به گزارش ایسنا، یوسف خجیر، دانشیار گروه ارتباطات دانشگاه سوره، در سومین پیش‌نشست دومین همایش ملی فرهنگ، رسانه و تحولات نسلی در ایران؛ از جهان واقعی تا جهان مجازی که در دانشکده فرهنگ و ارتباطات سوره برگزار شد، با تأکید بر ضرورت شناخت زیست مجازی نسل آلفا گفت: معلمان، رسانه‌ای‌ها و مدیران فرهنگی بدون شناخت دقیق نسل آلفا نمی‌توانند با آنان ارتباط برقرار کنند و برایشان برنامه‌ریزی مؤثر داشته باشند.

وی افزود: این سخنرانی ارائه‌ بخشی از یک پژوهش دانشگاهی است که با همراهی سه نفر از دانشجویان معلم انجام شد؛ معلمانی که دغدغه داشتند بدانند؛ چرا آنچه خودشان خوانده و تجربه کرده‌اند با نسلی که امروز مقابلشان قرار دارد این‌قدر متفاوت است.

انتخاب موضوع پژوهش بر اساس دغدغه معلمان

خجیر با بیان اینکه این تحقیق با محوریت پایان‌نامه یکی از دانشجویان و به همراهی دو دانشجوی علاقه‌مند دیگر انجام شده است، اظهار کرد: پژوهش درباره زیست مجازی نسل آلفای ایرانی، به‌ویژه در تهران، انتخاب شد زیرا معلمان احساس کردند بدون شناخت این نسل قادر به ارتباط‌گیری و آموزش مناسب نیستند.

وی گفت: این مسئله فقط مختص معلمان نیست؛ رسانه‌ای‌ها، مدیران فرهنگی و فعالان حوزه فرهنگ نیز اگر این نسل را نشناسند، نه می‌توانند ارتباط برقرار کنند و نه برنامه‌ریزی درستی انجام دهند.

مفهوم نسل و تغییر در شیوه دسته‌بندی آن

این عضو هیئت علمی دانشگاه سوره با اشاره به تحول نحوه تعریف نسل در مطالعات اجتماعی بیان کرد: در گذشته نسل را بر اساس فاصله زمانی ۲۰ تا ۲۵ ساله تعریف می‌کردند. اما با ورود فناوری، این الگو تغییر کرد و نسل‌ها بر مبنای زیست فناورانه و تغییرات فرهنگی و اجتماعی دسته‌بندی شدند.

وی توضیح داد: اگر از منظر تاریخی نگاه کنیم، فاصله بین نسل‌ها از ۲۵ سال به ۲۰ سال و سپس به حدود ۱۵ سال کاهش یافته است. این تغییر نشان می‌دهد که تحولات فناورانه نقش اصلی در شکل‌گیری نسل‌های جدید دارد.

از نسل خاموش تا بومیان دیجیتال

خجیر با مرور دسته‌بندی‌های نسلی از قرن بیستم تاکنون گفت: نسل‌های مختلفی چون نسل خاموش، نسل پس از جنگ جهانی دوم یا بیبی‌بومرها و نسل‌های مهاجر دیجیتال شکل گرفته‌اند؛ افرادی مانند نسل من، دهه‌ ۶۰ و اوایل دهه‌۷۰، که مجبور شدند خود را با عصر دیجیتال وفق دهند.

وی ادامه داد: در مقابل، نسل‌های جدید مانند نسل Z، آلفا و بتا بومیان دیجیتال هستند؛ نسلی که از ابتدا در دل فناوری رشد کرده و جهان را از مسیر شبکه‌های اجتماعی و فناوری می‌شناسد.

نقش نسل Z در گسترش فرهنگ جهانی

وی با اشاره به اینکه نسل Z نقش مهمی در آشنایی جامعه با فرهنگ‌های جهانی داشته است، گفت: این نسل که متولدین حدود سال‌های ۷۵ تا ۹۰ را شامل می‌شود، در زیست وب۱ و وب۲ رشد کرد و نخستین گروهی بود که فرهنگ‌های جدید را از طریق شبکه‌های اجتماعی گسترش داد.

خجیر افزود: پدیده‌هایی مانند هالووین یا جمعه‌سیاه که قبلاً تنها در سطح اندیشمندان و محققان شناخته می‌شد، امروز به‌واسطه شبکه‌های اجتماعی و نسل Z در سطح عمومی جامعه رواج یافته است.

اهمیت شناخت نسل آلفا در عصر جدید

این استاد دانشگاه تأکید کرد: نسل آلفا ویژگی‌هایی دارد که نسل‌های قبلی مانند ایکس یا زد فاقد آن بودند. این نسل در شبکه‌ها زندگی می‌کند و زیست فناورانه‌اش هویت او را شکل می‌دهد. بنابراین اگر معلم، روزنامه‌نگار یا مدیر فرهنگی این نسل را نشناسد، امکان تعامل مؤثر با آن‌ها را نخواهد داشت.

نسل آلفا؛ ترکیبی از زیست وب‌۲، وب‌۳ و هوش مصنوعی

خجیر با تشریح ویژگی‌های نسلی آلفا گفت: نسل آلفا نسلی ترکیبی است که هم زیست وب‌۲ دارد و هم زیست وب‌۳ را تجربه می‌کند. این نسل شبکه‌های اجتماعی را هم‌زمان با هوش مصنوعی تجربه می‌کند و با آن زیست می‌کند. اگرچه هنوز ابتدای مسیر است، اما نسلی بسیار پیچیده و ذاتاً هوشمند محسوب می‌شود؛ نسلی که هوش مصنوعی بخش جدایی‌ناپذیر زندگی‌اش است.

وی افزود: در بسیاری از کشورها از جمله چین، هند و امارات برنامه‌ریزی‌ها تا سال ۲۰۴۰ انجام شده و پایان نسل بتا را مدنظر قرار داده‌اند، اما من در این جلسه بر نسل آلفا متمرکز می‌شوم زیرا زیست رسانه‌ای، شبکه‌ای، اجتماعی و حتی ویژگی‌های روان‌شناختی و فرهنگی آن‌ها اهمیت فراوانی دارد.

نسل آیپد، نسل اینستاگرام و بومیان مطلق دیجیتال

این پژوهشگر ارتباطات بیان کرد: به نسل آلفا نسل آیپد و نسل اینستاگرام هم می‌گویند؛ زیرا هم‌زمان با تولد این نسل، فناوری‌هایی مانند آیپد و اینستاگرام وارد زندگی مردم شد. این افراد از همان ابتدا در فضای فناوری و اینترنت چشم باز کردند و برخلاف نسل ایکس یا نسل‌های مهاجر دیجیتال، به‌زور وارد فناوری نشدند.

وی ادامه داد: زیست این نسل تنفس در اینترنت پرسرعت بوده است؛ نه با اختلال، قطع و وصل و مشکلات زیرساختی که نسل‌های قبلی تجربه کردند. به همین دلیل در حوزه دیجیتال باهوش هستند، هرچند در برخی عرصه‌ها ممکن است آسیب‌پذیرتر باشند.

تأثیر کرونا بر شکل‌گیری زیست مجازی نسل آلفا

خجیر با اشاره به تأثیر همه‌گیری کرونا بر نسل آلفا گفت: کرونا در ایران تجربه‌ای متفاوت‌تر از بسیاری از کشورها ایجاد کرد. ارتباطات اجتماعی از دنیای واقعی به فضای مجازی منتقل شد و بسیاری از خانواده‌ها که تمایلی به تهیه گوشی هوشمند برای فرزندانشان نداشتند، ناچار شدند این کار را انجام دهند. آموزش مجازی و شبکه‌های آنلاین کودکان را وارد زیست فناورانه کرد.

وی افزود: این نسل تجربه کار با ابزارهای دیجیتال، کلاس‌های آنلاین و حتی تعامل با هوش مصنوعی را در سنین بسیار پایین کسب کرد.
ویژگی‌های شخصیتی و رفتاری نسل آلفا

خجیر با اشاره به مهم‌ترین ویژگی‌های نسلی آلفا اظهار کرد: این نسل مشارکت‌طلب است، اما مشارکتش بیشتر در فضای مجازی اتفاق می‌افتد. در دنیای دیجیتال سازگاری بسیار بالایی دارد. استقلال‌طلب است و پاسخ را سریع می‌دهد. نسل آلفا منتقد است، نقد را کمتر می‌پذیرد اما نقد کردن را به‌خوبی بلد است.

وی ادامه داد: این نسل عزت‌نفس و اعتمادبه‌نفس بالایی دارد، گرچه از نگاه نسل‌های قدیمی‌تر ممکن است این اعتمادبه‌نفس بیش از حد به نظر برسد. اما وقتی با نگاه خود نسل به آن‌ها توجه کنیم، می‌بینیم حق دارند چنین باشند؛ زیرا اگر مانند نسل‌های قدیمی رفتار کنند، در زیست امروزی بازنده خواهند بود.

این استاد دانشگاه افزود: ارتباطات انسانی چهره‌به‌چهره در آن‌ها ضعیف‌تر است اما ارتباطات مجازی بسیار قدرتمندی دارند. بسیاری از آن‌ها در ظاهر درونگرا هستند، اما در شبکه‌ها نقش رهبری و کنشگری فعال دارند.

زیست رسانه‌ای، نسل آلفا تولیدکنندگان بزرگ ویدئو

خجیر با بیان اینکه پژوهش انجام‌شده برای کمک به معلمان بوده است، توضیح داد: نسل آلفا شبکه‌های اجتماعی الگوریتمی را ترجیح می‌دهد. آن‌ها ویدئو را بیشتر از متن دوست دارند؛ فیس‌بوک را نمی‌شناسند، توییتری نیستند و بیشتر اینستاگرامی، تیک‌تاکی، یوتیوبی، آپاراتی و روبیکایی هستند.

وی گفت: نسل آلفا فقط مصرف‌کننده نیست؛ تولیدکننده نیز هست. تجربه آموزش مجازی در دوران کرونا به آن‌ها یاد داد چگونه ویدئو تولید کنند. اکنون بخش زیادی از تولید محتوا در جهان توسط نسل آلفا انجام می‌شود. این نسل خود فیلم می‌سازد، موسیقی تولید می‌کند و در عین مصرف، تولیدکننده فعال محتواست.

نسل آلفا؛ تولیدکنندگان محتوا و بازیگران اقتصادی در فضای مجازی

خجیر با اشاره به نقش‌آفرینی نسل آلفا در فضای تولید محتوا گفت: این نسل بخش قابل‌توجهی از ویدئوهای یوتیوب و شبکه‌های اجتماعی را تولید و منتشر می‌کند. بسیاری از کنشگران فضای مجازی امروز، آلفاها هستند. در حوزه بازی‌های آنلاین هم گیمرها و استریمرهای فعال عمدتاً از همین نسل‌اند و برخی از آن‌ها حتی در محیط بازی برای خود ساختار اقتصادی مستقل ایجاد می‌کنند؛ به‌گونه‌ای که در جهان بازی برای خود درآمد، موقعیت و جایگاه دارند.

وی افزود: گاهی ما کودکی ۱۲ ساله را یک بچه دوست‌داشتنی و کوچک می‌بینیم، اما خبر نداریم در دنیای خودش چه مهارت‌هایی را تجربه و مدیریت می‌کند.

سواد رسانه‌ای بالا؛ آسیب‌پذیری در برابر محتوا

این عضو هیئت علمی دانشگاه سوره بیان کرد: نسل آلفا از سواد فناورانه بسیار بالایی برخوردار است و سواد رسانه‌ای قابل توجهی دارد، اما در عین حال در مواجهه با محتواهای رسانه‌ای ممکن است سریع‌تر گول بخورد. هوش فناوری آن‌ها بالاست، ولی در تحلیل برخی پیام‌ها آسیب‌پذیرترند.

خودافشایی بالا و ابراز وجود در فضای مجازی

خجیر با اشاره به ویژگی‌های روان‌شناختی این نسل گفت: در ارتباطات، پدیده‌ای داریم به نام خودگشودگی یا خودافشایی. نسل آلفا در فضای مجازی ابراز خود بسیار راحتی دارد. بر خلاف نسل‌های قدیمی‌تر که در ارتباطات اولیه خجالتی بودند، این نسل در شبکه‌های اجتماعی محدودیتی برای بیان خود نمی‌بیند. حتی این ویژگی در زندگی واقعی نیز در حال گسترش است.

وی افزود: گاهی این رفتار را با پررویی اشتباه می‌گیریم، اما این صرفاً شیوه ابراز وجود نسل آلفاست. کنجکاوی بسیار بالایی دارند، اما پرسشگری‌شان متفاوت است؛ نه از جنس کنجکاوی نسل من که به سراغ چرایی‌ها می‌رفت، بلکه کنجکاوی سریع و گذرا دارند. به‌محض اینکه چیزی ذهنشان را درگیر کند، سراغ موتورهای جست‌وجو یا ابزارهای هوش مصنوعی می‌روند.

کاهش تمرکز و ناتوانی در نشستن طولانی‌مدت

وی ادامه داد: نسل آلفا نمی‌تواند برای مدت طولانی در کلاس یا حتی در خانه روی صحبت دیگران تمرکز کند. در میانه صحبت ناگهان توجهش را از دست می‌دهد و ذهنش به سمت دیگری می‌رود. ما به اشتباه آن را بی‌ادبی می‌دانیم، اما این ویژگی شخصیتی نسل امروز است.

میل شدید به تأیید و کامل‌گرایی

خجیر با بیان اینکه این نسل نیاز به تأیید همه‌جانبه دارد، گفت: نسل آلفا دوست ندارد هیچ کاری را ناقص انجام دهد. اگر ورزش می‌کند، می‌خواهد بهترین باشد؛ اگر درس می‌خواند یا موسیقی کار می‌کند، دنبال کامل‌ترین نتیجه است. مدام انتظار تشویق دارد و اگر احساس کند توجه کافی دریافت نکرده، ناراحت می‌شود.

وی با ذکر نمونه‌ای افزود: وقتی به او بگویند بخشی از فعالیت کافی است، ممکن است فکر کند عملکردش نادیده گرفته شده و احساس ناکامی کند. این روحیه کامل‌گرایانه اگر مدیریت نشود، هم می‌تواند آسیب‌زا باشد و هم در صورت هدایت درست تبدیل به یک فرصت بزرگ شود.

استقلال‌طلبی و تمایل به تنهایی

این پژوهشگر حوزه ارتباطات توضیح داد: نسل آلفا استقلال‌طلبی بسیار ویژه‌ای دارد. آن‌ها تمایل زیادی به تنهایی دارند، اما این تنهایی با درونگرایی دهه ۱۳۷۰ متفاوت است. باید مرزهای این تنهایی را شناخت؛ زیرا نه لزوماً نشانه مشکل است و نه الزاماً یک تهدید.

نقدناپذیری، هیجان‌طلبی و ضرورت ارتباط بدون دستور

خجیر گفت: این نسل نقد را به‌سختی می‌پذیرد و هیجان‌طلب است. نمی‌توان با رویکرد استدلالی خطی با آن‌ها ارتباط برقرار کرد. باید در همان بستر هیجانی، مدیریت ارتباط و استدلال را انجام داد. ارتباطات دستوری برای آن‌ها جذاب نیست. ارتباط هم‌سطح، همراهانه و دوستانه نتیجه می‌دهد؛ نه ارتباط عمودی و آمرانه.

الگوهای شناختی جدید؛ از مطالعه خطی تا پردازش بصری

وی ادامه داد: الگوی شناختی نسل آلفا با نسل‌های قبل متفاوت است. ما مطالعات مکتب‌خانه‌ای داشتیم؛ خطی، متنی و مبتنی بر عمق. اما این نسل پردازش بصری دارد. خواندنش اسکنری است و یادگیری‌اش تعاملی. مطالعه عمیق را با مشاهده، تعامل و تجربه جایگزین می‌کند.

الگوی تحصیل در نسل آلفا تغییر کرده است

خجیر در توضیح شیوه یادگیری نسل آلفا با اشاره به تجربه‌های شخصی گفت: امروز دانش‌آموز قبل از اینکه خودش مطالعه کند، از من می‌پرسد مسئله ریاضی چگونه حل می‌شود. من توضیح می‌دهم و فردا در کلاس همان توضیح را تکرار می‌کند؛ یعنی الگوی یادگیری او مبتنی بر دریافت سریع، تعاملی و غیرسنتی است. این نسل تحمل کمی نسبت به ارتباطات کم‌کیفیت دارد. اگر احساس کند معلم فقط برای رفع تکلیف صحبت می‌کند، در کلاس حضور فیزیکی دارد اما حضور معنوی‌اش از بین می‌رود.

وی افزود: این نسل به دلیل زیست دیجیتال، هویتی سیال و ترکیبی دارد؛ درون‌گرا به‌نظر می‌رسد اما در فضای مجازی بسیار فعال است. به رسانه‌های رسمی و نهادهای مرجع اعتماد کمتری دارد، اما به گروه‌های دوستی و اجتماعات مجازی اعتماد زیادی نشان می‌دهد. اگر من تعلق ایدئولوژیک یا سیاسی خود را در مدرسه یاد گرفته‌ام، تعلق نسل آلفا افقی، احساسی و عاطفی است. برای ارتباط مؤثر با آن‌ها باید این واقعیت را پذیرفت.

این استاد دانشگاه ادامه داد: روابط و ارزش‌های این نسل دیجیتالی و پلتفرمی است. ارزش‌هایشان ثابت نیست و تنوع بالایی دارد؛ شاید امروز به یک موضوع معتقد باشند و چند هفته بعد نگرش متفاوتی داشته باشند. برخلاف نسل ما که سال‌ها به یک ایده پایبند می‌ماند، این نسل تغییر ارزش را نقص نمی‌داند.

وی چهار ویژگی مهم نسل آلفا را چنین برشمرد: فردگرایی شدید، تسلط بالا بر رسانه‌های جدید، چندرسانه‌ای بودن و جهان‌وطنی. در گفت‌وگو با آن‌ها برای پیوند دادن ارزش‌ها چاره‌ای جز توجه به نگاه جهان‌وطنی‌شان نیست. در کنار این‌ها، خلاقیت چشمگیری در استفاده از فناوری دارند.

باید مراقب سلامت نسل آلفا بود

خجیر با اشاره به چالش‌های این نسل گفت: سرعت بالای ارتباطات آن‌ها را در معرض اعتیاد فناورانه قرار می‌دهد. سلامت روان و جسم‌شان نیازمند مراقبت است. تهدیدهای سایبری، نقض حریم خصوصی، آزارهای مجازی و سرخوردگی‌های آنلاین، موضوعاتی است که باید جدی گرفته شود.

وی درباره آینده شغلی نسل آلفا توضیح داد: آینده این نسل با خودکارسازی و اتوماسیون گره خورده است. باید از امروز زیرساخت‌های مناسب را فراهم کنیم. در آموزش نیز به مربی‌های شخصی‌سازی‌شده نیاز داریم؛ چه در فرهنگ، چه در رسانه و چه در آموزش. دیگر نمی‌توان نسخه واحد برای همه پیچید یا افراد را با یکدیگر مقایسه کرد. هر فرد نسخه مختص خود را دارد.

وی افزود: نسل آلفا عملگرا و نتیجه‌محور است و برای رسیدن به هدف از ابزارهای مختلف استفاده می‌کند. به‌دلیل زیست در فناوری، سطحی از ماکیاولیسم رفتاری هم در تصمیم‌گیری‌هایشان دیده می‌شود. فرهنگ اجتماعی‌شان غیرمتمرکز است و با باید و نبایدهای قدیمی کنار نمی‌آیند.

خجیر در بخش پایانی سخنانش خطاب به فعالان فرهنگی گفت: نمی‌توان با ساختارها و نگاه‌های سنتیِ نهادهای فرهنگی با این نسل ارتباط برقرار کرد. فرهنگ امروز، فرهنگ دیجیتال است و تولید محتوا باید جذاب، به‌روز و متناسب با زیست آنلاین باشد. مدیر فرهنگی باید از سواد رسانه‌ای و سواد دیجیتالی بالا برخوردار باشد و بتواند ارزش‌های بومی را با خلاقیت دیجیتال پیوند بزند. این پیوند است که می‌تواند موجب اثرگذاری فرهنگی بر نسل آلفا شود.

انتهای پیام