بر کسی پوشیده نیست که ایران به سبب داشتن اقلیم نیمه خشک و خشک، دچار تنش و بحران آبی است و تامین آب آشامیدنی هم‌اکنون به عنوان یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ھا در بسیاری از استان‌ھا، شھرھا و مناطق کشور محسوب می‌شود.

در پاسخ به این پرسش باید گفت، هرچند خشکسالی و شرایط نامناسب جوی در اکثر مناطق کشور، مشکل کمبود آب را پررنگ کرده اما بخش عمده این چالش، ریشه در نبود مدیریت صحیح منابع آبی و نقص شبکه‌های توزیع و انتقال و نیز مصرف بی‌رویه یا نادرست دارد.

در کنار راه حل‌ھای گوناگون و متعدد، از روش‌ھای نوین آبیاری و کشاورزی، اصلاح الگوی کشت و کاشت محصولات با نیاز آبیِ کم گرفته تا اصلاح الگوی مصرف و بِه‌سازی شبکه‌های توزیع و حتی مباحث انتقال آب که کارشناسان برای برون‌رفت از مسئله آب مطرح می‌کنند، ھمواره ردپای سدسازی به عنوان یک راه‌کار دیده می‌شود، اما سوال اصلی اینجاست که آیا احداث سدھا راه‌حلی برای مشکل کم‌آبی است؟

به گواه آمارها، ایران سومین کشور سدساز دنیا محسوب می‌شود و هم اکنون حدود ۱۹۰ سد فعّال و در حال بهره‌برداری در کشور وجود دارد؛ اما وضعیت میزان پرشدگی مخازن سدها چندان خوشایند نیست، به‌طوری‌که تا امروز و مطابق گزارش‌ها ۳۶ تعداد از سدهای مهم کشور کمتر از ۵۰ درصد آب دارند؛ آمارها آنجا نگران‌کننده می‌شوند که بدانیم ۱۳ سد بزرگ در ۸ استان کشور از جمله پایتخت کمتر از ۱۵ درصد آب دارند.

بنابر جداول وزارت نیرو تا ۱۶ فروردین ۱۴۰۴، سدهای امیرکبیر و لار در استان تهران، سد دوستی و طرق استان خراسان رضوی، سد پانزده خرداد حوضه قم‌رود، سدهای استقلال، سرنی، شمیل و نیان استان هرمزگان، سد تهم استان زنجان، سد رودبال داراب استان فارس، سد تنگوئیه سیرجان و نساء در استان کرمان و سد ساوه استان مرکزی، تنها ۱۵ درصد پرشدگی داشته‌اند. قابل ذکر است که مخزن سد زاینده‌رود نیز تنها ۲۰ درصد پر شده است.

بر اساس همین گزارش، میزان ورودی مخازن سدها در کل کشور از ابتدای سال آبی (ابتدای مهرماه ۱۴۰۳) تا ۱۶ فروردین‌ماه ۱۴۰۴ معادل ۱۳.۴۹ میلیارد متر مکعب بوده که در قیاس با سال گذشته ۳۷ درصد کاهش داشته است. همچنین حجم آب موجود مخازن اکنون ۲۴.۹۷ میلیارد مترمکعب ثبت شده که این عدد نسبت به سال قبل ۱۶ درصد کاهش یافته است.

مطابق همین جدول، وضعیت مازندران خوب به نظر می‌رسد اما برخلاف تصور همگان مازندارن سال‌هاست که با بحران‌های آبی دست و پنجه نرم می‌کند و بسیاری از روستاهای استان از نعمت آب شرب در فصول گرم سال بی‌بهره هستند. گواه این مدعا صحبت‌های رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور است.

شینا انصاری پنج‌شنبه ۱۶ اسفند ۱۴۰۳ در جلسه شورای سیاستگذاری کمیسیون کشاورزی که با حضور اعضای کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست مجلس در شهرستان آمل برگزار شد، اظهار کرد: عمده مشکلاتی که در حوزه محیط زیست کشور و نیز مازندران وجود دارد، محدودیت منابع آبی است و مازندران یکی از استان‌هایی است که در شرق آن با تنش آبی و فرونشست زمین مواجه هستیم.

در پیوند با این موضوع و به گزارش روابط عمومی شرکت آب منطقه‌ای مازندران، علیرضا دادبود، سرپرست معاونت هماهنگی امور عمرانی استانداری مازندران ۱۹ اسفند ۱۴۰۳ در جلسه کارگروه سازگاری با کم‌آبی که با حضور وبیناری معاون عمرانی وزیر کشور برگزار شد، با اشاره به رعایت اصول مدیریت تنش آبی در فصل کشاورزی پیش‌ رو، بر لزوم تدوین برنامه جامع برای اجرای طرح سازگاری با کم‌آبی در مازندران تاکید کرد و گفت: بر اساس آمارهای ثبت شده وضعیت منابع آبی، میزان بارش و ذخیره آب استان در سطح نرمال قرار دارد، اما بارش‌ها چندان در تغذیه منابع زیرزمینی موثر نبود و چاره‌ای جز مدیریت منابع آب وجود ندارد.

البته روی دیگر ماجرای وضعیت منابع آبی کشور را باید از منظر میزان بارش‌ها و نزولات جوی بررسی کرد؛ بر اساس اخبار وزارت نیرو، ارتفاع کل ریزش‌های جوی کشور معادل ۱۲۲.۳ میلیمتر است. این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت (۱۹۳.۹ میلیمتر) ۳۷ درصد کاهش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته (۱۵۹.۲ میلیمتر) ۲۳ درصد کاهش را نشان می‌دهد.

مطابق جدیدترین گزارش هفتگی شاخص‌های مهم آب و برق در خصوص بارش‌های منتهی به ۱۵ فروردین ۱۴۰۴ که دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور اعلام کرده است، میزان ورودی آب به مخازن سدهای کشور در سال آبی جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۳۸ درصد کاهش یافته و همچنین آمارها تا ۱۵ فروردین امسال نشان می‌دهد که میانگین حجم آب موجود مخازن سدهای کشور با ۱۷ درصد کاهش نسبت به سال گذشته به ۴۸ درصد رسیده است.

بر اساس سوابق اما، متوسط بارش سالانه ایران در بلندمدت حدود ۲۵۰ میلی‌متر و یک‌سوم متوسط دنیا است. همچنین متوسط تبخیر و تعرق آب در دنیا ۷۰۰ تا ۷۵۰ میلی‌متر و در ایران حدود ۲۰۰۰ میلی‌متر است؛ در واقع میزان بارش در ایران یک‌سوم متوسط جهانی و میزان تعرق و تبخیر ۳ برابر متوسط دنیا است.

البته پر واضح است که کشاورزی سنتی و روش‌های آبیاری قدیمی در ایران از جمله مهم‌ترین دلایل هدررفت آب هستند و بر اساس گزارش‌ها بیش از ۸۵ درصد نیاز آبی کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود اما نباید فراموش کرد که بخش دیگری از هدررفت آب کشور که رقم قابل توجهی است، به دلیل معایب شبکه توزیع اتفاق می‌افتد.

به گزارش ایسنا، همه ساله بیش از ۳۲ میلیارد مترمکعب آب تصفیه شده از طریق نشت از شبکه‌های توزیع کشور هدر می‌رود. همچنین به طور متوسط، میزان هدررفت آب در شبکه‌های توزیع آب شهری و روستایی ایران حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد تخمین زده می‌شود. این بدان معناست که از هر ۱۰۰ لیتر آبی که وارد شبکه‌های توزیع می‌شود، حدود ۲۵ تا ۳۰ لیتر آن بدون استفاده از دسترس خارج می‌شود. در حال حاضر و بر مبنای آخرین جدول میزان آب بدون درآمد در کشور حدود ۳۲ درصد است که ۱۵ درصد آن مربوط به هدررفت فیزیکی، ۱۵.۵ درصد ظاهری و ۱.۴ درصد مربوط به مصارف مجاز بدون درآمد است.

مطابق آنچه در گزارش آمده باید اذعان کرد که مقتضی است مسئولان و متولیان به‌جای تمرکز بر شناسایی منابع و تامین آب نظیر سدسازی‌ها و انتقال آب، نخست به دنبال اصلاح نواقص موجود در زنجیره مصرف آب از جمله اصلاح و بهسازی شبکه‌های توزیع آب و بکارگیری روش‌های اصلاح الگوی کشت و آبیاری در حوزه کشاورزی باشند.

انتهای پیام