مسعود نجف نجفی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: امنیـت غذایـی زیربنای امنیت اقتصـادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسـی کشـور اسـت و از ارکان حکمرانـی خـوب و عادلانه به شـمار می‌رود، به‌طوری‌که از منظـر ارزش‌های بنیادیـن به‌عنوان یکی از مهم‌ترین حقـوق فـرد و جامعه محسـوب می‌شود. با ایـن نگاه، حقوق نسل‌های آینـده از طریق حفاظـت از منابـع پایـه تولید و بهره‌برداری پایـدار از ایـن منابـع مدنظر قـرار می‌گیرد.
وی با اشاره به چهار رکن اصلی امنیت غذایی شامل فراهم بودن غذا، در دسترس بودن آن‌هم به لحاظ فیزیکی و هم به لحاظ اقتصادی، مصرف و سلامت غذا و ثبات و پایداری، گفت: کلیدی‌ترین رکن در موضوع امنیت غذایی فراهم بودن آن است که متأثـر از سـه عامـل تولید، تجـارت و ذخیره‌سازی اسـت؛ در دسترس بودن غذا و سهل‌الوصول بودن آن به لحاظ فیزیکی و هم ازنظر اقتصادی رکن دیگر است. بهبـود دسترسـی بـه غـذا تحـت تأثیـر عواملـی چـون ایجاد و توسـعه انـواع بـازار، دسترسـی تولیدکننـده و مصرف‌کننده بـه بـازار، قـدرت خریـد خانـوار، میـزان درآمـد و اشـتغال و پشـتیبانی از اقشـار آسیب‌پذیر اسـت که در بیـن این عوامل قـدرت خرید خانوار نقش بسـیار مهم و تعیین‌کننده‌ای دارد. البتـه در ایـن مقوله «دانش‌بنیان شـدن و تکمیل زنجیره ارزش غذا» نیز بسـیار حائـز اهمیـت است.
نجفی افزود: رکن دیگر امنیت غذایی مصرف و سلامت غذا اسـت که بـه الگوی مصـرف و ویژگی‌های این الگـو وابسـته است. طراحـی ایـن الگو باید بـر مبنـای اصول علمـی تأمین مقادیر کافـی انرژی، پروتئیـن، ویتامیـن و عناصـر معدنی قیمت تمام‌شده سـبد غذایـی، ارتقای سلامت جامعه و ترکیب جمعیت باشـد. البته رعایت الگوی مصرف به معنی کم‌مصرف کردن نیست بلکه باید مصرف به‌اندازه‌ای باشد که نیازهای سلولی‌مان برطرف شود. همچنین توجه به رکن ثبـات و پایداری در سـه رکن فراهمی، دسترسـی و مصرف هم ضروری است.
وی به عوامل بی‌ثباتی و ناپایداری امنیت غذایی اشاره و اظهار کرد: در رکن فراهمی غذا عوامل تهدیدکننده متفاوت است که شـامل سرمایه‌گذاری و حمایت ناکافـی و غیر هدفمند از تولید، بهره‌برداری غیراصولی و خارج از تـوان اکولوژیک منابع پایه و طبیعی بـه ویـژه آب‌وخاک، تغییـر اقلیم و پیامدهای ناشـی از آن، بلایـای طبیعی و مخاطـرات بیولوژیک است. عوامل بی‌ثباتی در رکن دسترسی غذا شامل نوسانات قیمتی، تغییرات مکرر سیاست‌های اقتصادی، کاهش قدرت خرید و ناپایداری منابع درآمدی است. مهم‌ترین عوامل ناپایداری رکن مصرف غذا نیز نگرانی از کیفیت، سلامت و تقلبات محصولات غذایی و تبلیغات غیرواقعی در این حوزه است.
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی تأثیر تغییرات اقلیمی را بر امنیت غذایی مؤثر دانست و گفت: در کشور ما بزرگ‌ترین شبکه‌های پژوهشی در حوزه کشاورزی وجود دارد که در خاورمیانه بی‌نظیر و در آسیا تنها یک مورد و در دنیا موارد اندکی در حد سه تا چهار شبکه پژوهشی وجود دارد که این شبکه پژوهش با عنوان مراکز تحقیقات کشاورزی در کلیه مراکز استان‌ها زیر نظر سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی فعال‌اند که کار آنها و رسالتشان حل مسائل و مشکلات بخش کشاورزی، انتقال‌یافته‌های تحقیقاتی و آینده‌پژوهی است.
وی با تأکید بر اینکه برای حفظ امنیت غذایی کشور باید آینده‌پژوهی کنیم، گفت: یک مورد از این آینده‌پژوهی‌ها موضوع تغییر اقلیم است که با همکاری سایر نهادهای مرتبط برای چندین سال آینده مطابق پیش‌بینی‌های انجام‌شده در حوزه‌های علمی اقداماتی را انجام می‌دهیم تا در ۱۰ سال آینده در تولید محصولات اساسی که مثل گندم، جو، ذرت، چغندر و پنبه و ... دچار مشکل نشویم.
وی در ادامه به ترسیم وضعیت کشاورزی خراسان رضوی پرداخت و گفت: میزان تولید محصولات کشاورزی در استان ۷.۵ میلیون تن است که در جایگاه چهارم کشور قرار دارد که این اهمیت بخش کشاورزی استان را نشان می‌دهد؛ این در حالی است که در سال ۵۷ میزان تولید محصولات کشاورزی در این استان ۱.۵ میلیون تن بوده و در طول چهار دهه رشد قابل توجهی داشته است. در سال ۵۸ میزان آب در دسترس ۸ میلیارد مترمکعب بوده اما امروز میزان آب به نصف رسیده و ۴ میلیارد مترمکعب است، از ۱۱.۵ میلیون هکتار وسعت استان، میزان خاک و اراضی قابل‌کشت در خراسان رضوی ۸۵۰ هزار هکتار است اما تولید محصولات کشاورزی نه‌تنها کم نشده بلکه باوجود عوامل محدودکننده، بیشتر شده است.
سهم ۶۰ درصدی نفوذ دانش در افزایش تولید کشاورزی
نجفی نفوذ دانش در عرصه‌های کشاورزی و دانش‌بنیان شدن این حوزه را طی چند سال گذشته مهم دانست و گفت: سهم نفوذ دانش در افزایش تولید ۶۰ درصد است و توانسته‌ایم به فزایش ۵ برابری تولید محصول کشاورزی در ۴ دهه اخیر دست‌یابیم. بااین‌حال تغییرات اقلیم می‌تواند ۱۰ درصد تولید را در آینده از بین ببرد لذا باید هرچه بیشتر به افزایش ضریب نفوذ دانش برای رشد بهره‌وری تولید ازجمله هوشمند سازی تولید توجه شود.
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی با اشاره به‌ضرورت دستیابی به کشاورزی پایدار، بر ضرورت انتقال دانش به بهره‌برداران کشاورزی تأکید کرد و گفت: ما در انتقال دانش به بهره‌برداران این بخش، دچار مشکلاتی هستیم. درواقع ما در مراکز تحقیقات کشاورزی و دانشگاه‌ها و ... دارای انبوهی از علم و دانش هستیم که باید این دانش در اختیار بهره‌برداران و مصرف‌کنندگان اصلی قرار گیرد اما مشکل بزرگ در این فرایند انتقال، نظام بهره‌برداری در کشاورزی است.
وی افزود: ۳۵۰ هزار بهره‌بردار در بخش کشاورزی در استان خراسان داریم که از این تعداد، حدود ۲۰ درصد آنها اراضی کشاورزی بالای ۵ هکتار دارند و خرده‌مالکی باعث شده بحث نفوذ دانش در عرصه‌های کشاورزی با مشکل مواجه شود. علاوه براین ۷۰ درصد بهره‌برداران کشاورزی کم‌سواد هستند و این عامل نیز باعث عدم امکان انتقال دانش به بخش کشاورزی است. عمدتاً در انتقال دانش و یافته‌های تحقیقاتی به جامعه بهره‌برداران بزرگ مالک، مشکلی نداریم زیرا آنها از کشاورزی معیشتی، به کشاورزی اقتصادی و تجاری رسیده‌اند و برای کسب درآمد بیشتر هزینه می‌کنند اما موضوع در کشاورزان خرده‌مالک این‌چنین نیست و کشاورزی اغلب به شکل معیشتی باقی‌مانده است.
نجفی با بیان اینکه نظام‌های بهره‌برداری کشاورزی نقش مهمی در امنیت غذایی و پایداری بخش کشاورزی برعهده دارند، گفت: باید مانع کوچک شدن اراضی کشاورزی شویم اگرچه قانون ارث باعث خرد شدن اراضی کشاورزی به قطعه‌های کوچک می‌شود و ضرورت دارد اراضی در قالب تعاونی‌های تولید روستایی، شرکت‌های سهامی زراعی و شرکت‌های کشت و صنعت تجمیع و بحث یکجا کاشتی ترویج شود. هرچند بررسی نظام تعاونی کشاورزی در کشور به‌خصوص تعاونی‌های فراگیر که چندین روستا را پوشش می‌دهند مانند شرکت‌های تعاونی روستایی نشان می‌دهد که در این ساختار به دلایلی از قبیل نداشتن نگاه راهبردی، سنتی بودن ساختار مدیریتی، آگاهی محدود مردم از فلسفه شکل‌گیری تعاونی‌ها و درنتیجه تشکیل نشدن این نهادها به‌صورت داوطلبانه و از پایین، محدودیت سرمایه و سیستم بازار رسانی نامناسب بسترهای لازم برای نقش‌آفرینی آنها در جهت رشد و تعالی کشاورزی کشور فراهم نشده و نظام انفرادی تولید کشاورزی منجر به تحمیل هزینه‌های فراوان به تولیدکننده و دشواری تداوم تولید در کشور شده است. در این شرایط و با توجه به‌ضرورت حرکت به سمت اقتصاد غیرنفتی و همچنین حفظ امنیت غذایی کشور، ایجاد تحول در نظامات بهره‌برداری کشاورزی اولویت پیداکرده است.
خودکفایی ۹۸ درصدی در تولید بذر
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی گفت: در ۹۸ درصد تولید بذر کشور به خودکفایی رسیده‌ایم و با ادامه این روند علاوه بر خودکفایی می‌توانیم به اقتدار غذایی که مدنظر رهبر انقلاب است دست یابیم.
وی با بیان اینکه سازمان تات مسئول تأمین بذور گندم و محصولات راهبردی است و هیچ مشکلی برای تأمین بذور گندم و محصولات راهبردی وجود ندارد، تولید بذر را یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین موضوع درزمینهٔ امنیت غذایی عنوان کرد و گفت: اگر بذر نداشته باشیم دست نیازمان را به سمت کشورهای تولیدکننده بذر باید دراز کنیم و با این وابستگی، امنیت غذایی کشورمان زیر سؤال می‌رود که خوشبختانه با برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده و رسیدن به خودکفایی، در تولید بذر محصولات اساسی نگرانی نداریم.
رعایت ۶۷ درصدی الگوی کشت در استان
نجفی با بیان اینکه وزارت جهاد کشاورزی بر ای جبران نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی در دسترسی به غذا برنامه دارد و در این راستا برنامه الگوی کشت را در حوزه محصولات زراعی به استان‌ها در دو سال اخیر ابلاغ و اجرایی کرده است، گفت: بر اساس الگوی کشور مشخص می‌شود در چه منطقه‌ای، چه محصولی و به چه میزانی و در چه زمانی بکاریم که در خراسان رضوی بر اساس ارزیابی سال گذشته ۶۷ درصد الگوی کشت در استان رعایت شده و برای تحقق ۱۰۰ درصدی، توسعه کشت‌های گلخانه‌ای و آبیاری‌های نوین مدنظر است که در این زمینه مسائل اقتصادی تأثیرگذار بوده و باید با تدوین و ارائه بسته‌های مناسب حمایتی- سیاستی مشوق لازم برای اجرای الگوی کشت را فراهم کرد.
وی افزود: برنامه الگوی کشت هر آنچه ظرفیت واقعی بخش کشاورزی است را آشکار کرده و تولید را به مکان‌های صحیح در بازه‌های زمانی مشخص منتسب می‌کند، بنابراین هدف از تدوین و اعلام برنامه الگوی کشت در گام نخست انجام نوعی از آمایش سرزمین در بخش کشاورزی است.
لزوم اجرایی شدن سند دانش‌بنیان امنیت غذایی
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی با اشاره به اهمیت امنیت غذایی، دو سال قبل سند ۱۱ ساله دانش‌بنیان امنیت غذایی تهیه و تدوین و سال ۱۴۰۱ ابلاغ هم شده که برای هرسال مسائل و ... مشخص‌شده است، گفت: با توجه به اهمیت موضوع، امنیت غذایی جز معدود امور برنامه محور در کشور است که برنامه دارد و باید اجرایی شود لذا امیدوارم با استقرار دولت جدید، این برنامه در دستور کار قرار بگیرد و با توجه به اینکه دبیرخانه برنامه در وزارت بهداشت است هرچه زودتر فعالیتش آغاز شود و همکاران وزارت جهاد کشاورزی همچون گذشته پای‌کار باشند تا اهداف پیش‌بینی‌شده در این سند محقق شود.
وی اظهار کرد: در پایان اجرای این سند در تولید محصولات کشاورزی ما باید از امنیت غذایی برخوردار باشیم و از آن عبور کرده و به اقتدار غذایی برسیم و بتوانیم ضمن تولید محصولات کشاورزی و تأمین نیاز داخلی، مازاد تولید خود را صادرات داشته باشیم.
این مسئول با بیان اینکه سند دانش‌بنیان وظیفه مندی هر دستگاه را دیده و متولی مربوطه تعیین‌شده گفت: ما در کشور تعدد برنامه داریم و دستگاه‌های مختلف در اجرای برنامه‌ها وظیفه مندی مشخصی دارند لذا اگرچه بیشتر داستان امنیت غذایی در جهاد کشاورزی رقم می‌خورد اما در این سند مسئولیت به وزارت بهداشت سپرده‌شده که می‌طلبد اهتمام جدی‌تری متولیان داشته باشند و باید باهمت و نظارت دقیق و مطالبه گری، همه سازمان‌ها و دستگاه‌ها به میدان آمده و فاصله‌ها را پر کنند.
نجفی از تحقق ۸۰ درصدی امنیت غذایی در کشور خبر داد و گفت: افزایش تولیدات کشاورزی در ایران حاصل تعامل میان دانش، تحقیقات و کشاورزان است. با میانگین بارندگی ۲۳۰ تا ۲۴۰ میلی‌متری، توانسته‌ایم در جمع ۲۰ کشور نخست تولیدکننده محصولات کشاورزی قرار بگیریم.
وی ادامه داد: در حال حاضر بیش از ۵۰۰ شرکت دانش‌بنیان در حوزه کشاورزی فعال هستند که ۹۰۰ محصول کشاورزی تولید می‌کنند. بر اساس برنامه هفتم توسعه، هدف‌گذاری شده که میزان خودکفایی در تولید محصولات اساسی به بیش از ۹۰ درصد برسد. البته درزمینهٔ خوراک دام و طیور، کنجاله سویا، ذرت و جو دچار مشکل هستیم که بخشی از آن به دلیل شرایط اقلیمی کشورماست که امکان توسعه سطح زیر کشت این محصولات به لحاظ آب بر بودن را نداریم و ناچار به واردات هستیم اما در عرصه انجام فعالیت‌های پژوهشی و مجهز شدن به دانش روز بیکار نبوده‌ایم و دنبال این هستیم در جیره غذایی دام و طیور تغییراتی ایجاد کنیم تا سهم محصولات این‌چنینی را در داخل آن جیره کم کنیم که تعدادی از شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه ضایعات غذایی کار می‌کنند تا بتوانیم از ضایعات غذایی جایگزین جیره غذایی دام و طیور کنیم و وابستگی‌مان به این موارد کم شود.
آگاهی بخشی؛ حلقه مفقوده در رعایت الگوی مصرف
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی با تأکید بر اهمیت آموزش و آگاهی بخشی گفت: حداقل هشت و حداکثر ۱۲ سال زمان برای تولید و معرفی یک رقم گندم، نیاز داریم تا آن رقم گندم تولید شود و کشت و تبدیل به خوشه شود و بعد از حمل‌ونقل و نگهداری در سیلو برای گندم، آرد و نان می‌شود تا متناسب با نیازهای غذایی جامعه با یارانه دولت به نان تأمین شود. در این میان ضایعات ۳۰ درصدی نان در کشور ما قابل قبول نیست لذا باید آگاهی بخشی به مردم نسبت به زحماتی که پشت سر زنجیره تولید نان وجود دارد و در هر بخش که مشکلی ایجاد شود دچار مشکل می‌شویم و باید نحوه درست نگهداری و مصرف را به خانواده‌ها آموزش داد تا از اسراف آن جلوگیری شود.
نجفی آگاهی درزمینهٔ مصرف درست را دارای اهمیت دانست و گفت: می‌توان با آگاهی بخشی و فرهنگ‌سازی از اسراف نان و برنج و سایر محصولات کشاورزی در میان اقلام مصرفی خانوار جلوگیری کرد. این در حالی است که مصرف سرانه نان، شکر و روغن مردم ایران بیشتر از دنیاست و در مصرف شیر، ماست، و لبنیات پایین‌تر از دنیا هستیم و تعادلی بین میزان مصرف ندارد و الگوی مصرف نداریم در این میان وظیفه وزارت بهداشت آگاهی بخشی به خانواده‌هاست تا مردم مواد غذایی را به میزان کافی استفاده کنند تا جامعه سالمی داشته باشیم که البته از این مورد غفلت شده و باید مورد توجه قرار گیرد.
وی با اعلام آمادگی برای مواجهه با بحران‌های غذایی در آینده گفت: بر اساس پژوهش‌های انجام‌شده که بر اساس مسئله محوری است، جهاد کشاورزی در استان به دولت، مسائل و مشکلات را منتقل کرده و برای آنها طرح‌های پژوهشی تعریف و به سمت حل مشکل می‌رویم و پاسخ برای حل مشکلات داریم البته اگر دستگاه‌های اجرایی برای عملیاتی کردن این پاسخ‌ها همراهی کنند.
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی با اشاره به گستردگی حوزه فعالیت در بخش‌های مختلف تولید بذر، خاک، علف‌های هرز و مبارزه با بیماری‌ها و آفات کشاورزی و عرصه‌های منابع طبیعی و جنگل‌ها و بیابان‌ها و مکانیزاسیون و آبیاری و صنایع تبدیلی که مرکز تحقیقات کارهای پژوهشی در همه این موارد انجام می‌دهد، گفت: با توجه به اینکه خراسان بزرگ ۹۰ درصد محصول زعفران دنیا را تولید می‌کند این محصول به لحاظ اقتصادی و اجتماعی در استان دارای اهمیت بوده و عمده فعالیت ما توجه به زنجیره ارزش محصول زعفران در استان است.
نجفی خاطرنشان کرد: ما چاره‌ای جز تلاش برای تداوم امنیت غذایی نداریم و در این راستا باید بهره‌وری را افزایش دهیم و با معرفی نژاد و ارقام کیفی و توجه به مباحث به‌زراعی و مصرف کود و سم به‌موقع و مبارزه به‌موقع با آفات و.. در شرایطی که نه آب داریم و نه زمین، با بهره‌وری میزان تولید را افزایش دهیم این امر را می‌توان با دانش‌بنیان کردن کشاورزی و نفوذ و انتقال دانش به عرصه‌های کشاورزی فراهم کرد. بخش کشاورزی یکی از پایدارترین بخش‌های اقتصادی کشور است که در طول سال‌های اخیر، کمترین آسیب را از تکانه‌های اقتصادی دیده و در برابر تحریم‌ها نیز مقاوم بوده است. بر همین اساس، توسعه دانش‌بنیان بخش کشاورزی باید به‌عنوان یکی از پایه‌های اصلی پیشرفت اقتصادی ایران مورد توجه قرار گیرد.
انتهای پیام
نظرات