دکتر مهتا بذرافکن در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به نقش سدها در تقسیم بندی جوامع می‌گوید: سدها جوامع را به دو بخش بالا دست و پایین دست تقسیم می‌کند و یک نوع سیستم توقعاتی به وجود می‌آورند که به‌طور معمول آن‌هایی که بالا دست سد هستند برخوردارتر و آنان که در پایین دست سد هستند کم برخوردارترند. برای نمونه در سد حاشیه رود کُر می‌بینیم کسانی که در بخش بالا دست سد هستند برنج کاری دارند، اما کسانی که در پایین سد هستند مثل دریاچه بختگان به آنها حق و حقوق تالاب هم داده نمی‌شود، در نتیجه جامعه محلی به دو دسته بالادستی‌ها و پایین‌دستی‌ها تقسیم می‌شود.
وی ادامه داد: برای مثال یکی از بزرگ‌ترین تهدیدات خاورمیانه در چند سال آینده سدهای ترکیه در بالا دست دجله، فرات و یا مناقشات حوزه نیل است. درگیری‌ها بابت این سدها شروع شده و به زودی شاهد مناقشات ملت‌هایی که بین دو طرف سدها هستند خواهیم بود، از طرفی دیگر ایران نیز در حوزه هیرمند با افغانستان درگیری دارد و ما نتوانسته‌ایم به یک توافق مناسب برای پایداری آب‌های مشترک برسیم.
این پژوهشگر حوزه آب تصریح کرد: سد سازی به دنبال تغییرات اقلیمی، وضعیت بارش‌ها را ناپایدار کرده و تهدیدات جدی‌ای برای جوامع بشری در حوزه مناقشات مردم محلی و بین المللی ایجاد کرده است که این نابرابری، چون بر سر مایه معیشت و حیات جوامع بشری است نتایج ناخوشایندی دارد.
بذرافکن تصریح کرد: با تقسیم جوامع به دو دسته، آن‌هایی که به آب بیشتری دسترسی دارند از حقابه بیشتری هم برخوردارند. بدیهی است که برنج می‌کارند و جامعه‌ای که پایین سد و حقابه کمتری دارند به کشت حبوبات روی می‌آورند، جوامعی که در انتها حوزه آب‌ریز هستند معیشت خود را از دست می‌دهند و یا معیشت‌شان بسیار ضعیف می‌شود، این نشان می‌دهد که سد جایی فقر زایی و جایی دیگر به انباشت ثروت منجر می‌شود.
وی یادآور شد: با تقسیم جوامع به دو دسته، آن‌هایی که به آب بیشتری دسترسی دارند از حقابه بیشتری هم برخوردارند. بدیهی است که برنج می‌کارند و جامعه‌ای که پایین سد و حقابه کمتری دارند به کشت حبوبات روی می‌آورند، جوامعی که در انتها حوزه آب‌ریز هستند معیشت خود را از دست می‌دهند و یا معیشت‌شان بسیار ضعیف می‌شود، این نشان می‌دهد که سد جایی فقر زایی و جایی دیگر به انباشت ثروت منجر می‌شود.
این جامعه شناس و پژوهشگر در حوزه آب عنوان کرد: جوامع محلی که در طول حوضه آب‌ریز هستند به ویژه جوامع پایین دست به دچار مشکل می‌شوند و هر چه قدر که از سد دورتر باشند این مشکلات بیشتر می‌شود. تا جایی که جوامعی که در انتها حوزه آب ریز هستند معیشت خود را از دست می‌دهند و یا بسیار تضعیف می‌شوند. این نشان دهنده این نکته است که سد عامل نابرابری اجتماعی در بین جوامع محلی و موجب مناقشه و دست کاری معیشت مردم می‌شود.
بذرافکن یادآور شد: سدسازی یک جایی فقرزایی می‌کند و جایی دیگر به انباشت ثروت منجر می‌شود و موجب شکاف طبقاتی در بین جوامع محلی خواهد شد از همین رو سد سازان مطالعات اجتماعی و فرهنگی را هرچند به عنوان آیتمی زینتی، در طرح‌هایشان می‌آورند.
این پژوهشگر حوزه آب ادامه داد: تا کنون دیده نشده سد و یا پروژه آبی به این دلیل که موجب نابرابری اجتماعی و کانون مناقشه شده است تعطیل شود چرا که اساس این مطالعات زینتی است و چون سلطه علم مهندسی و سایِست بر حوزه سد سازی زیاد است مردم جوامع محلی عملا صدایی برای شنیدن ندارند.
این پژوهشگر تصریح کرد: مطالعات تونل «قم رود» و سد «کارون سه» نشان می‌دهد که جوامع محلی از این پروژه‌ها بسیار آسیب دیده‌اند.
بذرافکن گفت: از آنجا که هر سدی که احداث می‌شود بخشی از زمین‌های کشاورزی زیر آب می‌رود و پروژه انتقال آب، دسترسی جوامع محلی را به آب قطع می‌کند، بسیاری از روستاها به طور کامل پشت دریچه‌های سد از بین رفته‌اند. برای مثال در خوزستان هکتارها زمین کشاورزی از دست رفته است.
وی عنوان کرد: اگر چه مقداری پول به مردم محلی داده می‌شود، اما مردمی که مهارت‌شان کشاورزی و دام داری است با این پول در نهایت حاشیه نشین شهرها می‌شوند.
این پژوهشگر در حوزه آب اضافه کرد: سد سازی و انتقال آب بخشی از زمین‌های بسیار حاصلخیز کشاورزی را زیر آب می‌برد و جمعیت روستایی را راهی شهر می‌کند. این افراد جذب شهرها به ویژه شهرهای صنعتی و حاشیه نشین می‌شوند.و این نه تنها در مبدا مشکلات زیادی ایجاد کرده بلکه در مقصد هم در نهایت مشکلات اجتماعی و اقتصادی بسیاری را ایجاد می‌کند.
بذرافکن تاکید کرد: نکته مهم آن است که سدسازی یا انتقال آب به‌طور کامل اقدام بدی نیست، اما باید همراه با مطالعات واقعی محیط زیستی، اجتماعی و فرهنگی باشد. یکی از انتقادات مهم در این خصوص به دانشگاه‌ها وارد است که در کجای پروژه‌های انتقال آب و سد سازی قرار گرفته اند؟ آیا دانشگاه‌ها فقط یک بخشی از پروژه درگیر انجام مطالعات هستند و یا اینکه دانشگاه باید مطالبه گر باشد و پیامدهای اجتماعی فرهنگی و زیست محیطی این سدها را از اول تا آخر دنبال کند؟
این استاد دانشگاه ادامه داد: زبان علم یک زبان رسا است و ما می‌توانیم با استفاده از داده‌های علمی که در دانشگاه تولید می‌شود علیه این تخریب‌گری بایستیم، اما ما در حوزه اجتماعی و فرهنگی می‌بینیم که تمام این سال‌هایی که سد سازی و پروژه‌های انتقال آب انجام شده صدای دانشگاه‌ها خاموش بوده است،حتی یک بار دیده نشده است که دانشگاه‌ها، مدیران حوزه سدسازی و پروژه‌های آب در وزارت نیرو را فرا بخواند و از آنها بپرسند پیوست اجتماعی و فرهنگی پروژه‌های آب کجاست.
انتهای پیام
نظرات