این فناوری، که از دهه‌های گذشته در جهان به عنوان روشی علمی برای تحریک بارش از ابرهای خفته به کار گرفته شده، در ایران نیز با هدایت مرکز باروری ابرهای وزارت نیرو به اجرا درمی‌آید.
با پاشیدن موادی چون یدید نقره یا استفاده از ژنراتورهای زمینی، این روش تلاش می‌کند تا بخارهای معلق در آسمان را به باران‌های حیات‌بخش تبدیل کند، اما این رقص ظریف علم و طبیعت، با چالش‌هایی چون پیش‌بینی‌ناپذیری جوی، اثربخشی محدود و وابستگی به حضور ابرهای مناسب روبروست.
در شرایطی که سدهای کشور به نفس‌های آخر خود نزدیک می‌شوند و زمین تشنه‌تر از همیشه فریاد بی‌آبی سر می‌دهد، این فناوری به تنهایی نمی‌تواند ناجی باشد، بلکه نیازمند مدیریت هوشمندانه، همکاری جمعی و البته دعای خیر برای بارش رحمت الهی است.
در این گزارش، با مدیرعامل شرکت سهامی آب منطقه‌ای مرکزی، گفت‌وگویی جامع انجام داده‌ایم تا از جزئیات این فناوری، وضعیت بحرانی منابع آبی استان مرکزی و راهکارهای مدیریت این بحران مطلع شویم.
باروری ابرها، راه حلی شکننده
حسین اسدی، در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: در حالی که آسمان استان مرکزی در پاییز ۱۴۰۳ حتی یک قطره باران به زمین هدیه نکرده، فناوری باروری ابرها به عنوان یکی از راهکارهای علمی برای مقابله با خشکسالی پنج‌ساله در این منطقه، مطرح شده است، اما محدودیت‌های طبیعی و پیچیدگی‌های این روش، آن را به راه‌حلی شکننده تبدیل کرده است.
وی گفت: فناوری باروری ابرها در ایران تحت نظارت دقیق مرکز باروری ابرهای وزارت نیرو در تهران انجام می‌شود. این مرکز به عنوان مغز متفکر عملیات، تمام فعالیت‌های باروری را در سطح کشور هدایت و هماهنگ می‌کند. هیچ استانی، از جمله استان مرکزی، بدون دستور مستقیم این مرکز نمی‌تواند اقدام به باروری ابرها کند.
وی افزود: روش کار به این صورت است که از ابزارهای مختلفی مانند پهپادها، بالگردها و ژنراتورهای زمینی استفاده می‌شود. در روش هوایی، ماده شیمیایی یدید نقره روی ابرهای تیره پاشیده می‌شود. این ماده با تغییر ساختار کریستالی ابر، احتمال بارش را افزایش می‌دهد. زمان‌بندی و مکان پخش یدید نقره بر اساس محاسبات دقیق سرعت و جهت حرکت ابرها تعیین می‌شود تا بارش در نقاط مورد نظر رخ دهد.
وی با بیان اینکه علیرغم همه این اقدامات، طبیعت همیشه حرف آخر را می‌زند، تصریح کرد: تغییرات سرعت باد، گاهی باعث می‌شود بارش در مناطقی غیر از آنچه در جریان باروری ابرها هدفگذاری شده بود، اتفاق بیفتد و این یکی از چالش‌های اصلی این فناوری است.
اسدی با اشاره به اینکه در روش زمینی، که در سال‌های اخیر در استان ما توسعه یافته، از ژنراتورهای زمینی استفاده می‌کنیم، تصریح کرد: در سال گذشته، ۹ دستگاه ژنراتور خریداری کردیم که در ۴۱ نقطه مرتفع استان مستقر شده‌اند. این دستگاه‌ها از پک‌های نانویی حاوی مواد شیمیایی تولیدشده توسط مرکز هسته‌ای ایران استفاده می‌کنند. این پک‌ها به صورت پودر هستند و با سوزاندن در ژنراتورها، دودی تولید می‌کنند که با ابرها ترکیب شده و فرآیند بارش را تحریک می‌کند. این روش ساده‌تر و ارزان‌تر از روش هوایی است، اما اثربخشی کمتری دارد.
پیش‌بینی‌های دقیق هواشناسی، از ارکان اصلی موفقیت
وی در خصوص اثربخشی این فناوری و محدودیت‌های آن، گفت: طبق آمارهای جهانی، باروری ابرها با استفاده از پهپادها و بالگردها می‌تواند تا ۲۰ درصد بارندگی را افزایش دهد، در حالی که ژنراتورهای زمینی اثربخشی ۵ تا ۱۰ درصدی دارند. البته تحقق این اعداد مشروط به وجود ابرهای مناسب است. ابرهایی که رطوبت کافی یا ساختار مناسب نداشته باشند، حتی با باروری هم بارش تولید نمی‌کنند. در برخی موارد، اگر ابر شرایط لازم را نداشته باشد، باروری ممکن است نتیجه معکوس بدهد و به جای کمک، به هدف ما آسیب بزند. به همین دلیل، تمام عملیات ما وابسته به پیش‌بینی‌های دقیق هواشناسی است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای مرکزی ادامه داد: مرکز باروری ابرها با رصد مداوم وضعیت جوی، دستورات لازم را ۲۴ تا ۴۸ ساعت قبل صادر می‌کند. اگر شرایط مناسب باشد، ما ژنراتورها را در نقاط تعیین‌شده فعال می‌کنیم یا در صورت نیاز، پهپادها و بالگردها اعزام می‌شوند، اما تاکید می‌کنم که این فناوری، راه‌حل نهایی نیست؛ بلکه تنها ابزاری کمکی در کنار مدیریت مصرف و برنامه‌ریزی‌های کلان است.
بارش تجمعی در کل استان، صفر
وی گفت: متأسفانه وضعیت جوی امسال بسیار ناامیدکننده است. امروز ۴۰ روز از پاییز گذشته و آسمان بسیاری از مناطق استان حتی یک ابر تیره به خود ندیده، چه برسد به ابری که برای باروری مناسب باشد. پیش‌بینی‌های هواشناسی که از تابستان انجام شد، نشان می‌داد که در پاییز ۱۴۰۴ میزان بارندگی کمتر از نرمال خواهد بود و دقیقاً همین اتفاق افتاده است.
به گفته وی، میانگین بلندمدت بارندگی در این بازه باید حدود ۶.۵ میلی‌متر باشد، اما بارش تجمعی ما در کل استان صفر است. حتی پارسال که سال بدی بود، وضعیت از این بهتر بود.
بدون ابر، بارورسازی در کار نیست
اسدی با بیان اینکه برای زمستان، پیش‌بینی‌ها از بارندگی نرمال یا کمی کمتر از نرمال حکایت دارد، گفت: اولین سامانه بارشی احتمالاً اواخر آبان یا اوایل آذر وارد می‌شود، اما سامانه‌های قوی‌تر هنوز پیش‌بینی نشده‌اند. تا این لحظه، مرکز باروری ابرها هیچ دستوری برای عملیات در استان ما صادر نکرده، چون شرایط جوی مناسب نیست. ما همچنان در ارتباط مستمر با مرکز و منتظر دستورات هستیم، اما واقعیت این است که بدون ابر، باروری ممکن نیست.
سد کمال صالح به حجم مرده رسیده است
وی در خصوص وضعیت منابع آبی استان مرکزی و اقداماتی که برای مدیریت این بحران انجام شده است، گفت: وضعیت منابع آبی ما به شدت بحرانی است. سد کمال‌صالح، که یکی از منابع اصلی تأمین آب استان است، به حجم مرده رسیده و با استفاده از سکوهای شناور، حداکثر برای ۲۰ روز آینده آب قابل استفاده دارد. این وضعیت درخصوص دیگر منابع آبی استان هم صدق می‌کند. ما پنجمین سال خشکسالی پیاپی را تجربه می‌کنیم و پیش‌بینی می‌شود این وضعیت در سال ششم (۱۴۰۵) نیز ادامه یابد.
او با تاکید بر اینکه برای مدیریت این بحران، در شورای حفاظت منابع آب، کارگروه صیانت از منابع آب و جلسات تنش آبی، برنامه‌های سختگیرانه‌ای تدوین کرده‌ایم، خاطرنشان کرد: یکی از مهم‌ترین اقدامات، مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی است.
۲۰ آبان برق چاه های کشاورزی قطع می شود
پروانه‌های بهره‌برداری چاه‌های کشاورزی مجاز، مصرف آب را در ماه‌های آبان، آذر، بهمن و اسفند صفر تعیین کرده تا آب برای فصل‌های پرنیاز بهار و تابستان ذخیره شود. اما متأسفانه در سال‌های گذشته، برخی کشاورزان از این محدودیت‌ها تخطی کردند و حتی در ماه‌های ممنوعه از چاه‌ها برداشت کردند.
اسدی تصریح کرد: برای جلوگیری از این تخلفات، سامانه دوسویه مدیریت مصرف آب و برق راه‌اندازی کردیم. با همکاری شرکت توزیع برق، مصرف آب از طریق میزان برق مصرفی چاه‌ها پایش می‌شود. به محض اینکه مصرف به حد مجاز مندرج در پروانه برسد، برق چاه قطع می‌شود. پارسال این سیاست را از اول آذر در کل استان اجرا کردیم و امسال هم از ۲۰ آبان، برق چاه‌های کشاورزی، حتی آن‌هایی که پروانه معتبر دارند، قطع خواهد شد. این تصمیم با مجوز شورای حفاظت منابع آب گرفته شده است.
برنامه منعطف‌تر برای ساوه و زرندیه
وی گفت: برای شهرستان‌های ساوه و زرندیه، به دلیل اقلیم متفاوت و نیازهای کشاورزی خاص، برنامه‌ای منعطف‌تر تدوین کردیم. در جلسات کارگروه صیانت از منابع آب، با حضور نمایندگان کشاورزان، توافق کردیم که برنامه قطع و وصل برق به صورت دوره‌ای باشد؛ مثلا ۱۰ روز قطع و ۱۰ روز وصل. این برنامه نیز از ۲۰ آبان آغاز می‌شود و هدفش توازن بین نیازهای کشاورزی و حفاظت از منابع آبی است.
این مقام مسئول با بیان فوایدی که این اقدامات برای استان به همراه دارد، گفت: این سیاست‌ها فواید چندگانه‌ای دارند. اول اینکه، آب برای فصل‌های کشاورزی بهار و تابستان ذخیره می‌شود تا کشاورزان در زمان نیاز دچار مشکل نشوند. دوم، آبخوان‌های زیرزمینی که به شدت تحت فشار هستند، فرصت شارژ پیدا می‌کنند. سوم، روان‌آب‌های سطحی افزایش می‌یابد و به پر شدن سدها کمک می‌کند. چهارم، با کاهش مصرف برق چاه‌ها، ناترازی شبکه برق استان کنترل می‌شود. پارسال این روش نتایج خوبی داشت و امسال با اطلاع‌رسانی گسترده‌تر، امیدواریم همکاری بیشتری از کشاورزان ببینیم.
وی از کشاورزان خواست می‌شود پروانه‌های بهره‌برداری خود را جدی بگیرند و در ماه‌های ممنوعه از برداشت آب خودداری کنند و تاکید کرد: این کار نه‌تنها به نفع خود کشاورزان است، بلکه آینده منابع آبی فرزندان‌مان را تضمین می‌کند. از مردم هم تقاضا دارم در مصرف آب شرب و بهداشتی نهایت صرفه‌جویی را به خرج دهند.
اسدی افزود: در شرکت آب منطقه‌ای مرکزی، شبانه‌روز در حال برنامه‌ریزی و هماهنگی هستیم، اما بدون همکاری جمعی، این بحران حل نمی‌شود. امیدواریم با بارش‌های زمستانی و استفاده از فناوری‌هایی مثل باروری ابرها، شاهد بهبود وضعیت باشیم.
به گزارش ایسنا، این گفت‌وگو نشان داد که مدیریت بحران آب در استان مرکزی، نیازمند ترکیبی از فناوری، سیاست‌گذاری سختگیرانه و مشارکت اجتماعی است. قطع برق چاه‌های کشاورزی، پایش دقیق مصرف آب و برنامه‌ریزی برای ذخیره منابع، گام‌هایی در مسیر کاهش فشار بر آبخوان‌ها و سدهاست، اما این اقدامات، بدون همراهی کشاورزان و صرفه‌جویی عمومی، نمی‌توانند به تنهایی بحران را مهار کنند.
ایران تشنه، امروز بیش از هر زمان به همدلی، مدیریت هوشمند و دعای خیر برای باران نیاز دارد تا شاید بار دیگر، آسمانش سخاوتمندانه ببارد و زمینش سیراب شود.
انتهای پیام
نظرات