ویژگی های منحصر به فرد محیط زیست در کشور به ویژه خط سبز جنوب دریای کاسپین در بین زیستگاه های مختلف طبیعی و کارکردهای مختلف آنها برای جوامع بومی به منظور کنترل آب های زیرزمینی، تعدیل شرایط اقلیمی، تامین معیشت جوامع محلی از طریق فعالیت های صیادی، دامداری و کشاورزی، طبیعت گردی و سایر کارکردهای ملموس و غیرملموس دیگر و وجود اقلیم طبیعی و زیست بوم، لزوم توجه به مدیریت محیط زیست و روش های متکی بر مشارکت و مسئولیت پدیری را برای انسان ها به امری ضروری بدل ساخته است.

کم توجهی به وضعیت زیست بوم ها و محیط زیست کشور روند توسعه پایدار و ارزشمند را با چالش های جدی مواجه ساخته است. اثرات این روند تخریبی بر زندگی انسان ها و تنوع زیستی، مدیریت محیط زیست را بر آن داشته تا با تدابیر بازدارنده و یا کاربرد شیوه های جدید مدیریتی در دستیابی به توسعه پایدار، نسبت به حفاظت و احیا اقدام کند.

در این بین رویکرد مشارکتی یک راهبرد برای جلب جوامع محلی و بومی به عنوان ابزار مدیریت یکپارچه محیط زیست(آب، زمین و معیشت) است و مدیریت زیست بوم های طبیعی براساس آن حفظ محیط زیست را با به رسمیت شناختن بهره برداری های معقول اقتصادی، در نظر گرفتن نقش انسان و به ویژه جوامع محلی به عنوان بخشی از زیست بوم و همچنین در نظر گرفتن ارتباط بین اجزای مختلف زیست بوم عملی می سازد.

بدیهی است که در وظیفه یک سازمان مستقل نیست و تداوم ارتباط بین انسان و زیست بوم با این رویکرد، سبب حفظ محیط زیست می شود. همچنین همگرایی توان و عزم جوامع انسانی و مراجع دولتی و غیردولتی زمینه مناسبی را برای حفاظت از محیط زیست و تحقق توسعه پایدار، در یک کلام پایداری محیطی را که تصویر یک هدف خوب در مدیریت محیط زیست است، فراهم می‌آورد.

عماد مطالبی، کارشناس برنامه ریزی و محیط زیست شهری در گفت وگو با ایسنا، با اشاره به نقش جوامع محلی در مدیریت محیط زیست به ویژه با رویکرد مشارکتی، اظهار کرد: در مدیریت مشارکتی سعی می شود جوامع محلی در فرآیند تصمیم گیری ها و تصمیم سازی ها و در نهایت در عمل و اجرا سهیم باشند و روز به روز به پویایی و پایداری برسند.

وی یکی از روش های جلب جوامع محلی در مدیریت محیط زیست را تغییر نگاه از واکنش پذیری و تک عاملی(دولت محور) به سمت بازدارندگی و مشارکت دانست و افزود: مدیریت مشارکتی مجموعه ای از دستورالعمل ها و پروتکل هاست که موجب درک عوامل و شرایطی می شود که افزایش روابط و همکاری بین نهادها و بخش های مختلف برای تبادل اطلاعات و دانش را در پی دارد و در نهایت بر توانمندسازی جوامع محلی در راستای رفتارهای مدنی افراد و سلامت اجتماعی و افزایش تاب آوری در مقابل معضلات زیست محیطی و ملاحظات آن اثربخش است.

این پژوهشگر برتر، با بیان اینکه مدیریت محیط زیست با رویکرد مشارکتی و به کارگیری جوامع محلی متضمن پایداری محیطی است، گفت: توانمندسازی یکی از روش های جلب مشارکت جوامع محلی در مدیریت محیط زیست است.

مطالبی ادامه داد: توانمندسازی فرآیند افزایش ظرفیت افراد و گروه ها برای انجام انتخاب ها و دگرگونی انتخاب هایشان در برابر کنش ها و برآیندهای مطلوب است. در واقع، توانمندسازی عبارت است از آزاد کردن قدرت افراد که به واسطه دانش و انگیزه خود صاحب آن هستند و با افزایش قابلیت های فردی می توانند به نیازهایشان پاسخ دهند و به حقوق و قدرت برابر دست یابند.

وی هدف اصلی توانمندسازی را پیشرفت و تعالی جوامع محلی دانست که از شاخص های توسعه پایدار در مدیریت محیط زیست است و تصریح کرد: می توان از جمله شاخص های اصلی توانمندسازی به مهارت اشاره کرد که افزایش شناخت، قابلیت اعتماد، افزایش حق انتخاب و افزایش قدرت کنترل بر عوامل تهدیدزای محیطی را به دنبال دارد و سبب عدالت محوری و توسعه انسانی می شود.

این دانشجوی دکترای تخصصی جغرافیا و برنامه ریزی شهری یادآور شد: توانمندسازی یکی از الگوهای رویکرد مشارکتی در حوزه مدیریت محیط زیست است که سبب تعاملات مناسب میان سازمان های حمایتی، سازمان های مردم نهاد، برنامه ریزان و دلسوزان جامعه می شود.

مطالبی، با تاکید بر لزوم تلاش و همدلی در تمامی سطوح مدیریت محیط زیست، خاطرنشان کرد: نیازمند پیاده سازی یک الگوی جامع نگر در مدیریت محیط زیست هستیم که بتواند مشارکت جوامع بومی و محلی را به عنوان جامعه مسئول و مشارکت پذیر فراهم سازد.

مشاور کمیسیون بهداشت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر رشت، با بیان اینکه براساس اصل پنجاهم قانون اساسی حفاظت از محیط زیست وظیفه همگانی است؛ نه یک دستگاه خاص، اضافه کرد: برون سپاری یکی از روش های جلب مشارکت جوامع محلی در مدیریت محیط زیست است که با ارتقای شاخص کیفی پهنه های زیستی در زون های بازسازی، ‌احیا و تخریب شده، ‌مدیریت زیست بومی و ‌پایش عرصه ها و بهره مندی خردمندانه از این مناطق با رویکرد مشارکتی مدیریت محیط زیست را افزایش می دهد.

وی خواستار برنامه محور شدن فعالیت‌ها، حذف فعالیت‌های موازی، روان‌سازی و شفافیت امور، مشورت حداکثری با نخبگان، بومی‌سازی دستورالعمل‌ها و مشارکت ذینفعان در قالب مدیریت مشارکتی محیط زیست شد و عنوان کرد: بهره‌گیری از توان علمی چهره‌های دانشگاهی و افراد مجرب و سازمان‌های مردم نهاد در مدیریت محیط زیست در قالب تشکیل اتاق فکر با محوریت گونه های گیاهی و جانوری خاص از دیگر اقدامات لازم جهت جلب روش های جوامع محلی و بومی و رویکرد مشارکتی و همسویی مردمی در مدیریت محیط زیست است.

این پژوهشگر برتر، با بیان اینکه استفاده از بسترهای آی.تی و آی.سی.تی و هوشمندسازی با مشارکت جوامع محلی و بومی پیوند معناداری دارد، اظهار کرد: راه اندازی سامانه اطلاعات در استفاده و کارایی داده ها بسیار موثر است. سامانه بانک اطلاعات تصرفات اراضی(سباتا)، سامانه صدور مجوز شکار و صید کشور، سامانه بازدید از مناطق تحت مدیریت کشور، سامانه بانک های اطلاعاتی محیط طبیعی و تنوع زیستی کشور(سبامت)، سامانه بانک اطلاعات حریق مناطق تحت مدیریت، سامانه بانک اطلاعات خسکسالی مناطق و... از جمله بسترهای مهم ارتباطی زیست محیطی است.

مطالبی، با تاکید بر ضرورت گسترش و ترویج سطوح مشارکتی در مدیریت زیست محیطی، گفت: همکاری و مشارکت با هدف مبادله اطلاعات بین سازمان های دولی و غیردولتی انجام می گیرد و برای عملی کردن این سطح از مشارکت، دو طرف با برگزاری سمینارها و کارگاه های آموزشی و گردهمایی های مشورتی افکار و ایده های خود را با یکدیگر مبادله می کنند و از نقطه نظرات طرف مقابل درباره مدیریت محیط زیست در عرصه ها و پهنه های زیستی آگاهی می یابند و بستر مناسبی برای جلب جوامع و رویکرد مشارکتی فراهم می شود.

وی محدودیت شدید منابع، برنامه ریزی های بلندمدت بدون در نظر گرفتن ظرفیت های واقعی، تغییرات پهنه های زیستی، اعتقاد نداشتن متخصصین و برنامه ریزان به دانش بومی، نداشتن برنامه منطقی برای بهره گیری از مشارکت جوامع محلی و مشکلات انگیزشی، برنامه ریزی، ارتباطی و آموزشی را از موانع مدیریت محیط زیست با رویکرد مشارکتی دانست.

این کارشناس برنامه ریزی و محیط زیست شهری، با بیان اینکه رویکرد مشارکتی در مدیریت محیط زیست را باید به عنوان یک آیین مهم در محیط زیست و تصمیم گیری در توسعه پایدار ارایه کرد، متذکر شد: باید مشارکت با درجه بالای جوامع محلی در تمام مراحل حفاظت از محیط زیست وجود داشته باشد. همچنین نیازمند افزایش سرمایه های اجتماعی، ظرفیت سازی توان مقابله جوامع بومی با بحران محیط زیست، مشارکت، ارتباط و پیوند بین مدیریت محیط زیست و جوامع محلی و بومی و تامین اهداف ذینفعان محلی و جوامع بومی با تاکید بر حفظ محیط زیست هستیم.

وی مشارکت جوامع محلی در مدیریت محیط زیست را موجب رواج فرهنگ زیست محیطی دانست و اضافه کرد: مدیریت محیط زیست با رویکرد مشارکتی و جلب جوامع محلی و بومی سبب شده همبستگی ارگانیکی به شکل چشم گیری کاهش یابد؛ به گونه ای که مردم تنها یک نهاد و سازمان دولتی خاص را متولی محیط زیست و مدیریت آن نمی دانند، بلکه مسئول بودن و مشارکت پذیر در آحاد جامعه دیده می شود.

عماد مطالبی مشاور کمیسیون بهداشت محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر رشت، با اشاره به ارتباط عوامل اجتماعی و فرهنگی با ارتقای محیط زیست، گفت: مشارکت جوامع محلی در مدیریت زیست محیطی نظام واره مشارکت های زیست محیطی را تشکیل می دهد و یک ساختار منسجم در مدیریت زیست محیطی ایجاد می کند که از رهگذر آن پاسخگویی، شفافیت، ثبات و اصلاح ساختاری فراهم می شود.

انتهای پیام