محمد بن علی بن موسی مشهور به امام جواد و امام محمد تقی امام نهم شیعیان است. کنیه اش ابوجعفر ثانی و ملقب به جواد و ابن‌الرضا بود. ملقب شدن حضرت به جواد را به دلیل کثرت بخشش و احسان او دانسته‌اند.

امام جواد (ع) ۱۷ سال امامت کرد که با حکومت مأمون عباسی و  معتصم عباسی همزمان بود. براساس نقل بیشتر منابع، امام جواد(ع) در آخر ذی‌القعده سال ۲۲۰ق در ۲۵ سالگی مسموم و به شهادت رسید. در میان امامان شیعه، وی جوان‌ترین امام در هنگام شهادت بوده است. او در کنار جدش موسی بن جعفر(ع) در مقبره قریش در کاظمین به خاک سپرده شد.

قطعا ابعاد شخصیتی ائمه معصومین (ع) بسیار گسترده است و همه افراد در هر موقعیتی که باشند باید ویژگی های شخصیتی آن بزرگواران را الگوی خود قرار دهند.

در همین راستا به مناسبت شهادت امام جواد علیه السلام با هدف آگاهی از وظایف معنوی خودمان در قبال دیگران و در روابط اجتماعی و آنچه باید مسئولین جامعه در برخورد با مردم بر اساس سیره و روایات امام جواد (ع) در اولویت قرار دهند به گفت‌و گو با یک کارسناس مسائل دینی پرداختیم.

مریم اسماعیلی کارشناس تخصصی امامت در گفت‌وگو با ایسنا، در رابطه با وظایف معنوی انسان در روابط اجتماعی خود براساس سیره و روایات امام جواد (ع)، با بیان اینکه یکی از اصلی‌ترین نکات در برخوردهای اجتماعی ما حسن معاشرت است، تصریح کرد: در کتاب امالی شیخ مفید روایتی از امام جواد (ع) بیان شده که می‌فرماید: مُلاقاةُ الاْخوانِ نَشْرَةٌ، وَتَلْقیحٌ لِلْعَقْلِ وَإنْ کانَ نَزْراً قَلیلاً؛ ملاقات و دیدار با دوستان و برادران، موجب صفای دل و نورانیت آن می‌گردد و سبب شکوفایی عقل و درایت خواهد گشت، گرچه در مدت زمانی کوتاه انجام پذیرد.

حسن معاشرت

وی ادامه داد: امام جواد (ع) در روایت دیگری در رابطه با حسن معاشرت می‌فرماید: مَنْ عَتَبَ مِنْ غَیْرِارْتِیاب أعْتَبَ مِنْ غَیْرِاسْتِعْتاب؛ سرزنش کردن دیگران بدون علّت و دلیل سبب ناراحتی و خشم خواهد گشت، در حالی که رضایت آنان را نیز کسب نخواهد کرد. در حالی که می بینیم برخی افراد در مهمانی‌ها و جمع‌های دوستانه و در محیط‌هلی شغلی دیگران را به لحاظ ظاهری و یا مالی و دیگر مسائل مورد سرزنش و تمسخر قرار می‌دهند.

اسماعیلی با اشاره به اینکه حضرت بایدها و نبایدهایی را برای معاشرت با برخی از انسان‌ها مشخص کردند، افزود: معاشرت و همنشینی با بی‌خردان و افراد لاُبالی سبب فساد و تباهی اخلاق خواهد شد و معاشرت و رفاقت با خردمندان هوشیار، موجب رشد و کمال اخلاق می باشد. بنابراین افراد در معاشرت با دیگران اثرپذیری دارند و به همین جهت باید انتخاب درستی در این زمینه داشته باشیم.

وی روایت دیگری از امام جواد(ع) را در رابطه با حسن خلق و معاشرت مورد اشاره قرار داد و گفت: طبق فرمایش ایشان سه خصلت جلب محبت می‌کند: انصاف در معاشرت با مردم، همدردی در مشکلات آن‌ها، همراه و همدم شدن با معنویات؛ البته معنویت فقط با عبادت کامل نمی‌شود، به همین جهت در سیره ائمه معصومین (ع) شاهد این نکته هستیم که در اجتماع حضور داشتند؛ بنابراین این دو مکمل یکدیگر هستند، همانطور که امام جواد (ع) نیز در روایات متعددی بر حسن معاشرت با مردم تاکید کردند.  

معیار انتخاب در ازدواج

اسماعیلی تصریح کرد: در جامعه امروز ازدواج جوانان با مشکلاتی مالی مواجه شده است که باید توسط مسوولین مرتفع شود اما بعضا برخی خانواده‌ها با سخت پسندی‌های خودشان ازدواج جوانان را به تاخیر می‌اندازند؛ امام جواد(ع) در این رابطه می‌فرماید: هر که به خواستگاری دختر شما آید و به تقوا و تدیّن و امانتداری او مطمئن می باشید با او موافقت کنید و گرنه شما سبب فتنه و فساد بزرگی در روی زمین خواهید شد، لذا حضرت بر معیارهای اخلاقی و اهمیت حسن خلق در ازدواج بسیار تاکید دارند.

امر به معروف و نهی از منکر

این کارشناس مسائل دینی بیان کرد: امام جواد (ع) در روایتی در رابطه با اهمیت و فضیلت امر به معروف و نهی از منکر، می فرماید: امر به معروف و نهی از منکر دو مخلوق الهی است، هر که آن‌ها را یاری و اجرا کند مورد نصرت و رحمت خدا قرار می‌گیرد و هر که آن‌ها را ترک و رها گرداند مورد خذلان و عقاب قرار می‌گیرد. در حالی که در جامعه امروز شاهد این مسئله هستیم که در فضای مجازی کلیپ‌ها و تصاویر و محتواهای بسیاری وجود دارد که به لحاظ اخلاقی و دینی صحیح نیست اما با لایک کردن این محتواها و بازدید آن‌ها فعالیت این افراد را تایید می‌کنیم.

وی تاکید کرد: حضرت در روایت دیگری می‌فرماید: انجام دهنده ظلم و کمک دهنده ظلم و کسی که راضی به ظلم باشد، هر سه شریک خواهند بود؛ به عنوان مثال اگر می‌بینیم شخصی مالی را به ناحق از دیگری گرفته است و یا قانونی را زیرپا گذاشته نباید مورد تایید و تحسین قرار دهیم و ابزار این ظلم را آگاهانه در اختیارش بگذاریم چرا که در این ظلم شریک خواهیم بود.

اسماعیلی با بیان اینکه پذیرش خیرخواهی دیگران یکی از وظایف معنوی انسان در روابط اجتماعی است، ادامه داد: امام جواد (ع) در این خصوص می‌فرماید: مومن در هر حال نیازمند به سه خصلت است: توفیق از طرف خداوند متعال، واعظی از درون خود(وجدان) و قبول و پذیرش نصیحت کسی که او را نصیحت نماید؛ لذا فرد باید نصیحتی که از روی خیرخواهی است را بپذیرد و بی دلیل در برابر خیرخواهی دیگران موضع نگیرد.

سکوت فرد جاهل

وی با بیان اینکه مسئولانی که جامعه را اداره می‌کنند نیز وظایفی را بر عهده دارند، اضافه کرد: کسانی که وظیفه اداره جامعه را به عهده دارند در درجه اول باید خود را مورد ارزیابی قرار دهند که توانمندی اداره جامعه و انجام کار برای مردم را دارند یا خیر، آن چنان که امام جواد(ع) می‌فرماید: چنانچه افراد جاهل، ساکت باشند؛ مردم دچار اختلافات و تشنجات نمی‌شوند.

عاقبت اندیشی

اسماعیلی اظهار کرد: تصمیم مسئولین کل جامعه را در برمی‌گیرد، بنابراین باید عاقبت اندیشی را در تصمیم‌گیری‌های کلان مورد توجه قرار دهند و جوانب مختلف یک کار را در نظر بگیرند؛ روایتی از حضرت نقل شده است که می‌فرماید: هر کس بدون تفّکر و اطمینان نسبت به جوانب (هر کاری، فرمانی، حرکتی) مطیع و پذیرای آن شود، خود را در معرض سقوط قرار داده و نتیجه‌ای جز خشم و عصبانیت نخواهد گرفت.

خدا ترسی و تقوا

وی ادامه داد: حضرت در روایتی می‌فرماید: هر که خود را به وسیله خداوند بی نیاز بداند مردم محتاج او خواهند شد و هر که تقوای الهی را پیشه خود کند خواه ناخواه، مورد محبّت مردم قرار می گیرد گرچه مردم خودشان اهل تقوا نباشند؛ بنابراین مسئولین جامعه اگر خود را نیازمند و جوابگو در محضر خدا بدانند مورد عنایت و توجه مردم قرار می‌گیرند.

دقت در سنجش موقعیت‌ها

این کارشناس مذهبی، موقعیت سنجی در شرایط خاص را از وظایف مهم مسئولین دانست و گفت: امام جواد (ع) در این رابطه می‌فرماید: هرکس موقعیت شناس نباشد؛ جریانات او را می‌رباید و هلاک خواهد شد.

انتخاب مشاور خوب

اسماعیلی با تاکید بر این که یک مسئول موفق در جامعه اسلامی شخصی است که برای خود مشاوران خوبی انتخاب کند، بیان کرد: امام جواد (ع) می‌فرماید: ما همه در این دنیا با هم آشناییم و با هم زندگی می‌کنیم ولی هر کس با دوست اش همفکر باشد و از مکتب و مرام او پیروی کند هر جا برود با اوست و خانه همیشگی آخرت است؛ بنابراین اگر شخصی که مسئولیت اداره جامعه را به عهده دارد فردی را به عنوان مشاور قرار دهد هر تفکر و توانمندی که داشته باشد نه تنها در دنیا بلکه در آخرت نیز همراه او است.

وی ادامه داد: همچنین حضرت می‌فرماید: مواظب باش از مصاحبت و دوستی با افراد شرور، چون که او همانند شمشیری زهرآلود، براق است؛ که ظاهرش زیبا و اثراتش زشت و خطرناک خواهد بود.  

انتهای پیام