به گزارش ایسنا، داراب یزدانی مدیرعامل شرکت سینا رویش در نشست نقش فناوری های نوین در امنیت غذایی پایدار، افزایش بهره وری مصرف آب در کشاورزی و کاهش ناترازی آب کشور که با حضور کارشناسان سازمان برنامه و بودجه و جهاد دانشگاهی برگزار شد،
با اشاره به وضعیت نه‌چندان مطلوب این حوزه در کشور اظهار کرد: حدود ۱۰ سال پیش، در سال ۱۳۹۲، سندی ملی برای توسعه گیاهان دارویی تدوین شد که بر استفاده از ظرفیت‌های اقلیمی و تنوع زیستی کشور تأکید داشت. بر اساس این سند، ایران با تنوع بسیار بالای گونه‌های گیاهی می‌تواند سهم مهمی در بازار جهانی داروهای گیاهی داشته باشد.

تحقق تنها ۴۴ درصد اهداف سند توسعه گیاهان دارویی

یزدانی با اشاره به آمارهای به‌روز این حوزه افزود: بر اساس گزارش‌های سال ۱۴۰۲، تنها حدود ۴۴ درصد اهداف تعیین‌شده در این سند محقق شده است. بخش عمده این پیشرفت نیز مربوط به چند گیاه خاص نظیر زعفران، زیره سبز، گل محمدی و حناست؛ گیاهانی که از ابتدا بیشترین سطح زیر کشت را در کشور داشتند.

به گفته وی، سطح زیر کشت سایر گیاهان دارویی کشور در سال ۱۴۰۲ حدود ۳۷ هزار هکتار بوده که نسبت به اهداف تعیین‌شده بسیار پایین‌تر است.

یزدانی ادامه داد: در بخش صادرات نیز عمده محصولات صادرشده شامل زعفران، سیر، گشنیز و بذرهای دارویی است، اما متأسفانه حدود ۷۸ درصد این صادرات به‌صورت خام انجام می‌شود. در نتیجه سهم فرآورده‌های دارویی گیاهی از بازار صادراتی کشور همچنان کمتر از پنج درصد است.

زنجیره ارزش از مزرعه تا بازار باید تعریف شود

مدیرعامل شرکت سینا رویش با اشاره به اهمیت مفهوم زنجیره ارزش در حوزه گیاهان دارویی گفت: وقتی از زنجیره ارزش صحبت می‌کنیم، منظورمان تمام مسیر از مزرعه تا بازار است؛ از انتخاب بذر مناسب و نوع کشت گرفته تا فرآوری و ارائه محصول نهایی به مصرف‌کننده.

وی افزود: در بسیاری از کشورهای پیشرفته مانند چین و ژاپن، این زنجیره به‌صورت کاملاً منظم طراحی شده است. برای مثال، در چین گیاهان دارویی در مزارع بزرگ تولید و به‌صورت خشک و بسته‌بندی‌شده به ژاپن ارسال می‌شوند تا در آنجا سایزبندی و فرآوری شوند. در این مدل، از ابتدا مشخص است که هر گیاه برای چه هدفی و برای کدام بازار کشت می‌شود.

یزدانی با ابراز تأسف از نبود چنین ساختاری در کشور تصریح کرد: در ایران، حلقه‌های زنجیره ارزش از هم گسسته‌اند. کشاورز نمی‌داند محصول خود را به چه کسی و با چه استانداردی باید بفروشد، بنابراین کیفیت نهایی محصول نیز تضمین‌شده نیست. در نتیجه، با حجم زیادی از ضایعات، آلودگی‌های قارچی و عدم انطباق با استانداردهای جهانی مواجه هستیم.

ضعف در استانداردسازی و فرآوری مدرن

وی با بیان اینکه هنوز استاندارد واحدی برای تولید و فرآوری گیاهان دارویی در کشور وجود ندارد، افزود: در مرحله فرآوری نیز با کمبود فناوری‌های مدرن مواجه‌ایم. به همین دلیل، بخش قابل‌توجهی از مواد اولیه به‌صورت خام صادر و ارزش افزوده اصلی نصیب کشورهای دیگر می‌شود.

یزدانی تأکید کرد: اگر بخواهیم به زنجیره ارزش واقعی در حوزه گیاهان دارویی برسیم، باید ابتدا و انتهای این زنجیره به‌صورت شفاف و قابل‌ردیابی تعریف شود. به‌عبارت دیگر، از مرحله تولید بذر تا عرضه محصول نهایی باید ارتباط مؤثر و استاندارد مشخصی وجود داشته باشد.

تمرکز باید روی کیفیت بذر و حلقه اول زنجیره ارزش باشد

مدیرعامل سینا رویش با تأکید بر اولویت دادن به حلقه اول زنجیره ارزش گیاهان دارویی گفت: برای هر کدام از محورها یک وزن میانگین در نظر گرفته شده است و به‌طور کلی حدود ۳۵ درصد این وزن به حلقه اول — یعنی بذر و مواد کاشت — بازمی‌گردد.

وی افزود: اگر از ابتدای کار گیاهی استاندارد، بذر اصلاح‌شده و خروجی با کیفیت نداشته باشیم، هر چقدر هم در کاشت و مکانیزاسیون خوب عمل کنیم، به آن چیزی که انتظار داریم نمی‌رسیم.

اهمیت تطبیق تولید با نیاز بازار

یزدانی در توضیح ضرورت تعریف هدف کشت گفت: وقتی کشاورز می‌کارد، باید بداند محصول برای چه منظوری و برای چه خریدار یا بازاری تولید می‌شود. اگر این مشخص نباشد، محصول قابل‌فروش نخواهد بود — حتی اگر تمام اصول کشاورزی رعایت شده باشد.

او ادامه داد: کشاورز محصولی تولید می‌کند که یا عملکردش پایین است یا هزینه تولید آن‌قدر بالا می‌رود که برای خریدار صرفه اقتصادی ندارد؛ در نتیجه محصولی تولید می‌شود که خریدار آن را نمی‌پذیرد.

کمبود بذر اصلاح‌شده و غیبت اصلاح ژنتیکی بومی

یزدانی ضعف اصلی کشور را در فقدان متریال و بذر اصلاح‌شده دانست و گفت: ما در تولید بذر اصلاح‌شده مشکل داریم؛ در چند دهه گذشته کار چشم‌گیر و نظام‌مندی روی بذر گیاهان دارویی انجام نشده است. به‌جای اصلاح گونه‌های بومی خودمان، واردات متریال انجام شده که راه‌حل کوتاه‌مدت است.

او افزود: متأسفانه از ظرفیت ژنتیکی گیاهان بومی کشور آن‌گونه که باید استفاده نکرده‌ایم و عمده تولید ما محدود به چند قلم محصول است. در آمارهای رسمی نیز نام بسیاری از گیاهان دارویی مطرح دیده نمی‌شود؛ این یعنی یا بی‌توجهی است یا اهمیت آنها بسیار پایین انگاشته شده.

تجربه‌های گلخانه‌ای و پراکندگی تولید استانی

یزدانی از اجرای طرح‌های کشت گلخانه‌ای و آزمایشی در استان‌های مختلف خبر داد و گفت: در برخی استان‌ها امکانات مناسب ایجاد شده و تولید محدود مزروعی انجام شده است؛ اما اینها هنوز به سطحی نرسیده‌اند که بتواند جای خالی زنجیره ارزش را پر کند.

او اضافه کرد: در برخی مناطق مثل استان گلستان تولید قابل‌توجهی داریم، اما این پراکندگی و محدودیت مقیاس مانع از شکل‌گیری زنجیره‌ای منسجم شده است.

تغییر اقلیم؛ ضرورت تغییر الگوی کشت

مدیرعامل سینا رویش با اشاره به تأثیر تغییر اقلیم بر کشاورزی کشور گفت: با توجه به متغیرهای اقلیمی، چاره‌ای جز تغییر الگوی کشت نداریم. این به‌معنای حذف کامل کشت‌های مرسوم نیست؛ بلکه باید مناطق و زراعت‌هایی که قابلیت بیشتری دارند را شناسایی و تقویت کنیم.

وی افزود: در برخی کشورها تغییر اقلیم فرصت بوده، اما در کشور ما که از محدودیت منابع آبی رنج می‌بریم، این تغییر بیشتر چالش‌زا است و ما را مجبور به بازنگری در الگوهای کشت می‌کند.

اولویت‌دهی به چند گونه و تلاش برای اصلاح آنها

یزدانی درباره اولویت‌های تحقیق و اصلاح بیان کرد: تمرکز فعلی ما روی اصلاح و بهبود بذر زعفران، گل محمدی، زیره سبز و برخی گونه‌های دیگر است؛ علت هم واضح است — این گیاهان بیشترین سطح زیر کشت را دارند و مشکلات اولیه متعددی دارند.

او توضیح داد: برای مثال زیره سبز مشکلاتی دارد و گروه‌های تحقیقاتی از جمله تیم‌های دانشگاهی و محققانی مانند آقای دکتر قادری روی اصلاح آن کار می‌کنند. در برخی استان‌ها تولید زیاد است، اما ماده مؤثر یا کیفیت لازم برای مصارف دارویی را ندارد.

ضعف در تامین مواد اولیه و واردات عصاره‌ها
یزدانی با انتقاد از وابستگی صنعتی در تأمین مواد اولیه گفت: بسیاری از صنایع دارویی گیاهی ما خود مواد اولیه و عصاره‌های مورد نیاز را وارد می‌کنند زیرا یا در کشور کشت نمی‌شود یا هزینه تولید داخلی بسیار بالاست.

او تأکید کرد: این وضعیت ناشی از همان ضعف در حلقه اول زنجیره — یعنی کیفیت و کمیت بذر و متریال — و نیز فقدان مکانیزاسیون و رعایت استانداردهای کشاورزی است.

گام‌های صنعتی: تولید برخی فراورده‌ها و مجوزهای اولیه

یزدانی از انجام اقداماتی در مسیر صنعتی شدن خبر داد و گفت: ما در برخی آزمایشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی به سمت تولید داروهای دامی و کنترل آفات حرکت کرده‌ایم و برخی محصولات مجوزهای اولیه را دریافت کرده و آماده تولید و توزیع هستند.

او افزود: این تجربه‌ها نشان می‌دهد که با طراحی زنجیره‌ای مناسب و همکاری دانشگاه، صنعت و کشاورز می‌توان ارزش‌افزوده را در داخل کشور حفظ کرد.

یزدانی در پایان با تکرار اولویت‌بندی گفت: با توجه به وضعیت اقلیم و ظرفیت‌های ژنتیکی کشور، اکنون زمان آن است که تمرکز ما بر حلقه اول زنجیره — یعنی بذر و مواد کاشت گواهی‌شده و خالص — قرار گیرد تا عملکرد و محتوای مؤثر محصول را ارتقاء دهیم. تنها با این رویکرد است که می‌توانیم به توسعه واقعی زنجیره ارزش گیاهان دارویی برسیم.

انتهای پیام