به گزارش ایسنا، رضا خسروآبادی امروز در دومین سمپوزیوم توانبخشی شناختی و در نشست هوش مصنوعی و توانبخشی شناختی که در سالن کوثر دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران برگزار شد، با تأکید بر نقش پررنگ رسانه‌ها در مداخلات اجتماعی و شناختی گفت: رسانه یکی از بسترهای اصلی مداخله در سطح اجتماعی است و ارزیابی اینکه محتوای رسانه‌ای چگونه می‌تواند تأثیرگذار باشد و این تأثیر چگونه قابل اندازه‌گیری است، موضوعی بسیار مهم محسوب می‌شود.

وی افزود: شناخت برندهای بین‌المللی و نحوه فعالیت آن‌ها در این حوزه، برای جامعه علمی و پژوهشی ما ضروری است تا بتوانیم از تجارب آنان در جهت توسعه داخلی بهره ببریم.

مسیر معکوس پیشرفت در علم و فناوری

خسروآبادی با اشاره به روند متفاوت توسعه علم در ایران نسبت به برخی کشورها گفت: ما معمولاً از پژوهش آغاز می‌کنیم، سپس به فناوری می‌رسیم و در نهایت تلاش می‌کنیم آن را به محصول تبدیل کنیم؛ اما کشورهایی مانند چین مسیر معکوسی را پیموده‌اند. آنان ابتدا برندهای خارجی را وارد کردند، سپس بر اساس نیاز صنعت، در حوزه علم سرمایه‌گذاری کردند و در نتیجه امروز صنعت و برندهای بین‌المللی را در اختیار دارند.

وی ادامه داد: در ایران اغلب پروژه‌های تحقیقاتی با حمایت دولت اجرا می‌شود، اما به دلیل نبود زیرساخت‌های کافی، بسیاری از این محصولات جایگاه شایسته‌ای در بازار داخلی یا خارجی پیدا نمی‌کنند. به همین دلیل، آشنایی با راهبرد برندهای جهانی و الگوبرداری علمی از آن‌ها برای ما ضرورت دارد.

رسانه؛ ابزار شکل‌دهی شناخت و رفتار اجتماعی

این عضو هیات علمی با بیان اینکه رسانه‌ها یکی از مهم‌ترین بسترهای ارتباط جمعی هستند، توضیح داد: رسانه‌ها با گستره وسیع خود، شامل مطبوعات، تلویزیون، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی می‌توانند در شکل‌دهی افکار عمومی، گسترش اطلاعات و حتی تنظیم تعاملات انسانی نقش تعیین‌کننده‌ای داشته باشند.

وی افزود: رسانه‌ها تأثیرات مثبت متعددی دارند؛ از جمله تسریع در انتقال اطلاعات، حمایت از فرایندهای آموزشی، تسهیل ارتباطات جهانی و کمک به مواجهه با چالش‌های اجتماعی. اما در کنار این مزایا، معضلاتی مانند گسترش اطلاعات نادرست، فیک‌نیوز، اعتیاد به رسانه و تأثیر منفی بر سلامت روان نیز از چالش‌های جدی به شمار می‌روند.

نقش هوش مصنوعی در رسانه‌های نوین

خسروآبادی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به پیوند هوش مصنوعی با رسانه، گفت: هوش مصنوعی می‌تواند در تحلیل محتوا، ترجمه، تولید داده و حتی تصمیم‌گیری‌های شناختی در رسانه نقش‌آفرینی کند.

به گفته وی، ابزارهایی مانند تحلیل احساسات (Sentiment Analysis) یا سنجش میزان درگیری کاربران در شبکه‌های اجتماعی، از نمونه کاربردهای هوش مصنوعی در حوزه ارتباطات است.

وی تأکید کرد: هوش مصنوعی در کنار رسانه می‌تواند درک عمیق‌تری از رفتار انسان‌ها به ما بدهد و امکان طراحی محتوای هدفمندتر را فراهم کند، اما در عین حال، باید نسبت به سوگیری‌ها (Bias) و دستکاری‌های احتمالی داده‌ها (Manipulation) نیز حساس بود.

افکتیو کامپیوتینگ؛ تلاقی احساس و منطق

عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به مفهوم «افکتیو کامپیوتینگ» (Affective Computing)، گفت: این شاخه از علم، تضاد میان منطق محاسباتی و احساس انسانی را مورد بررسی قرار می‌دهد. پایه‌گذار این حوزه، «روزالین پیکار» از دانشگاه MIT بوده است و این علم میان‌رشته‌ای، تلفیقی از روان‌شناسی، زیست‌شناسی، مهندسی برق و علوم کامپیوتر محسوب می‌شود.

وی افزود: هدف از افکتیو کامپیوتینگ، شناخت الگوهای احساسی و محاسباتی در سطوح فردی و اجتماعی است تا بتوان به کمک داده‌های کلان رسانه‌ای، به درکی جامع از رفتار و واکنش انسان‌ها رسید.

آموزش هوشمند با کمک تحلیل احساسات

خسروآبادی در تشریح یکی از کاربردهای عملی این حوزه توضیح داد: در آموزش‌های مجازی می‌توان با استفاده از هوش مصنوعی، احساسات و میزان درگیری مخاطبان را سنجید. برای مثال، اگر هنگام تدریس، چهره و واکنش فراگیران از طریق دوربین تحلیل شود، سیستم می‌تواند میزان جذابیت مطالب یا درک مخاطبان را ارزیابی کرده و پیشنهادهایی برای بهبود محتوا ارائه دهد.

وی ادامه داد: این سیستم‌ها می‌توانند بر اساس تحلیل‌های لحظه‌ای، به مدرس توصیه کنند که مثلاً لحن صدای خود را تغییر دهد یا محتوای درسی را به سمت موضوعات تحلیلی‌تر ببرد تا یادگیری مؤثرتری رقم بخورد.

در ادامه، خسروآبادی با تأکید بر لزوم نگاه علمی و میان‌رشته‌ای به مسئله رسانه و هوش مصنوعی، اظهار کرد: آینده آموزش، رسانه و حتی سلامت روان اجتماعی، به میزان بهره‌گیری هوشمندانه ما از فناوری‌های شناختی و رسانه‌ای بستگی دارد.

عضو هیات‌علمی دانشگاه شهید بهشتی، با تشریح چشم‌اندازها و کاربردهای نوظهور فناوری‌های شناختی و رسانه‌ای، گفت: طی دو دهه آینده در جوامع نسبتاً متصل‌تر، سناریوهای گسترده‌ای شکل خواهد گرفت که می‌تواند رفتارهای فردی و جمعی را از طریق پروفایل‌های شناختی و رسانه‌ای تحت تأثیر قرار دهد.

وی افزود: این ابزارها هم فرصت‌های بزرگ آموزشی و خدماتی ایجاد می‌کنند و هم ریسک‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی قابل‌تأملی دارند.

پیش‌بینی آینده: پروفایل‌سازی رانندگان و پیشنهادهای هوشمند

به گفته وی، اگر سامانه‌های خدمات حمل‌ونقل مانند اسنپ بتوانند پروفایل‌های رفتاری و شناختی رانندگان را در اختیار داشته باشند، می‌توانند در زمانی مانند نیمه‌شب هنگام اعزام سرویس، رانندگانی را انتخاب کنند که از نظر هیجانی در وضعیت پایدارتری هستند و به این ترتیب ریسک حوادث یا نارضایتی کاهش پیدا می‌کند.

خسروآبادی ادامه داد: این قابلیت در قالب پیشنهادات هوشمند و کاهش هزینه‌ها برای جامعه قابل‌کاربرد است و هم‌چنین در خرده‌فروشی، طراحی داخلی و زمینه‌های بازاریابی نیز سناریوهای متعددی برای اجرا وجود دارد.

داده‌ها و تشخیص سلامت روان: فرصت یا تهدید؟

وی با اشاره به نمونه‌هایی از پژوهش‌ها گفت: من رویدادی را در آمریکا به‌خاطر دارم که در آن، سامانه‌ای با تحلیل داده‌های موبایل توانست وضعیت مانیک یا افسردگی بیماران دوقطبی را تشخیص دهد و اطلاعات مربوطه را به پزشک ارسال کند؛ این کار مبتنی بر پردازش متن و داده‌های فیزیولوژیک و رفتاری بود.

وی افزود: وارد عصر جدیدی شده‌ایم که فناوری اطلاعات به تعاملات روزمره ما نفوذ کرده و این‌گونه مدل‌سازی‌ها می‌تواند به بهبود مراقبت‌های بالینی کمک کند، اما هم‌زمان نگرانی‌های جدی درباره حریم خصوصی و سوءاستفاده وجود دارد.

افکتیو گیمینگ؛ صنعتی میلیارد دلاری با کاربردهای آموزشی و نظارتی

خسروآبادی با بیان اینکه صنعت گیم ـ به‌ویژه بازی‌های ورزشی ـ درآمد سالانه‌ای بالاتر از بسیاری شاخه‌های مدیا دارد و ارقام بزرگی مانند نزدیک به ۱۷۵–۱۷۹ میلیارد دلار برای بازار جهانی این بخش گزارش می‌شود، افزود: تبدیل گیم‌ها به بسترهای «افکتیو» (قابلیت اندازه‌گیری و تأثیرگذاری بر احساسات و یادگیری کاربر) می‌تواند نرخ یادگیری و رفتار کاربران را بر اساس بازخوردهای آنی تنظیم کند.

وی توضیح داد: در فضای واقعیت مجازی و بازی‌های آموزشی می‌توان بدون افزودن حسگرهای اضافی، داده‌های شناختی را جمع‌آوری کرد و از این اطلاعات برای تهیه «اطلس شناختی» در سطح کشور استفاده کرد که برای برنامه‌ریزی‌های کلان مفید خواهد بود.

شرکت‌ها و فناوری‌های فعال در حوزه احساس‌سنجی

خسروآبادی با اشاره به شرکت‌های فعال در حوزه تحلیل حالت احساسی، گفت: شرکت‌هایی مانند Affectiva با داده‌بیس ویدئویی وسیع، RealEyes، NeuralSense و دیگران در زمینه تحلیل چهره، صوت و فیزیولوژی فعالیت می‌کنند و هر کدام امکانات، قوت‌ها و محدودیت‌های خود را دارند.

وی افزود: این شرکت‌ها خدماتی را ارائه می‌دهند که شامل سنجش پارامترهای شناختی، اثرگذاری تبلیغات بر حافظه و احساسات مخاطب، جلب توجه و تمرکز و ارزیابی فیزیولوژیک مخاطبان است.

ضرورت آزمایشگاه ملی و هشدار در برابر سوءاستفاده‌های اجتماعی

این پژوهشگر با بیان اینکه این فناوری‌ها «چاقوی دولبه» هستند و هم قابلیت‌های مثبت دارند و هم ظرفیت ایجاد دستکاری اجتماعی و بهره‌برداری‌های مخرب را، تأکید کرد: راه‌اندازی آزمایشگاه‌هایی برای بررسی تأثیرگذاری محتواهای رسانه‌ای و سنجش پارامترهای جمعیتی ضروری به‌نظر می‌رسد؛ ما در برنامه کاری خود پیگیری ایجاد چنین آزمایشگاه‌هایی را داریم.

وی افزود: این سامانه‌ها می‌توانند در سطوح جمعیتی برای ارزیابی واکنش‌ها به تصمیمات کلان (مانند تغییر قیمت بنزین) استفاده شوند و اگر به‌درستی به‌کار گرفته نشوند، می‌توانند موجب آشفتگی یا سازمان‌دهی اعتراضات شوند؛ بنابراین باید چارچوب‌های اخلاقی، نظارتی و شفافیت داده تدوین شود.

بین فرصت و ریسک، نیاز به راهبرد میان‌رشته‌ای

خسروآبادی در ادامه با اشاره به اهمیت رویکرد میان‌رشته‌ای گفت: ترکیب علوم کامپیوتر، روان‌شناسی، زیست‌شناسی، مهندسی و علوم اجتماعی می‌تواند ما را در بهره‌گیری ایمن و اثربخش از این فناوری‌ها یاری دهد.

وی تأکید کرد: لازم است همزمان با توسعه فناوری، سرمایه‌گذاری بر زیرساخت‌های تحقیقی و آزمایشی و تدوین مقررات و استانداردها را نیز جدی بگیریم تا از ظرفیت‌های آموزشی، درمانی و خدماتی این حوزه به‌نحو مطلوب استفاده شود و خطرات اجتماعی آن به حداقل برسد.

عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی، در ادامه سخنان خود با اشاره به رشد خیره‌کننده صنعت افکتیو کامپیوتینگ (Affective Computing) در جهان گفت: برآوردها نشان می‌دهد این بازار تا سال‌های ۲۰۲۸ تا ۲۰۲۹ به بیش از ۲۸۰ میلیارد دلار خواهد رسید و منطقه خاورمیانه نیز در این عرصه سهم قابل‌توجهی دارد و از اروپا و آمریکا چندان عقب نیست.

وی با بیان اینکه در حوزه خاورمیانه پروژه‌های نوآورانه‌ای مانند شهربازی‌های ورزشی و بازی‌های الکترونیکی هوشمند در حال توسعه است، افزود: یکی از این پروژه‌ها در دبی به مدیریت یک ایرانی اجرا می‌شود که تنها در سال نخست توانسته ۳۶۰ میلیون دلار جذب سرمایه داشته باشد و نشانه‌ای از ظرفیت عظیم این صنعت در آینده نزدیک است.

روندهای نوظهور در افکتیو کامپیوتینگ

خسروآبادی با اشاره به ترندهای نوظهور و بنیادین این حوزه گفت: یکی از مهم‌ترین مسیرهای توسعه، حرکت به‌سمت مدل‌های چندوجهی (Multimodal) است؛ یعنی تحلیل هم‌زمان تصویر، صوت، متن و داده‌های فیزیولوژیکی برای درک بهتر وضعیت شناختی و احساسی افراد.

وی افزود: مدل‌های پایه‌ای (Foundation Models) مبتنی بر هوش مصنوعی نیز نقش کلیدی دارند و می‌توانند از داده‌های میلیاردی تصویری یا فیزیولوژیکی برای یادگیری استفاده کرده و سپس در حوزه‌های مختلف از سلامت تا آموزش به‌کار گرفته شوند.

وی ادامه داد: هدف نهایی، ساخت سیستم‌های هوشمندتر، سریع‌تر و عمومی‌تر است که بتوانند سوگیری‌های فرهنگی و وابستگی‌های متنی را کاهش دهند و به درک پویایی رفتار و احساسات انسانی نزدیک‌تر شوند؛ زیرا بسیاری از پژوهش‌ها تاکنون ایستا بوده و تغییرات لحظه‌ای و پویای احساسات را نادیده گرفته‌اند.

حوزه‌های کاربردی و فناوری‌های مکمل

به گفته خسروآبادی، «سلامت و خودروهای هوشمند، آموزش و یادگیری، بازاریابی و خرده‌فروشی» از جمله حوزه‌های اصلی سرمایه‌گذاری در این زمینه‌اند.

وی همچنین محاسبات لبه‌ای (Edge Computing) را یکی از روندهای کلیدی دانست و توضیح داد: این یعنی پردازش داده‌ها روی همان دستگاهی انجام شود که در دست کاربر است؛ مانند ساعت هوشمند یا پابند نظارتی، بدون نیاز به ارسال داده به سرورهای مرکزی. این روش علاوه بر افزایش سرعت و دقت، امنیت داده‌ها را نیز بهبود می‌دهد.

وی افزود: حوزه‌هایی چون تعامل انسان و رایانه (Human–Computer Interaction) نیز در حال تحول‌اند؛ برای مثال دستگاه‌هایی که هنگام تشخیص ناراحتی کاربر، با پخش یک پیام یا موسیقی واکنش نشان می‌دهند، یا دیوارهای تعاملی در معماری که بر اساس خلق‌وخوی ساکنان، نور و تصویر محیط را تغییر می‌دهند.

خسروآبادی گفت: این فناوری‌ها «علمی تخیلی» نیستند، بلکه در حال اجرا و ورود به بازار هستند.

ورود به بازار جهانی و دغدغه‌های اخلاقی

این پژوهشگر با اشاره به اینکه شرکت‌هایی مانند «Affectiva» و «RealEyes» در این حوزه پیشگام‌اند، اظهار کرد: مفاهیمی مانند ماشین‌های همدل (Empathy Machines)، پرستاران رباتیک و دستیارهای دیجیتال عاطفی در حال تبدیل شدن به محصولات واقعی هستند.

وی در عین حال هشدار داد: باید به جنبه‌های اخلاقی، حریم خصوصی و استانداردسازی توجه ویژه داشت. به‌عنوان نمونه، اتحادیه اروپا از سال گذشته تحقیقات در زمینه افکتیو کامپیوتینگ را به‌دلیل نگرانی‌های اخلاقی محدود کرده است.

دعوت به توسعه علمی در ایران

خسروآبادی با اشاره به اینکه ایران هنوز محدودیتی در این حوزه ندارد، گفت: این شرایط فرصتی را فراهم کرده تا پژوهشگران با آزادی بیشتر بتوانند در توسعه این فناوری مشارکت کنند.

وی در پایان از دکتر مهدوی، استاد راهنمای خود، برای حمایت در راه‌اندازی هسته افکتیو کامپیوتینگ در دانشگاه تقدیر کرد و افزود: این اقدام به ما کمک کرد تا مسیر تحقیقات‌مان در این زمینه شفاف‌تر و هدفمندتر شود. امیدوارم این حوزه با تکیه بر دانش میان‌رشته‌ای، اخلاق پژوهش و همکاری بین‌المللی در کشور رشد بیشتری پیدا کند.

انتهای پیام