است.
در حوزه قوانین، متأسفانه خرد شدن اراضی، نبود یکپارچگی و دیگر مشکلات، همه پیامدهای جدی دارند. این مسائل می‌طلبد که انسجامی در حوزه حفاظت از آب و مدیریت منابع آبی صورت گیرد و برنامه‌ریزی به طور یکپارچه انجام شود. البته این نیازمند ورود تمامی دستگاه‌های مرتبط است.
داروغه ادامه داد: اگر امروز موضوع انتقال پایتخت مطرح است، به دلیل نبود منابع آبی و سایر مشکلاتی است که در این حوزه با آنها دست و پنجه نرم می‌کنیم. اگر موضوع آب پایتخت یا مشهد را تحت تأثیر قرار می‌دهد، به مراتب اثرات آن در حوزه روستایی هزار برابر بیشتر خواهد بود.
وی خاطرنشان کرد: آب در روستاها تنها برای شرب نیست، بلکه برای کشاورزی و تأمین معیشت نیز استفاده می‌شود و این موضوع عملاً مشکلات زیادی را به وجود می‌آورد.
معاون فرمانداری فیروزه با تأکید بر ضرورت اقدام فوری، اظهار کرد: باید چراغ اضطراری و اورژانس بحران آب در کشور روشن شود و به صدا درآید. هم‌زمان باید به اقتصاد روستاییان و همچنین صنایع تبدیلی و تکمیلی توجه شود.
وی گفت: در برخی مناطق از خراسان، ما هندوانه را تنها برای بذر کشت می‌کنیم و در قبال آن آب زیادی مصرف می‌کنیم که این وضعیت به‌هیچ‌وجه قابل قبول نیست.
داروغه خاطرنشان کرد: در ۳۰ سال قبل به تکنولوژی و دانشی رسیدیم که گندم و جو ما مقاوم به شوری باشد، اما در عمل، کشاورزان هر چه بخواهند می‌کارند و هیچ الزام و برنامه‌ای در این حوزه وجود ندارد.
داروغه افزود: حتی در حوزه مدیریت مصرف آب نیز، آب بسیاری از شهرها و روستاها برای انتقال استفاده می‌شود؛ در حالی که قوانینی که بعضاً معتبر هستند، اجازه انتقال آب را از یک پلاک به پلاک کشاورزی دیگر نمی‌دهند.
وی با ابراز تأسف از اینکه در بخش مدیریت و بهره‌وری به شدت دچار ضعف هستیم، اظهار کرد: ما می‌توانیم استخرهای کوچک ایجاد کنیم و از آبیاری قطره‌ای بهره‌برداری کنیم.
متأسفانه صرفه و صلاح را در کشاورزی به هیچ وجه نمی‌بینیم و هرکسی با هر شرایط آبیاری، هر محصولی که بخواهد کشت می‌کند. حتی اشتیاق مردم به حفر چاه‌های غیرمجاز در دشت‌های بحرانی، از جمله دشت فوق بحرانی نیشابور، همچنان ادامه دارد.
مقابله با خشکسالی؛ راهبرد کلیدی در تثبیت جمعیت و جلوگیری از مهاجرت روستاییان
تحقیقات میدانی نشان می‌دهد که توسعه نیافتگی زیرساخت‌های اساسی، در کنار تأثیرات گسترده خشکسالی، از مهم‌ترین عوامل تشدید این بحران هستند. در بسیاری از روستاها، کمبود منابع آب و نبود سیستم‌های آبیاری کارآمد، باعث کاهش شدید تولیدات کشاورزی شده و زندگی روستاییان را با چالش‌های جدی مواجه کرده است. در این شرایط، بسیاری از کشاورزان به دلیل عدم توانایی در تأمین نیازهای اولیه زندگی، مجبور به ترک زادگاه خود و مهاجرت به شهرها می‌شوند.
بخشدار مرکزی و مسئول امور اجرایی بخش «بررود» کوهسرخ به وضعیت مهاجرت در روستاهای این شهرستان اشاره کرد و گفت: گرچه برخی روستاها هیچ مهاجرتی ندارند و جمعیت‌شان پایدار مانده، اما متأسفانه در برخی دیگر به دلیل خشکسالی و وابستگی معیشت به کشاورزی، مهاجرت افزایش یافته است.
سعید عبدی در گفت و گو با ایسنا تأکید کرد: تمام تلاش ما بر این است که سهم خود را در جلوگیری از مهاجرت ایفا کنیم و از جوانان نیز می‌خواهیم در منطقه بمانند و در مسیر توسعه و پیشرفت سهم مؤثری داشته باشند.
وی به اهمیت نقش جوانان در توسعه و پیشرفت این منطقه اشاره کرد و گفت: برای توسعه روستاهای منطقه، برنامه‌های مختلفی تنظیم شده که این برنامه‌ها با بهره‌گیری از نظرات اعضای شورای اسلامی، دهیاران، مسئولان ادارات، نخبگان و مردم منطقه در حال انجام است.
بخشدار مرکزی کوهسرخ با اشاره به اینکه سهم حضور جوانان در مسیر توسعه و پیشرفت کوهسرخ مؤثرتر و مهم‌تر است، تصریح کرد: مسکن یکی از مهم‌ترین محورهای توسعه در حوزه زیرساخت و اشتغال محسوب می‌شود که برنامه‌های مرتبط با آن آماده شده است.
وی در ادامه به چالش‌های موجود در این بخش پرداخت و تصریح کرد: مشکلاتی مانند ناترازی‌ها، عدم بهره‌وری مناسب در کشاورزی، مصرف غیر بهینه آب کشاورزی، تغییرات اقلیمی، سرمازدگی و گرمازدگی محصولات و شیوع آفات از جمله چالش‌های بزرگ این شهرستان است.
عبدی همچنین به مشکلات اقتصادی و اشتغال به‌عنوان چالش‌های کلان اشاره کرد و افزود: ضرورت برنامه‌ریزی‌های جدید در حوزه گردشگری در این منطقه دیده می‌شود.
وی در مورد توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، تقویت زیرساخت‌های ورزشی، اجرای طرح‌های آبخیزداری و احداث بندهای خاکی به‌عنوان محورهای مهم در توسعه منطقه تأکید کرد و گفت: در حوزه صنعتی و شهرک صنعتی، نیازمند توجه و برنامه‌ریزی بیشتری هستیم.
مسئول امور اجرایی بخش «بررود» کوهسرخ با تأکید بر اهمیت مشارکت مردم در تصمیم‌گیری‌ها، خاطرنشان کرد: نقش اصلی تصمیم‌گیری با مردم است، مردم اساس تصمیم‌گیری‌اند و بهترین تصمیم‌ها زمانی اتخاذ می‌شود که مردم در آن مشارکت داشته باشند که به طور مستمر از طریق شوراهای اسلامی، دهیاران، معتمدین، پیشکسوتان و ارتباط مستقیم با مردم، نظرات آنها را دریافت می‌کنیم و در این زمینه برنامه‌های مدون داریم.
وی در خصوص اقدامات بهبود زیرساخت‌های شهرستان و بخش به پیشرفت‌های انجام شده در حوزه راه‌ها اشاره و اظهار کرد: مسیر ریوش تا طرق در حال روکش آسفالت است و دو پروژه روکش دیگر نیز به زودی آغاز خواهد شد که در مجموع حدود ۲۵ کیلومتر را شامل می‌شود.
وی با بیان اینکه فاز اول پروژه فیبر نوری در کل شهرستان با اعتباری بالغ‌بر ۲۵ میلیارد تومان در حال انجام است، بیان کرد: توسعه دکل‌های ارتباطی، پروژه‌های آب‌رسانی و بهسازی روستاها به‌عنوان دیگر برنامه‌های در حال اجرا است، با اجرای این برنامه‌ها، مردم ثمره و شیرینی آن را احساس خواهند کرد.
بخشدار مرکزی کوهسرخ با اشاره به اینکه کارها تنها با هم‌افزایی و وحدت انجام می‌شود، بیان کرد: هر نهاد دارای ظرفیت و توان مشخصی است و خوشبختانه وحدت و هماهنگی بسیار خوبی در شهرستان حاکم است.
وی گفت: جذب سرمایه‌گذار به ویژه در این منطقه با شرایط جغرافیایی خاص، کاری سنگین و دشوار است، اما ما از این مسئله غافل نیستیم، اخیراً طرح‌ها و جلساتی در این خصوص برگزار کرده‌ایم و در حال تلاش برای فراهم‌سازی زیرساخت‌ها و جذب سرمایه‌گذاران و نخبگان هستیم.
عبدی در خصوص حوزه مسکن نیز گفت: در خصوص طرح‌های هادی و نهضت ملی مسکن نیز پیگیری‌های متعددی انجام شده است، اگرچه با مشکلاتی روبه‌رو هستیم، اما این مشکلات غیر قابل حل نیستند.
تأثیرگذاری نبود زیرساخت‌ها در مهاجرت
بر اساس آمارهای رسمی، شهرستان خلیل‌آباد در سال‌های گذشته شاهد خروج ساکنان روستایی به ویژه قشر جوان و تحصیل کرده بوده است. بررسی الگوی مهاجرت نشان می‌دهد که بیشترین نرخ مهاجرت از روستاهای دورافتاده‌تر و کمتر برخوردار صورت گرفته. فقدان امکانات اولیه زندگی، نبود فرصت‌های شغلی پایدار، کمبود خدمات اجتماعی و تأثیرات مخرب خشکسالی از جمله دلایل اصلی این مهاجرت عنوان شده است.
حسین خبازی بخشدار بخش ششطراز خلیل‌آباد نبود زیرساخت‌ها را در مهاجرت روستاییان بسیار تأثیرگذار دانست و گفت: تمام تلاش ما برای برون رفت از این معضل تأمین زیرساخت‌ها و جلوگیری از خاموشی چاه موتورها برای نجات کشاورزی است.
وی با بیان اینکه در برخی روستاها به دلیل تجهیز چاه موتورها به پنل خورشیدی و تأمین زیرساخت‌ها شاهد مهاجرت‌های معکوس هستیم، گفت: خشکسالی‌های پی در پی در سال‌های اخیر ضربه مهلکی به بخش کشاورزی خلیل‌آباد وارد کرده است.
بخشدار بخش ششطراز خلیل‌آباد تصریح کرد: کاهش منابع آبی، پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی، کاهش کیفیت آب و خاک و در نهایت کاهش محصولات کشاورزی، درآمد کشاورزان را به شدت تحت تأثیر قرار داده است. این شرایط سخت اقتصادی، بسیاری از کشاورزان خرده پا و به ویژه جوانان روستایی را از سال‌ها قبل مجبور به ترک زادگاه خود و مهاجرت به شهرها در جستجوی کار کرده است.
وی گفت: آسفالت جاده‌های روستایی، توسعه شبکه ارتباطی پایدار و سامانه‌های حمل‌ونقل عمومی می‌تواند دسترسی روستاییان به مراکز خدماتی و بازارهای فروش محصولات کشاورزی را تسهیل کند. بهبود سیستم حمل‌ونقل، هزینه‌های مبادله را کاهش داده و رونق اقتصادی را به همراه خواهد داشت و عملاً روستائیان تمایلی به مهاجرت نخواهند داشت.
خبازی با اشاره به اینکه احداث مراکز جمع‌آوری و بسته‌بندی محصولات کشاورزی، توسعه کارگاه‌های کوچک و صنایع تبدیلی، ایجاد بازارچه‌های محلی و توسعه گردشگری روستایی می‌تواند فرصت‌های شغلی متعددی ایجاد کند، افزود: در شرایط خشکسالی، توسعه مشاغل غیرکشاورزی و صنایع‌دستی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
بحران آب و چالش‌های معیشتی در روستاها و شهرهای کمتر برخوردار، به ویژه در خراسان رضوی، به یک معضل جدی تبدیل شده است که تأثیرات عمیقی بر روی مهاجرت روستائیان به حاشیه شهرهای بزرگ دارد. این مهاجرت، نه تنها به خالی شدن روستاها منجر می‌شود، بلکه بر روی زیرساخت‌های شهری نیز فشار می‌آورد و نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی را تشدید می‌کند.
کمبود منابع آبی و عدم دسترسی به زیرساخت‌های مناسب، معیشت کشاورزان را تحت تأثیر قرار داده و باعث می‌شود که آنان برای تأمین نیازهای اولیه خود، به شهرها مهاجرت کنند. این پدیده، به ویژه در روستاهایی با جمعیت کم و زیرساخت‌های ضعیف، مشهود است. در این راستا، نیاز به اقدامات فوری و جامع برای مدیریت منابع آبی و بهبود شرایط معیشتی احساس می‌شود.
توجه به جوانان و تشویق آنان به ماندن در مناطق روستایی، از طریق ایجاد فرصت‌های شغلی و بهبود زیرساخت‌ها، می‌تواند به کاهش مهاجرت و تثبیت جمعیت روستایی کمک کند. همچنین، هم‌افزایی بین نهادهای دولتی و مشارکت فعال مردم در برنامه‌ریزی‌ها می‌تواند به ایجاد یک الگوی توسعه پایدار و مقاوم در برابر بحران‌ها منجر شود.
برای مقابله با مشکلات آب و معیشتی و جلوگیری از مهاجرت‌های بیشتر، ضروری است که توجه ویژه‌ای به بهبود وضعیت کشاورزی، توسعه زیرساخت‌ها و افزایش فرصت‌های شغلی در روستاها انجام شود. این اقدامات می‌تواند نه تنها کیفیت زندگی روستائیان را بهبود بخشد، بلکه به ایجاد تعادل اجتماعی و اقتصادی در مناطق مختلف کشور کمک کند.
انتهای پیام
نظرات