عرفان آیتی، کارشناس ادبیات دراماتیک و کارشناسی‌ارشد بازیگری دانشگاه تربیت‌مدرس تهران و عضو اصلی و یکی از هم‌بنیانگذاران آکادمی تئاتر و هنرهای اجرایی زاوش به سرپرستی محمدجواد سجادی در گفت‌وگو با ایسنا درباره شکل‌گیری «مادر مخوف» اظهار کرد: این اثر از دل یک فرآیند طولانی پژوهشی و تجربی متولد شد. 

وی افزود: تمرین‌های اولیه به بازیگران نشان داد که هر حرکت و رخداد صحنه فرصتی برای پرسش از بدن خودشان است و نه صرفاً ابزاری برای بیان دیالوگ. بدن بازیگر خود یک متن است که از عضلات منقبض، لرزش‌ها و فضاهایی که اشغال یا خالی می‌شود، پیام می‌دهد.

این کارشناس ادبیات دراماتیک و کارشناسی‌ارشد بازیگری دانشگاه تربیت‌مدرس تهران بیان کرد: اقتباس از «Polar Bears» باهدف خلق یک متن جهان‌شمول در ایران انجام شد و قصد او فاصله‌گرفتن از ترجمه صرف و حرکت به سمت تجربه‌ای زنده و پست دراماتیک بود. روایت اثر نه به سبک قصه‌گویی کلاسیک، بلکه به شکلی است که معنا در تعامل مستقیم میان مخاطب و صحنه شکل می‌گیرد و هر رخداد، واحدی از معنا محسوب می‌شود که چندگانه و سیال است. 

آیتی درباره طراحی فرم اجرایی توضیح داد: هر حرکت بازیگر یک کلمه و هر واحد حرکتی یک جمله است که با نور، صدا و سکوت ترکیب شده و تجربه‌ای روانی و بصری ایجاد می‌کند. تمرین‌ها بر مبنای خودانگیختگی بدن شکل گرفت و بازیگران با تکانه‌های طبیعی خود به کشف نقش‌ها و روابط پرداختند. این رویکرد با الهام از آموزه‌های آنتون آرتو و بیومکانیک میر هولد و تقسیم‌بندی حرکات، انسجام طبیعی و زنده‌ای در صحنه ایجاد کرد.

وی تاکید کرد: در این اثر، بدن بازیگر بیش از هر عنصر دیگری حامل معناست. هر حرکت، هر لرزش، هر فضای اشغال یا خالی شده، مانند یک جمله یا کلمه است که با تأثیر مستقیم بر مخاطب، روایت را شکل می‌دهد. صدا نیز تنها مکمل نیست؛ بلکه نیروی مستقلی است که با سکوت سنگین، فضای اجرا را می‌تراشد و سیستم عصبی مخاطب را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. 

این کارگردان ادامه داد: در طول تمرین‌ها، بازیگران نه صرفاً ابزار متن، بلکه خالق حرکت و تجربه‌اند. هدف این بود که خودانگیختگی بدن در صحنه رخ دهد و انسجام اجرا از دل همین خودانگیختگی حاصل شود.

آیتی مفهوم مادر را در نمایش هم کهن‌الگو و هم استعاره‌ای از ساختار روانی و اجتماعی انسان مدرن دانست و توضیح داد: غیاب پدر محور رخدادهاست و مادر با سوگ پدر و تلاش برای مراقبت از فرزندان، نقشی بلعنده پیدا می‌کند. این دوگانه برگرفته از روانکاوی فروید، لاکان و یونگ است. حتی در غیاب پدر، حضور او در بدن شخصیت‌ها حس می‌شود و مناسبات آن‌ها را مختل می‌کند. 

وی در خصوص نورپردازی و طراحی صحنه تاکید کرد: در نورپردازی و طراحی صحنه به بازنمایی فضای ذهنی شخصیت‌ها کمک می‌کند. هر تابلو با نور متفاوت ارائه می‌شود تا مخاطب میان خیال و واقعیت حرکت کند و سکوت و موسیقی، ریتم روانی اجرا را کنترل کرده و فرصت‌هایی برای تفکر و کشف روایت فراهم می‌کنند.

کارگردان تئاتر مادر مخوف درباره مخاطب توضیح داد: اثر محدود به گروه خاصی نیست. شکستن دیوار چهارم و فاصله‌گذاری‌های آگاهانه، مخاطب را شریک معنا می‌کند و او را بخشی از فرآیند خلق روایت می‌سازد. هر تماشاگر می‌تواند برداشت متفاوتی داشته باشد و این تنوع، بخشی از تجربه اثر است.

آیتی تصریح کرد: گروه تئاتر زاوش بیش از یک دهه است در حوزه تئاتر فعالیت می‌کند و مسیر خود را از کلاس‌های آموزشی تا اجرای آثار تجربی و روان‌کاوانه طی کرده است. 

وی گفت: این گروه برگزیده دوسالانه بین‌المللی تئاتر پرو ۲۰۲۶ و معرفی شده توسط سازمان بین‌المللی درام، تئاتر و آموزش جهان IDEA در سال ۲۰۲۵ است. تجربه و دانش این گروه زمینه‌ای برای خلق تئاتری تجربی فراهم کرده و بستری برای پژوهش‌های تئاتری و تربیت نسل جدید بازیگران ایجاد کرده است.

وی افزود: تمرین‌ها بر کشف بدن و ذهن بازیگران تمرکز داشت و نه صرفاً تمرین متن. هر واحد حرکتی به‌صورت مستقل تمرین شد و انسجام نهایی توسط کارگردان و تیم فنی شکل گرفت. صداقت و همدلی تیم اجرا باعث می‌شود مخاطب حتی در مواجهه با سکوت، ملال و رخوت، تجربه‌ای صادقانه و انسانی داشته باشد.

این کارگردان «مادر مخوف» را بخشی از پروژه بلندمدت خود در حوزه تئاتر روان‌کاوانه و بدن‌محور دانست و اظهار کرد: هدف این اثر بررسی تأثیر بدن بر زیست اجتماعی، فلسفی و روانی انسان و خلق تجربه‌ای نوین در تئاتر ایران است.

نمایش «مادر مخوف» به کارگردانی عرفان آیتی و از تولیدات گروه تئاتر زاوش، اقتباسی از نمایشنامه Polar Bears اثر مارک هادون است. 

داستان تئاتر دربارهٔ جوهان کار، معلم فلسفه‌ای است که می‌کوشد دختر جوانی را که در کودکی شاهد خودکشی پدرش بوده، از بحران روانی نجات دهد، اما هرچه بیشتر در زندگی او و خانواده‌اش دخالت می‌کند، اوضاع پیچیده‌تر و خطرناک‌تر می‌شود تا جایی که خود مرتکب جنایت‌هایی هولناک می‌گردد. 

این نمایش در فضایی دلهره‌آور و معمایی به موضوعاتی چون آگاهی، جنون، اخلاق و فروپاشی روانی می‌پردازد و تصویری تاریک از تلاش انسان برای کنترل سرنوشت ارائه می‌دهد. 

این نمایش از یک آبان هرشب ساعت ۲۰ در سالن فرشچیان به روی صحنه می‌رود.

انتهای پیام