مهدی منعم متولد اول اسفند سال ۱۳۳۹ در رشت است. او از سال ۱۳۶۰ به صورت خودآموخته با دوربین عکاسی آشنا شد و فعالیت حرفه ای خود را از سال ۱۳۶۰ آغاز کرد. منعم از سال ۱۳۶۱ به عنوان عکاس در خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران مشغول به کار شد.

او در دوران جنگ ایران و عراق از چندین عملیات نظامی عکاسی کرد و پس از جنگ، همه موضوعات عکاسی او آثار جنگ در زندگی مردم بوده است. «معجزه امید» در سال ۱۳۷۸ با موضوع زندگی رزمندگان مجروح در جبهه های جنگ و «قربانیان جنگ۱» در سال ۱۳۸۸ و «قربانیان جنگ۲» در سال ۱۳۹۴ از جمله عنوان کتاب هایی از مهدی منعم است که نگاهی به آثار جنگ بر غیرنظامیان در پنج استان هم مرز با عراق دارد.

 مهدی منعم در گفت وگو با ایسنا، با بیان اینکه در دوران نوجوانی در یک آهنگری کار می کردم، گفت: «حسین آقا» مسیر زندگیم را عوض کرد و مرا از کارگاه آهنگری به جایی برد که محل رفت و آمد عکاسان بزرگ ایران آن زمان بود.

وی با اشاره به حضور خود در تنها لابراتوار چاپ عکس رنگی، افزود: جایی که کار می کردم، عکس ها را با دست چاپ می کردند؛ یکی از شرکای آن چاپخانه «جهانگیر رزمی» بود که عکاس روزنامه اطلاعات بود و جایزه پولیتزر را برده بود.

این عکاس پیشکسوت، در ادامه از آشنایی خود با سیف الله صمدیان گفت و اظهار کرد: سیف الله صمدیان هم دقیقا همان حرف «حسین آقا» را به من زد - «حیف است اینجا کار کنی؛ بیا در خبرگزاری کار کن» - سیف الله صمدیان ضامن من شد و همه کارها را خودش انجام داد تا به خبرگزاری بروم و با عکس ها و عکاس هایی آشنا شدم که دید من را به دنیای عکاسی عوض کردند؛ در واقع اول حسین آقا و بعد سیف الله صمدیان مسیر زندگی و آینده کاری مرا تغییر دادند.

منعم، با بیان اینکه همیشه عکسی از «کاظم اخوان» را به همراه دارم، عنوان کرد: این عکس در واقع شهیدی است که تیر خورده و خون روی سر و صورتش جاری شده است. این عکس که تاثیر جهانی دارد، مرا متحول کرد و باعث شد که به عکاسی جنگ علاقمند شوم؛ البته همیشه دنبال فرصتی برای رفتن به جبهه بودم و خوشبختانه این فرصت نصیبم شد و در زمان عملیات والفجر۱ آنجا بودم، یک سری عکس از ایستگاه های صلواتی و لباس شستن و واکس زدن پوتین توسط رزمندگان گرفتم که تا آن زمان چنین عکس هایی در آرشیو وجود نداشت. وقتی مدیر خبرگزاری این عکس ها را دید تاکید کرد که حال و هوای عکس های من با دیگر عکس های جنگ خیلی متفاوت است و اصلا چنین عکس هایی در آرشیو نداریم و لذا از آن روز به بعد شدم «عکاس جنگ».

وی با اشاره به مواجهه خود با جبهه و تفاوت آن صحنه با تصوراتش از جنگ، خاطرنشان کرد: نزدیک غروب بود که به جبهه رسیدم و  یک توپ در فاصله خیلی کم به استقبالم آمد و منفجر شد؛ این انفجار ترس عجیبی در دل من ایجاد کرد که تا آخرین روزی که از جبهه رفتم همراهم بود. زمانی که بر می گشتم مشکلی نداشتم، اما به محض نزدیک شدن به خط مقدم، تپش قلبم زیاد می شد.

این عکاس جنگ، با بیان اینکه خوشبختانه خانواده همراهی دارم و در مسائل کاری به من آزادی عمل می دهند، افزود: ۱۵ سال بدون دریافت هیچگونه پولی شاتر زدم و نتیجه آن کتاب «قربانیان جنگ» شد؛ در واقع به خاطر تعهدی که به خودم داشتم این کار را کردم و سفارشی در کار نبود. گاهی به خاطر یک عکس هزار کیلومتر سفر می کردم و به مناطق جنگ زده می رفتم و عکس می گرفتم؛ گاهی هم موفق به گرفتن عکس مورد نظر نمی شدم و دست خالی باز می گشتم.

وی گذشته انسان را اثرگذار در حال و آینده او دانست و تصریح کرد: جنگ دارای جنبه ها و زوایای مختلف است، اما من آسیب دیدگان جسمی جنگ را به عنوان سوژه عکاسی انتخاب کردم؛ در واقع سوژه عکس های من دختران و پسران و زنان و مردانی است که در اوج جوانی هستند، اما قطع عضو شده اند و به خاطر انفجار مین، دست و پا ندارند و بینایی خودشان را از دست داده اند.

منعم، با بیان اینکه در دوره ای از کودکی ام با احساس معلولیت مواجه شدم، عنوان کرد: من با معلولان ناشی از جنگ یک ارتباط حسی برقرار کرده بودم؛ ارتباطی که شاید یک روانشناس هم نتواند آن را درک کند، زیرا خودم بخش کوچکی از معلولیت را در گذشته تجربه کرده بودم و می فهمیدم ارتباط برقرار کردن و حرف زدن با کسی که دست ندارد، پا ندارد، چشم ندارد و... چقدر سخت است. در عکاسی، اول ارتباط با سوژه و بعد عکاسی مهم است، یعنی اگر ارتباط درست عکاس با سوژه برقرار نشود، دوربین کارایی ندارد.

این مدرس عکاسی، با اشاره به چرایی ماندگاری برخی از عکس ها، ادامه داد: با دوربین فراوان عکس می گیریم؛ در این بین عکسی ماندگار می شود که قبل از بیرون آوردن دوربین و عکاسی، شیوه استفاده درست و صحیح از زبان را بلد باشیم؛ در واقع زبان پلی است بین عکاس و سوژه و اگر بتوانیم با سوژه ارتباط صادقانه برقرار کنیم و سوژه به ما اعتماد کند، عکس ماندگاری ثبت می شود.

وی با بیان اینکه در هنرهای تصویری جلب اعتماد سوژه خیلی مهم است، اضافه کرد: این اعتمادسازی خیلی مهم است؛ به ویژه اگر قرار باشد وارد خانه سوژه بشویم. من به خانه سوژه هایم رفته ام و با آنها ارتباط حسی گرفته ام و به من اعتماد کرده اند.

منعم با اشاره به عکس های خاص و سوژه محور کتاب «قربانیان جنگ»، در رابطه با یکی از سوژه هایش خاطرنشان کرد: یکی از سوژه هایم دختری جوان با پاهای مصنوعی بود؛ این دختر روی مین رفته و هر دو پایش قطع شده بود، اما نمی توانستم با او ارتباط بگیرم، زیرا احساس می کرد فقط می خواهم از او عکس بگیرم و پا نداشتن او را نشان دهم لذا از دریچه ای دیگر وارد دنیای آن دختر شدم و به او گفتم «چطور به مدرسه می روی؟ و در مدرسه چه کار می کنی؟» که پاسخ داد «زودتر از همه به مدرسه می روم و والیبال هم بازی می کنم... درسم هم خوب است و شاگرد ممتازم» در جواب او گفتم که دختری هم سن و سالش دارم.

این عکاس جنگ تاکید کرد: اصلا دوست ندارم از کسی که از قرار گرفتن در مقابل دوربینم ناراضی است عکس بگیرم و چنین شخصیتی ندارم و اگر کسی راضی نباشد، او را فریب نمی دهم تا مقابل دوربینم بایستد.

وی ماجرای عکاسی از دخترک بدون پا که دوست نداشت مقابل دوربین بایستد را ادامه داد و اضافه کرد: به او گفتم که دو پا ندارد و زودتر از همه سر کلاس حاضر می شود و دو پا ندارد و شاگرد زرنگ کلاس است و دو پا ندارد و والیبال بازی می کند و یادآور شدم «دخترم... عزیز دلم... این نقطه ضعف تو نیست، نقطه قوت تو هست و باید نشان بدهی که دو پا نداری، اما از کسی که سالم است زودتر به مدرسه می روی و پرش می کنی و توی آسمان به توپ ضربه میزنی»... وقتی این حرف ها را شنید، مانند کسی که بال در آورده باشد رو به من گفت «عمو مهدی! کجا بایستم تا از من عکس بگیری؟ عکسی زیبا بگیر، ببین انگشت پاهایم را لاک زدم».

منعم، هنر را ابزاری برای نزدیک کردن انسان ها به هم دانست و عنوان کرد: هنر زنگارهای زندگی را صیقل می دهد و می توان با هنر زشتی ها را سنباده زد؛ برای من سنباده زدن زشتی ها با پناه بردن به دروغ همراه نیست، زیرا در این صورت با یک آدم شیاد و فریبکار فرقی ندارم. قطعا عکس گرفتن به هر قیمتی افتخار نیست و من به عنوان عکاس باید تمام توانم را بگذارم تا وقتی از شما عکس می گیرم، شما آن را دوست داشته باشید؛ نه من.

این عکاس پیشکسوت، با اشاره به توجه مجامع هنری و جشنواره های بین المللی به عکس های این چنینی با محوریت جنگ و انسان های آسیب دیده، تصریح کرد: به دنبال تحقیر کردن آدمی که دست و پا ندارد نیستم، بلکه هنر عکاسی این است که حتی از یک ظاهر ناخوشایند هم عکسی بگیریم که همه بتوانند آن را ببینند؛ در واقع زشت تر نشان دادن یک چیز زشت هنر نیست و رسالت هنری عکاس این است که چیز زشت را زیبا نشان دهد؛ بدون غلو و بزرگنمایی. اگر با سوژه درست برخورد کنیم، با دیدن عکسش، هرگز از راه دادن عکاس به حریم زندگی اش پشیمان نمی شود.

وی با بیان اینکه در عکاسی از سوژه های جنگ هرگز از حسن نیت افراد سوء استفاده نکرده ام، گفت: هرگز عکسی نمی گیریم که هم باعث پشیمانی خودم و هم ناراحتی سوژه شود؛ به این خاطر هرگز تنها به خانه دختر یا زنی نمی روم و همسرم را با خودم همراه می کنم؛ آنها وقتی همسرم را می بینند، احساس آرامش می کنند و همین آرامش در عکس هایم هم مشهود است. یک هنرمند باید به عقاید و باورها و سنت های انسان های دیگر احترام بگذارد.

منعم، با اشاره به انتشار برخی از عکس های خود در شبکه های اجتماعی، متذکر شد: این عکس هایی که در فضای مجازی منتشر می کنم، دغدغه های فردی و اجتماعی من نیست و لذا برای ثبت آنان از دوربین عکاسی استفاده نمی کنم و غالبا موبایلی است، زیرا گاهی لازم است چیزهایی را نشان دهیم، اما نگاه من به عکاسی بیشتر تاریخی است و تاریخ کشورم را به تصویر می کشم.

وی جنگ را یکی از حوادث تاریخی ایران دانست و تاکید کرد: جنگ بخشی از تاریخ ماست؛ اگرچه من و شما نقشی در به وجود آمدن آن نداشتیم، اما در آن زیسته ایم و زندگی ما با جنگ گره خورده است. جنگ برای من مساوی با تاریخ معاصر ایران است و لذا هر آن چیزی که پیرامون جنگ رخ داده، یا به جنگ مربوط می شود و یا اجزای تاریخی جنگ را کامل تر می کند، برای من قابل تامل است.

این عکاس جنگ، در پاسخ به این سوال که «چرا قربانیان جنگ را به عنوان سوژه انتخاب کردید؟»، اظهار کرد: به دو دلیل به سراغ قربانیان جنگ رفتم، زیرا در دل جنگ زندگی کرده ام و با برخی سانسورهای درست یا غلط مواجه شدم؛ در واقع صحنه هایی از جنگ وجود داشت که می توانست باعث تضعیف روحیه مردم و رزمندگان در جبهه ها شود، اما متاسفانه بعد از جنگ نیز این روال ادامه پیدا کرد و برخی از واقعیت ها نشان داده نشد.

وی نمایشگاه های عکس جنگ را سراسر لبخند و پیروزی دانست و ادامه داد: جنگ جنبه دیگری هم داشت که در نمایشگاه ها آن را نمی دیدم؛ سه دهه از جنگ گذشته و اکنون باید این بخش از تاریخ را با تمام زوایای آن نشان دهیم؛ البته برخی مخالف نگاه من هستند، اما کشور ما در جنگ مظلوم بود و مظلومانه به دفاع از خود پرداخت و اکنون باید این مظلومیت ها را به دنیا نشان دهیم.

انتهای پیام