همواره نقاط استراتژیک و سوق‌الجیشی در جهان مورد مناقشه کشورهای مختلف و به ویژه قدرت‌های بزرگ در طول تاریخ بوده، به طوری که این مناطق از نظر اقتصادی، سیاسی، نظامی یا مذهبی دارای اهمیت زیادی هستند. کشورهای کوچکی نیز که در همسایگی یک نقطه استراتژیک هستند از نظر قدرت‌های بزرگ دارای اهمیت ژئوپلیتیکی می‌شوند، چرا که با تسلط بر این کشورها می‌توانند به قدرت‌های رقیب فشار وارد کنند.

یکی از این نقاط سوق‌الجیشی که همواره مورد طمع‌ورزی قدرت‌های بزرگ بوده است "کانال سوئز" است. کانال سوئز، آب‌راهی ساختگی در مصر به درازای ۱۹۲ کیلومتر است که دریای مدیترانه را به دریای سرخ پیوند می‌دهد و از نظر تجارت دریایی و برتری نظامی از اهمیت خاصی برخوردار است.

برای بررسی بیشتر دلایل اهمیت کانال سوئز در جهان، ایسنا با محمدعلی بصیری-استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه اصفهان به گفت‌وگو پرداخت که در ادامه می‌خوانید:

داریوش، دستور توسعه کانال سوئز را داد

بصیری با بیان اینکه در وهله اول باید به سیر تاریخی کانال سوئز توجه کنیم، گفت: این کانال سابقه چند هزار ساله دارد و آغاز احداث کانال به زمان فراعنه مصر بر می‌گردد که البته نیمه کاره آن را رها کردند. سپس در دوره داریوش که خاورمیانه در اختیار هخامنشیان قرار داشت این پادشاه برای آباد کردن و توسعه امپراتوری خود دستور داد که روی کانال سوئز کار کنند و برای این منظور یکی از فرماندهان نیروی دریایی هخامنشی مأمور تکمیل این کانال شد که البته کانالی که در زمان هخامنشان ساخته شد مانند کانال فعلی نبود و تنها دریای سرخ را به سوئز متصل می‌کرد.

وی افزود: احداث این کانال در زمان داریوش سبب شد که تجارت سرزمین‌های شرق و غرب امپراتوری هخامنشی تسهیل شود و تا قرن ۱۹ میلادی که بعد از انقلاب صنعتی تجارت دریایی تقویت شد فردی به نام "فردیناند دولسپس" فرانسوی که کنسول این کشور در مصر و یک مهندس مجرب بود ابتکار ساخت کانال سوئز به شکل فعلی را در سال ۱۸۶۹ مطرح کرد و قراردادی را با حاکم مصر در این خصوص بست تا به شکل مشترک این کانال ساخته شود. بعد از ۱۰ سال چیزی حدود ۱۹۲ کیلومتر کانال احداث می‌شود و دریای سرخ را به دریای مدیترانه متصل می‌کند و تحول بزرگی رخ می‌دهد.

این کارشناس روابط بین‌الملل، گفت: البته بعد از این تحول مالکیت کانال و سهام آن به شرکت‌های فرانسوی و بریتانیایی فروخته می‌شود و تا سال ۱۹۵۶ که جمال عبدالناصر در مصر سر کار می‌آید درآمد عمده کانال به جیب شرکت‌های فرانسوی و بریتانیایی می‌رود که این امر سبب نارضایتی در مصر می‌شود و در نتیجه ناصر بحث ملی شدن کانال سوئز را مطرح می‌کند.

ملی شدن کانال سوئز تحت تاثیر ملی شدن صنعت نفت در ایران

بصیری با بیان اینکه ملی شدن صنعت نفت در ایران توسط دکتر مصدق موج بزرگی را در خاورمیانه ایجاد کرد، تصریح کرد: جمال عبدالناصر همین ایده را از ملی شدن صنعت نفت در ایران می‌گیرد و خواهان ملی شدن کانال سوئز که در خاک مصر است می‌شود. این امر سبب درگیری‌هایی می‌شود و با جدی شدن بحث ملی شدن کانال سوئز، ارتش‌های فرانسه، انگلستان و اسرائیل به مصر حمله می‌کنند و ارتش مصر که در این زمان متحد شوروی است عملاً با ورود نیکیتاخروشچف- رهبر شوروی به این موضوع و اولتیماتوم او به طرف‌های حمله کننده به مصر، جنگ متوقف و کانال سوئز ملی می‌شود.

وی ادامه داد: بعد از این تاریخ دو جنگ میان اسرائیل و مصر بر سر حق کشتیرانی در کانال سوئز رخ داد. از سال ۲۰۱۴ نیز کانال سوئز توسعه بیشتری پیدا کرد که به این ترتیب حرکت کشتی‌های تجاری از شرق به غرب و از غرب به شرق میسر شد.

۱۳ درصد تجارت جهانی از طریق کانال سوئز

این استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه اصفهان، گفت: هم‌اکنون ۱۳ درصد تجارت جهانی از طریق کانال سوئز انجام می‌شود و برای مثال در سال ۲۰۱۴ این کانال برای مصر ۵ میلیارد دلار درآمدزایی داشته که بعد از گردشگری، کانال سوئز بیشترین درآمد را برای این کشور داشته است و با افتتاح کانال دوم سوئز در سال ۲۰۲۳پیش‌بینی می‌شود مصر بتواند حدود ۱۳.۵ میلیارد دلار درآمد کسب کند.

بصیری با بیان اینکه اهمیت استراتژیک کانال سوئز از سه جهت است، افزود: نخستین دلیل اهمیت این کانال اهمیت جغرافیایی و سیاسی آن است. در واقع کانال سوئز پل ارتباط میان شرق و غرب است به این معنا که کوتاه‌ترین مسیر ارتباط نیم‌کره شرقی به غربی در تجارت دریایی را فراهم می‌کند و به نوعی می‌توان گفت کانال سوئز قلب چهار راه خاورمیانه است که حمل و نقل دریایی را میان چهار قاره اروپا، آسیا، افریقا و اروپا برقرار می‌کند.

وی ادامه داد: شاید کمتر گذرگاه آبی در دنیا را بتوان پیدا کرد که چنین جایگاهی داشته باشد و بدون شک کانال سوئز از نظر جغرافیای سیاسی جایگاه اول را دارد. اهمیت بعدی این کانال از نظر تجاری- اقتصادی است، امروز بیش از ۹۰ درصد تجارت جهانی از طریق دریا و راه‌های استراتژیکی که در این حوزه وجود دارد انجام می‌شود که در این میان کانال سوئز کاربردی‌ترین مسیر در تجارت دریایی است که هم مسیر تجارت را کاهش داده و هم زمان و هزینه‌های آن را.

افزایش هزینه تجارت جهانی با بسته شدن کانال سوئز

این کارشناس روابط بین‌الملل، گفت: اگر کانال سوئز بسته شود کشتی‌های تجاری مجبور هستند به سمت "دماغه امید نیک" بروند که در نتیجه بیش از ۲۰ درصد به هزینه‌های تجارت جهانی افزوده می‌شود. این امر دست برتر را در تجارت دریایی به کانال سوئز و مصر داده است و حساسیت جهانی همچنان روی این کانال وجود دارد.

بصیری اظهار کرد: سومین اهمیتی را که برای کانال سوئز می‌توان برشمرد از نظر جایگاه استراتژیک و نظامی است که به دلیل گلوگاه تجارت بین‌المللی آن، قدرت‌ها همواره در صدد بوده‌اند که مالک این کانال باشند یا مدیریت آن را در اختیار داشته باشند. از گذشته فرانسه و انگلیس بر سر تصاحب آن با یکدیگر رقابت داشتند که جنگ ملی شدن کانال آنان را از این رقابت دور کرد. سپس شوروی‌ها که متحد مصر بودند به دلیل حضور در مصر و سوریه در کانال سوئز حضور نظامی داشتند که این امر سبب شد آمریکایی‌ها نیز با آنان بر سر تسلط و مدیریت این کانال رقابت کنند.

افول قدرت بریتانیا با از دست دادن کانال سوئز

وی افزود: بعد از کودتا در مصر و رخ دادن جنگ میان اسرائیل و مصر که سبب شد مصر در مذاکرات کمپ دیوید به سمت آمریکا برود یکی از اهداف کلیدی در بازی شوروی و آمریکا تسلط بر کانال سوئز بود و این دو کشور سعی داشتند متحد مصر باشند چون کشوری که متحد مصر باشد به نوعی کنترل و مدیریت آن کانال را از طریق دولت مصر می‌تواند در اختیار داشته باشد. حتی اسرائیلی‌ها که درگیر جنگ با مصر بودند سعی در حضور موفق تجارت دریایی از طریق کانال سوئز داشتند که به این هدف هم رسیدند.

این استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه اصفهان، یادآور شد: به هر حال این جمله معروف برای کانال سوئز مطرح است که انگلستان وقتی کنترل کانال سوئز را از دست داد قدرت جهانی آن نیز رو به افول گذاشت. این موضوع نشان می‌دهد که این کانال از نظر استراتژیک چقدر اهمیت دارد که وقتی یک قدرت بزرگ جهانی کنترل بر آن را از دست می‌دهد قدرت بین‌المللی آن نیز رنگ می‌بازد.

افزایش اهمیت کانال سوئز در آینده

بصیری با بیان اینکه در زمان حاضر نیز این رقابت برای تسلط بر کانال سوئز میان قدرت‌ها ادامه دارد، گفت: هم‌اکنون دولت مصر به عنوان یک دولت مستقل بر کانال سوئز مسلط است و مصر با هر قدرتی که ائتلاف نظامی و امنیتی دارد عملاً از طریق آن قدرت جهانی نظارت و کنترل بر روی کانال را انجام می‌دهد. بعد از مذاکرات کمپ دیوید مصر متحد اسرائیل و آمریکا شد و امروز از طریق این ارتباط کانال سوئز به طور غیر مستقیم توسط این دو دولت مدیریت و کنترل می‌شود.

وی ادامه داد: البته در حرکت‌های اخیر که برای مدتی "اخوان المسلمین" در مصر قدرت گرفتند این گروه قصد داشت پیمان‌های مصر با آمریکا و رژیم صهیونیستی را ملغی کند که بعد از کودتای "سیسی" در مصر این خواسته اجرایی نشد و این کشور متحد استراتژیک آمریکا باقی ماند. کشورهایی مانند روسیه، ایران، چین و هند به شکل آزاد از کانال سوئز استفاده می‌کنند و با سهم ترانزیتی که به دولت مصر می‌دهند از مزایای این کانال بهره مند می‌شوند، اما کنترل و سلطه‌ای که مد نظرشان باشد به این راحتی در اختیار آنان قرار نمی‌گیرد.

این استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه اصفهان با بیان اینکه اهمیت کانال سوئز نسبت به گذشته بیشتر هم می‌شود، خاطرنشان کرد: اگر مسیرهای تجاری این کانال دو طرفه شود اهمیت تجاری و نظامی آن چند برابر می‌شود که تا سال ۲۰۲۳ قرار است کانال دوم سوئز احداث شود.

انتهای پیام