چهارشنبه‌سوری یکی از آئین‌ها و جشن‌های ایرانی است که از غروب آخرین سه‌شنبه ماه اسفند، تا پس از نیمه‌شب آخرین چهارشنبه سال، برگزار می‌شود و برافروختن و پریدن از روی آتش مشخصه اصلی این جشن است.

برخی معتقدند در سال‌های اخیر چهارشنبه‌سوری با حرکت به سوی خشونت، تحریف شده و از اصالت خود فاصله گرفته است. امروزه، استفاده از مواد محترقه و آتش‌زا که بعضاً دست‌ساز و خطرناک هستند، بسیار رایج و جایگزین آئین‌های کهن شده است. لذا باید گفت که نسل جدید ایران زمین از آئین‌های باستانی و روش برگزاری آن‌ها شناخت چندانی ندارند.

استاد دانشگاه‌های هنر و حافظ شیراز در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا به مناسبت فرا رسیدن چهارشنبه‌سوری اظهار کرد: اگرچه جشن چهارشنبه‌سوری یکی از جشن‌های کهن ایرانی به حساب می‌آید، اما بعد از ورود اسلام به ایران تلاش شد، میان آئین‌های ایرانی و باورهای اسلامی نوعی همراهی، وفاق و دوستی برقرار شود. گویی ایرانیان پروژه‌ای را در سطح بسیار گسترده پیش گرفتند و کوشش کردند تا بسیاری از آئین‌های ایرانی را با رنگ و بوی اسلامی بازآفرینی کنند یعنی آئین‌های سنتی ایرانی وجود داشت اما با اسلام مورد بازآفرینی قرار گرفت. 

امین‌رضا نوشین ادامه داد: یکی از جشن‌هایی که چنین سرنوشتی پیدا کرد، جشن چهارشنبه سوری بود. در واقع اساس واژه جشن، یک واژه دینی - مذهبی است، گرچه امروز گاهی در معنای غیردینی به کار بسته می‌شود، اما ایرانیان باستان با گفتن کلمه جشن، نوعی گردهمایی و آئین دینی را مراد می‌کردند. این واژه با واژه یشت و یسنا هم ریشه است و بار معنای دینی دارند. یسنا و یشت هر دو به معنای ستایش و نیایش هستند، پس اساس واژه جشن یک واژه دینی است.

وی تصریح کرد: وقتی می‌گوییم جشن چهارشنبه‌سوری به نظر می‌رسد که این عنوان یک جشن سوری بوده است نه جشن چهارشنبه‌سوری! گذشت زمان واژه چهارشنبه به این ترکیب اضافه کرده و در واقع سوری به معنای سرخ است. چنان‌که ما از تعبیر گل سوری استفاده می‌کنیم. نیاکان ما در این جشن آتش روشن می‌کردند و این شب را به معنای جشن سوری یا جشن آتش سرخ می‌نامیدند.

استاد دانشگاه‌های هنر و حافظ شیراز با طرح این پرسش که چه شد که جشن سوری تبدیل به جشن چهارشنبه‌سوری شد؟ گفت: اسلامی کردن آئین‌های ایرانی، برای محفوظ نگاه داشتن این سنت‌ها جشن سوری را تبدیل به چهارشنبه سوری کرد.

وی افزود: ایرانی‌ها چیزی به نام هفته نداشتند، بلکه ۳۰ روز ماه را در نظر می‌گرفتند و برای هر روز ماه نام خاصی را انتخاب کرده بودند. هرگاه نام روز و ماه یکی می‌شد، آن روز را جشن می‌گرفتند. لذا مفهوم هفته با فرهنگ اسلامی وارد ایران می‌شود، پس اساساً ایرانی‌ها چهارشنبه نداشتند که نام این جشن را چهارشنبه‌سوری بگذارند.

نوشین تصریح کرد: در فرهنگ اسلامی برخی ایام سعد و بعضی ایام نحس هستند اما مسلمانان روز چهارشنبه را مبارک و میمون می‌دانستند. از آن جهت که در فرهنگ اسلامی چهارشنبه، روز خاصی به حساب می‌آید، ایرانیان در راستای ایجاد تفاهم بین فرهنگ ایرانی و فرهنگ اسلامی این روز یا این جشن را چهارشنبه‌سوری نام‌گذاری کردند.

جشن چهارشنبه‌سوری جشن استقبال از ارواح درگذشته است

استاد دانشگاه‌های هنر و حافظ شیراز اظهار کرد: نکته دیگری که درباره چهارشنبه‌سوری وجود دارد، این است که این جشن، آئین استقبال از ارواح درگذشته است. ایرانی‌ها معتقد بودند که انسان‌ها بعد از مرگ نابود نمی‌شوند، بلکه ارواح این انسان‌های مرده به آسمان نزد اهورامزدا می‌رود و بعد از یک سال فرصت و اجازه بازگشتن پیدا می‌کنند.

وی افزود: ایرانیان باستان به روی بام‌ها و نه بر روی زمین، آتش می‌افروختند تا هم به افتخار ارواحی که اجازه یافته بودند به زمین باز گردند و به بازماندگان خود سر بزنند، زمین را چراغانی کنند و هم به آسمان پرتوافکنی داشته باشند تا مسیر ارواح را روشنی ببخشند. پس جشن چهارشنبه‌سوری جشن استقبال از ارواح درگذشتگان محسوب می‌شد.

آتش افروخته شده در چهارشنبه سوری نماد آتش سیاوش بود

نوشین بیان کرد: آتشی که در چهارشنبه‌سوری افروخته می‌شد، در حافظه جمعی ایرانی یادآور آتش سیاوش بود، آتشی که سنجش پاکی از ناپاکی است. وقتی که به سیاوش تهمت زدند و او تصمیم گرفت پاکی خود را اثبات کند، تن به آزمون آتش داد و از آن به سلامت عبور کرده و پاکی خود را اثبات کرد. 

وی با بیان این‌که آزمون آتش در فرهنگ سنتی و باستانی فراگیر است، گفت: به نظر می‌رسد که فرهنگ ایران بر فرهنگ‌های دیگر نیز تأثیر گذاشته است. چندان که در هند داستان راما و سیتا را داریم که آزمون آتش را برگزار می‌کنند یا در ادبیات و شاهنامه چین از آزمون آتش باخبر می‌شویم و در فرهنگ اسلامی تن به آتش سپردن حضرت ابراهیم(ع) را مشاهده می‌کنیم.

حاجی فیروز نماد سیاوش است

 استاد دانشگاه‌های هنر و حافظ شیراز ادامه داد: در فرهنگ ایرانی افراد دیگری را داریم که تن به آزمون آتش دادند، مانند آذرباد مهر اسپندان که برای اثبات سلامت اخلاقی خود حین جمع‌آوری اوستا، سینه خود را برای روی گداخته عریان کرد و نسوخت، یا در منظومه ویس و رامین آزمون آتش را می‌بینیم. اگرچه تمام این داستان‌ها به نوعی اسطوره هستند اما با یک مفهوم به طور گسترده مواجه هستیم و آن آتشی است که در چهارشنبه‌سوری به یاد آتش سیاوش روشن می‌شد.

نوشین با تصریح این‌که برخی معتقدند حاجی فیروز نماد سیاوش است، افزود: جامه سرخ حاجی فیروز نماد آتشی است که سیاوش از آن عبور کرد و روی سیاه او نماد بازگشت از عالم اموات و مردگان است، ضمن این‌که سیاهی نماد زمستان و سرخی نماد بهار و تابستان محسوب می‌شود. 

ایرانیان باستان از روی آتش نمی‌پریدند 

وی با اشاره به این‌که جشن آتش سابقه پیش از زرتشتی دارد، گفت: ایرانیان باستان به خاطر احترام و قداستی که برای این عنصر قائل بودند از روی آن نمی‌پریدند اما طی گذشت زمان این رسم تغییر کرد.

استاد دانشگاه‌های هنر و حافظ شیراز بیان کرد: ایرانیان با احترامی که به آتش می‌گذاشتند، از روی آن می‌پریدند و البته این را با شئون خاصی برگزار می‌کردند. اجازه می‌دادند آتش خودبه‌خود خاموش شود، سپس دختر بچه‌ای که هنوز به سن بلوغ نرسیده بود را مأمور می‌کردند که خاکستر را به اولین چهارراه ببرد تا باد آن را به هر چهار سو پراکنده کند و سپس این دختر با آداب و جملات خاصی وارد خانه می‌شد و در نهایت جشن آتش خاتمه می‌یافت.

انتهای پیام