مقاومت میکروبی به‌عنوان یکی از جدی‌ترین چالش‌های سلامت جهانی شناخته می‌شود و هشدارها حاکی از آن است که بدون تدوین و اجرای سیاست‌های هماهنگ و یکپارچه، جوامع ممکن است بار دیگر با بیماری‌هایی روبه‌رو شوند که تا پیش از این با داروهای آنتی‌بیوتیک قابل درمان بودند. این بحران نه تنها تهدیدی برای سلامت انسان‌ها است، بلکه فشارهای اقتصادی و اجتماعی گسترده‌ای را نیز بر نظام‌های بهداشتی وارد می‌کند.

اهمیت این مسئله سبب شده است که کشورها سیاست‌ها و برنامه‌هایی در سطوح ملی و بین‌المللی برای کنترل مقاومت میکروبی تدوین کنند. این سیاست‌ها زمانی اثربخش خواهند بود که با همکاری بین‌بخشی، حمایت سیاسی و ارتقای آگاهی عمومی همراه شوند. بررسی تجربیات موفق جهانی می‌تواند به سیاست‌گذاران در طراحی راهکارهای مؤثر و بومی کمک کند.

نتایج مطالعات نشان می‌دهد اقداماتی مانند پایش و مراقبت مستمر مقاومت میکروبی، تدوین گایدلاین‌های ملی، آموزش و آگاه‌سازی عمومی، اصلاح الگوهای تجویز دارو، تقویت آزمایشگاه‌ها و توسعه پژوهش در حوزه داروهای جدید از مهم‌ترین رویکردهای کشورها در این زمینه است. بهره‌گیری از این تجارب می‌تواند مسیر سیاست‌گذاری سلامت را در جهت مقابله مؤثر با مقاومت میکروبی هموار سازد.

مقاومت میکروبی؛ چالش سلامت بشر و راهبردهای مؤثر جهانی

سکینه حاج ابراهیمی، رئیس دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تبریز در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به نتایج پژوهشی که در این دانشگاه انجام و در  مقاله‌ای با عنوان «مرور نظام‌مند سیاست‌های مبارزه با مقاومت میکروبی در دانشگاه علوم پزشکی تبریز با هدف مرور نظام‌مند سیاست‌های جهانی مقابله با مقاومت میکروبی» منتشر شده است، گفت: در این پژوهش از یکی از جدیدترین روش‌های مرور نظام‌مند استفاده شده که شامل بررسی گزارش‌های سیاستی، اسناد راهبردی و انواع مختلف سیاست‌های ملی در کشورهای مختلف است.

وی اظهار کرد: مقاومت میکروبی یکی از مهم‌ترین چالش‌های سلامت عمومی در قرن حاضر محسوب می‌شود؛ چالشی که در صورت عدم برخورد صحیح و مدیریت مؤثر، می‌تواند جامعه بشری را به دوران پیش از کشف آنتی‌بیوتیک‌ها بازگرداند. در آن دوران، بیماری‌های عفونی ساده که امروزه به‌راحتی درمان می‌شوند، می‌توانستند منجر به مرگ بیماران شوند و بار سنگینی بر نظام‌های سلامت و اقتصاد جوامع وارد کنند. بنابراین، اهمیت مقابله با مقاومت میکروبی نه‌تنها در سطح ملی بلکه در مقیاس جهانی بسیار بالاست و غفلت از آن می‌تواند دستاوردهای چند دهه پیشرفت علمی و پزشکی را به خطر اندازد.

وی ادامه داد: ازاین‌رو بررسی اقدامات، تجارب و سیاست‌های کشورهای مختلف در زمینه مبارزه با مقاومت میکروبی می‌تواند نقش مؤثری در بهبود سیاست‌گذاری‌ها و تدوین برنامه‌های ملی داشته باشد. شناخت سیاست‌های موفق کشورهایی که توانسته‌اند روند افزایش مقاومت میکروبی را کنترل کنند، می‌تواند به‌عنوان الگویی برای سایر کشورها مورد استفاده قرار گیرد و مسیر حرکت نظام سلامت را در جهت مدیریت بهینه این بحران روشن سازد.

رئیس دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تبریز اذعان کرد: نتایج مطالعه حاضر نشان داد که مجموعه‌ای از سیاست‌ها و اقدامات کلیدی در کشورهای مختلف برای کنترل مقاومت میکروبی به کار گرفته می‌شود. از جمله این اقدامات می‌توان به پایش و مراقبت مستمر مقاومت میکروبی، تدوین راهنماهای بالینی و گایدلاین‌های ملی برای استفاده منطقی از آنتی‌بیوتیک‌ها، و ارتقای سطح دانش و آگاهی عمومی نسبت به خطرات مصرف خودسرانه داروهای آنتی‌بیوتیکی اشاره کرد. همچنین، بهبود بهداشت فردی و عمومی در سطح جامعه، اصلاح الگوهای تجویز دارو توسط پزشکان و ارائه‌دهندگان خدمات سلامت، افزایش ظرفیت و به‌روزرسانی تجهیزات آزمایشگاهی برای تشخیص دقیق‌تر مقاومت‌های دارویی، و تقویت پژوهش‌ها در حوزه داروهای نوین و فناوری‌های جدید از دیگر اقدامات مهم در این زمینه هستند.

وی خاطرنشان کرد: این یافته‌ها نشان می‌دهد که مقابله با مقاومت میکروبی نیازمند یک رویکرد جامع، چندبخشی و مبتنی بر شواهد علمی است؛ رویکردی که در آن نه‌تنها نظام سلامت، بلکه تمامی نهادهای مرتبط با کشاورزی، دامپزشکی، آموزش و رسانه نیز باید نقش فعالی ایفا کنند. بهره‌گیری از تجربیات موفق بین‌المللی و انطباق آن‌ها با شرایط بومی هر کشور، می‌تواند زمینه‌ساز تدوین برنامه‌های کارآمدتر و سیاست‌های مؤثرتر در این حوزه باشد.

وی به پیامد و نتایج این پژوهش پرداخت و تشریح کرد: با توجه به ابعاد مختلف بحران مقاومت میکروبی، اتخاذ یک رویکرد جامع و چندبخشی که سیاست‌های کلان دولت، ساختارهای نظام سلامت، آموزش عمومی و نظارت بر مصرف در حوزه دامپزشکی را به‌طور همزمان پوشش دهد، مؤثرترین گزینه محسوب می‌شود. با این حال، در مرحله اجرایی، تمرکز اولیه باید بر تقویت نظام سیاستگذاری و نظارت ملی توسط دولت و سیاستگذاران قرار گیرد، زیرا این بخش زمینه‌ساز اجرای هماهنگ سایر اقدامات است. سرمایه‌گذاری در این حوزه، امکان فراهم کردن زیرساخت‌های نظارتی، قانونی، آموزشی و حمایتی برای سایر مداخلات را ایجاد می‌کند.

حاج ابراهیمی اظهارکرد: بر این اساس، پیشنهاد می‌شود، دولت‌ها نقش رهبری و هماهنگ‌کننده را در کنترل مقاومت میکروبی ایفا کنند و یک نظام نظارتی یکپارچه برای پایش مصرف آنتی‌بیوتیک و مقاومت دارویی ایجاد و تقویت شود همچنین حمایت از نوآوری در زمینه داروها در دستورکار قرار گیرد و در نهایت با تکیه بر این بستر، مداخلات آموزشی، بالینی و عمومی به تدریج اجرا و گسترش یابند.

بحران مقاومت میکروبی و نقش آگاهی عمومی در کنترل آن

همچنین ندا کبیری، دکترای سیاست‌گذاری سلامت و همکار دیگراین پژوهش نیز در این خصوص اظهار کرد: پیدایش آنتی‌بیوتیک‌ها نقطه‌عطفی در تاریخ پزشکی و سلامت بشر به شمار می‌رود، زیرا منجر به کاهش چشمگیر مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های عفونی و بهبود کیفیت زندگی انسان‌ها شده است. با این حال، مقاومت میکروبی در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها به‌عنوان یکی از چالش‌های اساسی عصر حاضر مطرح است و تهدیدی جدی برای دستاوردهای پزشکی محسوب می‌شود.

وی ادامه داد: نرخ بالای مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در میان انسان‌ها، حیوانات و در بخش کشاورزی، علاوه بر تهدید سلامت عمومی، موجب افزایش هزینه‌های درمانی و اجتماعی نیز شده است. ازاین‌رو، ضرورت دارد سیاست‌های ملی و بین‌المللی مؤثری در راستای کاهش مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها تدوین و اجرا شود. تحقق این هدف نیازمند حمایت‌های سیاسی، اجتماعی و بین‌بخشی است.

وی تشریح کرد: براساس یافته‌های مطالعه، سیاست‌های اتخاذشده در کشورهای مختلف برای مقابله با مقاومت میکروبی را می‌توان در پنج دسته اصلی براساس گروه‌های هدف تقسیم‌بندی کرد؛ دولت‌ها و سیاست‌گذاران که مهم‌ترین اقدامات در این سطح شامل پایش و نظارت بر مقاومت میکروبی، ارتقای آگاهی عمومی، و به‌ویژه تقویت همکاری‌های بین‌بخشی میان حوزه‌های سلامت انسانی و دامی، دسته اول است، دسته دوم شامل مراکز درمانی و آزمایشگاه‌ها است که این مراکز می‌توانند با اجرای برنامه‌های کنترل عفونت و بهبود نظام پایش مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها نقش مهمی ایفا کنند.

وی افزود: پزشکان و ارائه‌دهندگان خدمات سلامت که تدوین و اجرای راهنماهای بالینی و ارتقای الگوی منطقی تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها از جمله اقدامات کلیدی در این سطح است، دسته سوم را تشکیل می‌دهند. عموم مردم هم که افزایش آگاهی عمومی، رعایت بهداشت فردی و پرهیز از مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها در میان آنها می‌تواند به کاهش مقاومت میکروبی کمک کند، دسته چهارم و دامپزشکان و بخش دامپروری که ایجاد نظام ملی پایش مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در حیوانات و تدوین دستورالعمل‌های کنترلی از جمله سیاست‌های ضروری در این حوزه است، دسته پنجم را تشکل می‌دهند.

وی بیان کرد: در کشور ما نیز با وجود تدوین برخی سیاست‌ها در این زمینه، اجرای کامل و تضمین مؤثر آن‌ها نیازمند برنامه‌ریزی دقیق‌تر و نظارت مداوم است. همچنین می‌توان از تجربیات موفق کشورهای دیگر در این حوزه بهره‌برداری کرد.

کبیری اذعان کرد: در نهایت باید تأکید کرد که یکی از عوامل اصلی در تداوم مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها، آگاهی پایین جامعه و دسترسی آسان به داروی بدون نسخه است. در بسیاری از موارد، بیماران حتی برای بیماری‌های ساده مانند سرماخوردگی، از پزشک درخواست تجویز آنتی‌بیوتیک می‌کنند یا به‌صورت خودسرانه از داروهای موجود در منزل استفاده می‌کنند. این رفتارها در کنار نبود اطلاع‌رسانی کافی از سوی رسانه‌ها و نهادهای آموزشی، موجب تشدید روند مقاومت میکروبی می‌شود.

وی بیان کرد: در نتیجه، کنترل این معضل تنها با سیاست‌گذاری از بالا ممکن نیست، بلکه نیازمند مشارکت آگاهانه مردم و تقویت آموزش عمومی در جامعه است. رسانه‌ها، نهادهای آموزشی و نظام سلامت باید در جهت افزایش سواد دارویی مردم و ترویج الگوی مصرف منطقی دارو گام‌های جدی بردارند. 

به گزارش ایسنا، مقاومت میکروبی یکی از بزرگ‌ترین تهدیدهای سلامت عمومی در جهان امروز است و کنترل آن نیازمند رویکردی جامع و چندبخشی است. موفقیت در این حوزه مستلزم هماهنگی میان سیاست‌های ملی، نظام سلامت، بخش‌های کشاورزی و دامپروری، رسانه‌ها و نهادهای آموزشی است، به‌گونه‌ای که مشارکت فعال جامعه نیز در کنار اقدامات سیاستگذاری و نظارتی تقویت شود.

اجرای مستمر و هماهنگ این اقدامات، همراه با ارتقای سواد دارویی و مشارکت فعال جامعه، نقش تعیین‌کننده‌ای در کاهش مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها و حفاظت از سلامت عمومی خواهد داشت و تضمین‌کننده حفظ دستاوردهای پزشکی و علمی در سطح ملی و جهانی است.

انتهای پیام