علی صفرنژاد روز یکشنبه ۲۷ مهرماه، در بیست‌وسومین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی موزه دانشگاه فردوسی مشهد با عنوان «تاریخچه سفر در ایران» اظهار کرد: انسان در سفر به خودشناسی دست پیدا می‌کند و عبارت «سیر آفاق و انفس» نیز به همین منظور، یعنی خودشناسی، مورد استفاده قرار می‌گیرد. واژه «آفاق» به معنای سرزمین‌ها و «انفس» به معنای سفر درونی و روحانی است. به عبارت دیگر، سفر تنها محدود به طی کردن مسافت نیست و هرگاه تحولی در درون انسان ایجاد شود، سفر واقعاً رخ داده است.

مدیر موزه بزرگ خراسان در خصوص انواع سفر بیان کرد: انواع سفر شامل سفر فیزیکی و سفر درونی است؛ سفر فیزیکی به جابه‌جایی‌های مکانی اطلاق می‌شود، اما سفر درونی سفری است که به تأمل، تفکر و خودشناسی انسان‌ها مربوط می‌شود.

صفرنژاد، درباره معنای واژه «فرهنگ» در ایران، گفت: در ایران بیش از ۳۲ معنا برای فرهنگ وجود دارد که اهمیت مسائل فرهنگی را نشان می‌دهد و سفر نیز بخشی از فرهنگ محسوب می‌شود. آیاتی از قرآن نیز به موضوع سفر اشاره دارند، مانند آیه «فَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ» که در آن از انسان خواسته شده است در زمین گردش کند تا بیشتر بداند و از سرنوشت دیگران عبرت گیرد. خاطره‌سازترین اوقات بشر زمانی شکل می‌گیرد که انسان سفر کند، چراکه ملاقات با دیگران سبب تحول شخصیت او می‌شود.

وی با اشاره به حدیث امام علی(ع) درباره سفر گفت: ایشان می‌فرمایند مردانگی در سفر به بخشیدن ره‌توشه به هم‌سفران است. حتی زمانی که در ایران چیزی به نام سفرنامه وجود نداشت، افراد سفر می‌کردند و خاطرات سفر خود را ثبت می‌کردند.

مدیر موزه بزرگ خراسان با اشاره به اینکه نخستین سفر انسان، سفر هبوط است، خاطرنشان کرد: نخستین سفر انسان به این عالم خاکی، سفر هبوط است. دکتر شریعتی نیز کتابی در این زمینه نوشته و معتقد است که انسان پس از رانده شدن از بهشت، آگاهی خود را آغاز کرد.

صفرنژاد تاکید کرد: سفر در متون فلسفی و عرفانی نیز مانند «منطق‌الطیر» عطار و «سیرالعباد الی المعاد» سنایی مطرح است؛ یعنی سفر با هدف پیمودن و کسب تجارب فلسفی انجام می‌شود. مولانا نیز در این زمینه می‌گوید: «هر کسی کاو دور ماند از اصل خویش، بازجوید روزگار وصل خویش».

وی ادامه داد: سفر از عالم زندگان به عالم مردگان نیز نوعی سفر محسوب می‌شود. به طور کلی سفرها برای اثبات توانایی، افزایش امید به زندگی و شناخت ناشناخته‌ها انجام می‌شوند. گاهی نیز سفرها، مانند تبعید اجباری، اعمال می‌شوند اما همچنان تأثیر خود را دارند و سیر آفاق و انفس در آن‌ها شکل می‌گیرد.

مدیر موزه بزرگ خراسان به اهمیت موضوع گردشگری اشاره کرد و گفت: پرسشی که مطرح می‌شود این است که آیا گردشگری یک صنعت است یا خیر؟ در واقع گردشگری لوکوموتیو کشور است که هم بعد فرهنگی و هم بعد اقتصادی دارد؛ زیرا در نبود سفر، فرهنگ ساکن و راکد می‌ماند.

صفرنژاد در خصوص تاریخچه نهادهای جهانگردی در ایران بیان کرد: در سال ۱۳۱۴ شمسی، رضاشاه اداره جلب سیاحان خارجی را تأسیس کرد. در سال ۱۳۲۰ شورای عالی جهانگردی ایجاد شد و سپس محمدرضا شاه سازمان جلب سیاحان را به وجود آورد. پس از انقلاب، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شکل گرفت و در سال ۱۳۷۶ سازمان ایرانگردی و جهانگردی تأسیس شد؛ در سال ۱۳۸۲ سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و سپس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایجاد شد و در حال حاضر، وزارت میراث فرهنگی فعالیت می‌کند.

وی با اشاره به معنای لغت «توریسم» بیان کرد: این واژه از لفظ «ترن» گرفته شده که به معنای دور زدن و گشتن است. اصطلاح توریسم برای نخستین بار در سال ۱۹۳۷ میلادی مطرح شد. همچنین سفر زیارتی نیز یکی از جنبه‌های سفر است که در سراسر جهان وجود دارد.

مدیر موزه بزرگ خراسان ادامه داد: در حوزه سفرهای ماجراجویانه، مارکوپولو و ناصر خسرو قبادیانی نمونه‌های شاخص هستند که سفرنامه نیز نوشته‌اند. در اروپا، اشراف انگلیسی اولین گروهی بودند که با انگیزه ماجراجویی سفر می‌کردند. نخستین سفر صلح‌آمیز تاریخ نیز توسط ملکه‌ای با سفر به سرزمین پونت انجام شد و معبد دیرالبحرین در مصر، شرح سفر این زن را بر دیوار خود ثبت کرده است.

صفرنژاد در ادامه بیان کرد: در دوره هخامنشیان، ۲۴۰۰ کیلومتر راه استاندارد از شوش تا سارد وجود داشت. علاوه بر سفرهای ملی، سفر در فرهنگ و اعتقاد مسلمانان نیز اهمیت دارد که به انصار و مهاجرین و سفر آنان اشاره دارد. روایات دینی آداب سفر را بیان می‌کنند و توصیه می‌کنند که در برخی تاریخ‌ها نباید سفر کرد.

وی درباره مصادیق سفر در ادبیات فارسی گفت: مفهوم سیر و سفر در شاهنامه فردوسی نیز آمده است. تمام پهلوانان، مانند رستم، باید در ابتدای راه پهلوانی از زابلستان سفری را آغاز کنند که هفت‌خوان رستم این موضوع را تأیید می‌کند. سفر کی‌کاووس به آسمان نیز نمونه‌ای از سفر از موضع خودخواهی است که در همه جا نهی شده است. در آثار سعدی، مانند گلستان و بوستان، مسئله سفر به کرات مطرح شده و ناصر خسرو نیز سفرنامه‌ای منسجم دارد.

مدیر موزه بزرگ خراسان بیان کرد: کلمه «راه شاهی» از دوران هخامنشیان به وجود آمده است؛ ایرانی‌ها راه‌ها را ساختند و ۳۹ شهر ایران در مسیر جاده ابریشم قرار داشت. راه بزرگ خراسان، نام اصلی راه ابریشم است. در یونان باستان نیز بازی‌های المپیک وجود داشت که خود جاذبه‌ای گردشگری و عامل تکامل و ارتباط فرهنگی بود.

صفرنژاد اضافه کرد: در سال ۱۵۰ میلادی، رومی‌ها نخستین کسانی بودند که جاده ساختند. آن‌ها به دلیل داشتن امپراطوری، برای ادامه حیات به جاده نیاز داشتند. رومی‌ها برای سیاحت به جزایر دریای مدیترانه می‌رفتند و از طریق جاده‌ها به یونان سفر می‌کردند؛ یکی از جاده‌های مهم، جاده آپیا بود که به رومی‌ها اجازه می‌داد نخستین کشورگشایی‌ها را انجام دهند.

وی در خصوص هجرت و سفر تمدن‌ساز امام رضا(ع) به خراسان تصریح کرد: یکی از هجرت‌های تمدن‌ساز بشری، هجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو است. در حال حاضر تمام کاروانسراها و ایستگاه‌های مسیر شناسایی شده‌اند و این هجرت، یک حرکت تمدن‌ساز به شمار می‌رود. همچنین جهانگردان بزرگ ایرانی مانند ابن بطوطه مراکشی، یاقوت حموی و ابن حوقل، ارتباط گسترده‌ای با تجار داشتند که این ارتباط، در گذر زمان، سبب توجه تاجران به شعر و ادبیات نیز شد.

انتهای پیام