ابوالفضل حسن‌آبادی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: مرکز نسخ خطی آستان قدس با ۹۰ هزار نسخه خطی یکی از بزرگترین مرکزهای خطی در ایران و جهان اسلام محسوب می‌شود و در حوزه موضوعات مختلفی اعم از موضوعات پزشکی، نجوم، فقه، اصول، فلسفه، قرآن و... در آن نسخه‌های خطی نگهداری می‌شود؛ در موضوع پزشکی بیش از ۴۴۰۰ نسخه، در حوزه ادبی بیش از ۸۰۰۰ هزار نسخه و در حوزه‌های دیگر از قبیل حوزه‌های علمی و نجوم صدها نسخه خطی در این مرکز موجود است.

وی اضافه کرد: این مرکز از ویژگی‌های خاصی برخوردار است که طی آن نسخ وقفی و اهدایی را در خود جای داده است. همچنین وقف‌های خاندانی از طبقات مختلف اجتماعی بانوان، پادشاهان، امیران، دبیران و ... از دوره‌های گوناگون تاریخی در مرکز نسخ خطی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی موجود است.

مدیر مرکز نسخ خطی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی ادامه داد: یکی از مهمترین منابع این مرکز قرآن‌ها هستند که بیش از ۲۱ هزار نسخه از قرآن خطی و جزوه قرآنی را به خود اختصاص داده‌اند. علاوه بر این موارد تعداد زیادی برگ‌های پراکنده مختلف قرآنی در این مرکز وجود دارد که درحال ساماندهی هستند. این آمار نشان می‌دهد که این مرکز یکی از بزرگترین مراکز دارنده قرآن‌های خطی در دنیا است و منابع قرآنی از قرن یک تاکنون را در بر می‌گیرد.

وی ابراز کرد: قرآن‌هایی که در این مرکز موجود است، سبقه تاریخی قدیمی دارند و از قرن یک تاکنون قرآن‌های متعددی به این مرکز اهدا شده و در این مکان از آن‌ها نگهداری می‌شود. البته تنها قرآن‌های قدیمی در این مرکز وجود ندارد بلکه مشتاقان و دوستداران حضرت رضا(ع) هنوز هم قرآن می‌نویسند و به آستان قدس رضوی اهدا می‌کنند. باید گفت که از قرن‌های اول هجری قرآن‌های متعددی در این مرکز نگهداری می‌شود و این امر به‌گونه‌ای است که بیش از ۱۵۰۰ قرآن از قرن یک تا ۷ در این مرکز نگهداری می‌شود که هرکدام در نوع خود بی‌نظیر است و با خط‌های متفاوت ریحان، کوفی، نسخ اولیه، محقق، نستعلیق و ... نگاشته شده است.

حسن‌آبادی در خصوص قدیمی‌ترین قرآن این مرکز عنوان کرد: قدیمی‌ترین قرآن مرکز نسخ خطی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، قرآن مصحف مشهد است که در سال گذشته از آن رونمایی شده است و قدیمی‌ترین قرآن کامل دنیا شناخته شده است و امروزه یکی از مهمترین منابع پژوهشی در زمینه قرآن محسوب می‌شود. یکی دیگر از منابع با ارزش این مرکز قرآن‌های منسوب به ائمه هستند که تعداد قابل توجهی دارند و در خصوص امامان از امام علی(ع) تا امام عسگری(ع) قرآن منسوب وجود دارد که انتصاب آن اغلب به دلیل اهمیت و مسیر آن است.

مدیر مرکز نسخ خطی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در خصوص قرآن‌های منسوب به اهل بیت(ع) اضافه کرد: اولین سند رسمی که در آن قرآن‌ها را منتسب کرده‌اند، دستخط شیخ بهایی است که طی آن قرآن‌های متعددی به امامان نسبت داده شده است. به طور کلی انتساب قرآن از زمان صفویه آغاز شده و با شیوع تشیع این امر گسترش یافته است و به نوعی به دنبال تقدس‌سازی است. زیرا تعداد قابل توجهی از قرآن‌هایی که انتساب به اهل بیت(ع) است توسط شاه عباس صفوی وقف شده و در وقفنامه آن دستخط شیخ بهایی وجود دارد و این انتساب را بیان کرده‌اند. لازم به ذکر است که این قرآن‌ها تنها در آستان قدس وجود ندارد بلکه در حرم‌های ائمه، موزه‌های ملی و موزه قرآن هم قرآن‌های متعددی با این مضمون وجود دارد.

وی عنوان کرد: هر قرآنی ارزش ویژه و مخصوصی را دارا است، زیرا هر قرآن با قرآن دیگر در خصوص نسخه‌شناسی، خط، دوره تاریخی، تذهیب و ... تفاوت دارد و مولفه‌های گوناگونی را دارا است. بررسی‌ها نشان داده است که اکثر قرآن‌ها مرتبط با همان دوره‌ای است، که تخمین زده می‌شود که این منابع ارزشمند تاریخی برای پژوهش و خط‌شناسی بسیار مورد اهمیت بوده و از لحاظ تذهیب و هنر اسلامی قابل توجه است.

مدیر مرکز نسخ خطی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی اضافه کرد: یکی از منابع قدیمی که بسیار ارزشمند است قرآن مصحف الرضا(ع) است که به امام رضا(ع) تعلق دارد. این قرآن دوپاره است که قسمت اول آن قرآن ۱۵۸۶ است و ۲۷ برگ دارد که در گذشته از آستان قدس خارج شده است و توسط محمدمهران، متولی آستان قدس از نجف خریداری شده و توسط علامه امینی و آیت‌الله میلانی به آستان قدس رضوی بازگردانده شده است. قسمت دوم آنهم اخیرا در بین نسخه‌های پراکنده ما پیدا شده است که در قالب ۴۳۵۴ است و دارای ۲۲ برگ است و مجموعا شاما ۴۹ برگ می‌شود. البته ۸ برگ پراکنده هم در قسمت‌های دیگر دنیا شناخته شده است که در موزه‌های سایر کشورها نگهداری می‌شود.

حسن‌آبادی ادامه داد: قرآن مصحف الرضا(ع) در اصل باید ۳۷۲ برگ داشته باشد که مقدار زیادی از آن مفقود است و در کل ۵۷ برگ آن موجود است و ویژگی‌های خاص خود را دارا است. با توجه به قسمت‌هایی که از این قران در دسترس است می‌توانیم بگوییم که این قرآن، قرآنی زیبا و دارای تذهیب است و شاخصه‌های قران درحال تکامل خط کوفی را دارا است و تا امروزه بسیار مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است و پژوهش‌های متعددی بر روی آن صورت گرفته است؛ البته اخیرا این قرآن همانندسازی شده است و در روز میلاد امام رضا(ع) از آن رونمایی خواهد شد.

مدیر مرکز نسخ خطی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی ابراز کرد: تمامی منابع مرکز نسخ خطی آستان قدس دیجیتال شده و برای تمامی پژهشگران در دسترس است و این افراد می‌توانند به سایت کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی مراجعه کنند و در قسمت خدمات تحویل مدرک از راه دور، مدارک خود را در این درگاه مجازی بارگذاری کنند و پس از تایید صلاحیت می‌توانند از منابع پژوهشی استفاده کنند. البته خدمات این مرکز در دو بستر دیجیتال و حضوری درحال انجام است که خدمات دیجیتال در سال‌های اخیر رشد زیادی داشته و تعمیم مطلوبی یافته است و بخش حضوری نیز به این دلیل است که گاهی پژوهشگران برای تکمیل پژوهش خود نیازمند مشاهده نسخ خطی قرآن هستند، به همین دلیل این مرکز در این دو بخش ایفای نقش می‌کند. البته پژوهشگران در بخش حضوری به تبادل ایده، خلاقیت، جریان سازی فکری و بازپروراندن ایده‌های هنرمندان و پژوهشگران در دوره‌های دیگر هم می‌پردازند و فعالیت‌های متعددی را رقم می‌زنند.

بزرگترین مرکز چاپ سنگی و سربی در کتابخانه آستان قدس رضوی

وی در خصوص تعداد فعالان مرکز نسخ خطی آستان قدس رضوی گفت: علاوه بر افرادی که در بخش خدمات این مرکز مشغول هستند، فعالان و پژوهشگران متعددی در ۵ بخش دیگر این مرکز درحال خدمت هستند. این ۵ بخش شامل بخش‌های ارزشیابی، مخزن، فهرست‌نویسی خطی، چاپ سنگی و سربی و مطالعات تخصصی و معرفی موضوعات جدید پژوهشی می‌شود. باید گفت که بزرگترین مرکز چاپ سنگی و سربی در کشور در این مکان قرار دارد و بیش از ۵۴ هزار نسخه چاپ سنگی در این مکان وجود دارد.

انتهای پیام