زهره چیت‌ساز امروز ۲۸ فروردین‌ در هفتمین سمینار سالانه گردشگری نوروزی با عنوان «گردشگری داده‌محور؛ تولید و کاربرد آمار در سیاست‌گذاری» در پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی اظهار کرد: بررسی داده‌های مرکز آمار ایران از طرح آمارگیری از گردشگران ملی کشور نشان می‌دهد که طی سال‌های اخیر، علی‌رغم افزایش اهمیت جهانی گردشگری به ‌عنوان یکی از پیشران‌های اقتصاد، سهم سفرهای داخلی در ایران با افت چشمگیری مواجه شده و از سوی دیگر هزینه‌های هر سفر نیز با رشد سرسام‌آوری همراه بوده است.

وی اضافه کرد: بر اساس نتایج طرح‌های آماری اجرا شده، تنها ۵۲ درصد خانوارهای ایرانی در بهار ۱۴۰۳ حداقل یک سفر بومی داشته‌اند؛ در حالی که این نسبت در بهار سال ۱۳۹۵ بیش از ۵۷ درصد بوده است.

چیت‌ساز خاطرنشان کرد: فعالیت‌های آماری مرکز آمار ایران در حوزه گردشگری از سال ۱۳۸۱ آغاز شد؛ زمانی که با توجه به نبود اطلاعات دقیق در زمینه سفرهای داخلی، کشور با چالش‌های جدی در تصمیم‌سازی‌های کلان مواجه بود. نخستین قدم‌ها با الگوبرداری از مطالعات سازمان جهانی گردشگری برداشته شد و پس از چندین تغییر مدیریتی، سرانجام در سال ۱۳۸۷، نخستین طرح ملی آمارگیری از گردشگران ملی کشور به ‌صورت فصلی اجرا شد.

وی ادامه داد: تا پیش از آن، اطلاعات آماری موجود صرفاً به بازدیدکنندگان از موزه‌ها و بناهای تاریخی محدود می‌شد و هیچ تصویری از الگوهای سفر، هزینه‌ها، یا اهداف گردشگری در اختیار نبود.

رئیس گروه آمارهای اجتماعی و فرهنگی مرکز آمار ایران تصریح کرد: از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۳، اطلاعات آماری برای فصول بهار و تابستان، در دوره ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۸ برای فصل بهار گرآوری شد. در سال ۱۴۰۰ با وجود شرایط بحرانی کرونا، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از مرکز آمار درخواست کرد تا تولید «حساب‌های اقماری گردشگری» در دستور کار قرار گیرد. اگرچه این طرح از حدود یک دهه قبل مطرح بود، اما به دلایل متعدد از جمله تأمین نشدن اعتبار تا آن سال اجرایی نشده بود.

چیت‌ساز عنوان کرد: در سال ۱۴۰۰ اطلاعات سفر برای ۱۲ ماه سال گردآوری شد تا مقدمات لازم برای تهیه حساب‌های اقماری گردشگری فراهم شود، اما به دلیل شرایط ویژه کرونایی، حجم سفرها به شدت کاهش یافته بود.

وی ادامه داد: در ادامه این روند در سال ۱۴۰۳ مرکز آمار ایران با هدف بهینه‌سازی داده‌های سری زمانی، اجرای طرح گردشگران ملی را از سر گرفت که جداول آن برای فصل بهار منتشر شده است. جمع‌آوری اطلاعات فصل زمستان همچنان در حال انجام است و طبق اعلام این مرکز، نتایج برای کل سال ۱۴۰۳ تا اوایل تابستان منتشر خواهد شد.

رئیس گروه آمارهای اجتماعی و فرهنگی مرکز آمار ایران اظهار کرد: طبق اطلاعات ارائه‌ شده در فصل بهار ۱۴۰۳، از میان ۲۷ میلیون و ۳۵۳ هزار خانوار ایرانی تنها ۵۲ درصد خانوارها حداقل یک سفر داشته‌اند. این آمار نسبت به سال‌های قبل کاهش یافته است. همچنین تعداد کل سفرهای داخلی ایرانیان به ۷۰ میلیون و ۶۰۰ هزار سفر رسیده که نسبت به ۱۱۲ میلیون سفر ثبت ‌شده در سال ۱۳۹۸ افت چشمگیری داشته است.

وی اضافه کرد: از نظر نوع سفر در بهار سال ۱۴۰۳ حدود ۵۱ درصد سفرها بدون اقامت شبانه انجام شده‌اند و ۴۹ درصد دارای اقامت شبانه بوده‌اند. این نسبت در سال‌های مختلف تقریباً ثابت مانده، اما در مجموع تعداد کل سفرها کاهش یافته است.

چیت‌ساز عنوان کرد: طرح آمارگیری حساب گردشگری ورودی از سال ۱۳۹۳ طراحی شده، اما فقط یک بار در سال ۱۴۰۰ برای حساب اقماری گردشگری اجرا شده است. این در حالی است که اجرای این طرح نیازمند مجوزها و همکاری‌های فراوانی از دستگاه‌های مختلف مانند نیروی انتظامی است.

وی همچنین با اشاره به تجربه اجرای طرح گردشگران ملی افزود: خوشبختانه در سال‌های اخیر موفق شدیم طرح گردشگران ملی را اجرا کنیم که نتایج آن در قالب ۴ یا ۵ جدول آماری تولید شده و مورد استقبال نیز قرار گرفته است. حتی مدرس ژاپنی که از طرف سازمان جهانی گردشگری برای ارزیابی طرح ما آمده بود، نسبت به حجم اطلاعات گردآوری‌شده ابراز شگفتی کرد.

رئیس گروه آمارهای اجتماعی و فرهنگی مرکز آمار ایران در خصوص شیوه جمع‌آوری داده‌ها اظهار کرد: ما به صورت حضوری و با استفاده از پرسشگران آموزش‌دیده، اطلاعات را در مناطق شهری و روستایی کشور جمع‌آوری می‌کنیم. برای مثال در آخرین اجرا حدود ۳۶ هزار نمونه در سراسر کشور ثبت شد. حتی در سال ۱۴۰۰ با وجود همه‌گیری کرونا، طرح به ‌صورت کامل و در طول ۱۲ ماه سال اجرا شد.

خراسان رضوی در صدر مقاصد محبوب ایرانیان در سفرهای داخلی قرار دارد

چیت‌ساز در خصوص مقاصد مجبوب ایرانیان در سفرهای داخلی گفت: خراسان رضوی در صدر مقاصد گردشگری بهار ۱۴۰۳ با بیش از ۷ میلیون سفر قرار داشته است. پس از آن استان‌های مازندران با ۵.۱ میلیون در رتبه دوم و باقی استان‌ها از جمله گیلان، تهران، فارس و اصفهان در ادامه مقاصد محبوب قرار دارند. از نظر تعداد نفر-شب اقامت نیز خراسان رضوی با ۱۶ میلیون نفر-شب بیشترین حجم اقامت را به خود اختصاص داده است.

وی افزود: در رده‌بندی شهرها نیز تهران با بیش از ۴.۴ میلیون سفر، مشهد با ۳.۹ میلیون، شیراز، اصفهان و تبریز در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

رئیس گروه آمارهای اجتماعی و فرهنگی مرکز آمار ایران در مورد اهداف اصلی سفرهای ایرانیان بیان کرد: در بررسی اهداف سفر، همچنان دیدار بستگان و دوستان در صدر قرار دارد و پس از آن گردش و تفریح، درمان و زیارت قرار گرفته‌اند. به طور کلی این ۴ هدف حدود ۹۰ درصد اهداف سفرهای بومی را تشکیل می‌دهند.

چیت‌ساز با اشاره به اینکه ۷۰ درصد گردشگران و مسافران در منزل بستگان اقامت داشته‌اند، عنوان کرد: بر اساس یافته‌های مرکز آمار آپارتمان‌های اجاره‌ای با حدود ۱۱ درصد و ویلاهای شخصی با حدود ۹ درصد در رده‌های بعدی اقامت قرار دارند. این الگو نشان می‌دهد که هزینه‌های اقامت برای بخش قابل توجهی از خانوارها، صفر یا بسیار پایین است.

وی در خصوص رشد شدید هزینه‌های سفر عنوان کرد: طبق گزارش‌ها متوسط هزینه هر سفر از ۹۱ هزار تومان در بهار سال ۱۳۹۵ به حدود یک میلیون تومان در بهار سال ۱۴۰۳ افزایش یافته است؛ در مقایسه با بهار سال ۱۳۹۸ این نسبت، رشد ۷ برابری طی کمتر از ۵ سال داشته است.

چیت‌ساز ادامه داد: از نظر اقلام هزینه‌ای، خوراکی و دخانیات (۲۵ درصد)، خرید کالا و لوازم (۲۱ درصد) و هزینه‌های درمانی (۱۹ درصد) بیشترین سهم را به خود اختصاص داده‌اند؛ این در حالی است که هزینه‌های اقامتگاه به دلیل استفاده گسترده از منازل بستگان سهم اندکی دارد.

رئیس گروه آمارهای اجتماعی و فرهنگی مرکز آمار ایران اضافه کرد: در بخش حمل‌ونقل، بیش از ۷۰ درصد سفرها با خودروی شخصی انجام شده و تنها ۰.۶ درصد خانوارها از هواپیما استفاده کرده‌اند. این موضوع تأثیر زیادی بر توزیع هزینه‌ها داشته و نشان می‌دهد که بیشتر هزینه‌های سفر به هزینه های خوراک، خرید و درمان اختصاص یافته است.

وی در پاسخ به این سوال که چرا ایرانی‌ها کمتر سفر می‌روند، اظهار کرد: به‌طور خلاصه داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد که افزایش بی‌سابقه هزینه‌های سفر یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش ۳۰ درصدی تعداد سفرها در سال‌های اخیر است. با وجود تلاش‌ها برای توسعه گردشگری بومی و تقویت زیرساخت‌های سفر، فشار اقتصادی باعث شده بخش زیادی از خانوارها قید سفر را بزنند یا به سفرهای یک‌روزه و بدون اقامت شبانه بسنده کنند.

تأکید بر ضرورت شفافیت روش‌شناسی در تولید داده‌های آماری گردشگری

ندا رضوی‌زاده، دبیر سمینار در ادامه اظهار کرد: سمینار علمی تخصصی گردشگری نوروزی پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی برای هفتمین سال متوالی با عنوان «گردشگری داده محور: تولید و کاربرد آمار در سیاست گذاری» برگزار می‌شود. این سلسله سمینارها (علاوه بر سایر سمینارها و نشست‌های تخصصی پژوهشکده) بر مبنای یک نیاز عینی طراحی شدند؛ برای اینکه اولا، به تقویت پیوندهای خبرگان و صاحبان نظر و تجربه، اعم از فعالان و ذینفعان صنعت گردشگری در بخش خصوصی، سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان و کارگزاران در بخش عمومی و اساتید و پژوهشگران کمک کنند. ثانیا، پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی، به عنوان یک نهاد پژوهشی، طرح بحث‌های موضوعی و به‌روز و مرتبط با فضای اقتصادی و اجتماعی کشور داشته باشد و فضایی آرام، تخصصی و پژوهشی با مشارکت فعالان و مدیران بخش عمومی، خصوصی و دانشگاهیان فراهم کند؛ به این دلیل که سرمایه گذاری، تخصیص منابع و برنامه‌ریزی‌ها چه در بخش خصوصی و چه در بخش عمومی رویکرد شواهدمحور قوی‌تری پیدا کند و در واقع بتوانیم به توسعه کمیت و کیفیت گردشگری بر مبنای شواهد کمک کنیم.

وی ادامه داد: امید است سمینار هفتم نیز، همچون سمینارها و نشست‌های پیشین پژوهشکده، هم  پیوندهای سه ضلع صنعت،‌ دولت و نهاد پژوهش را تقویت کند و هم باب تبادل نظر شواهدمحور و مداقه‌های جدی‌تر را بین همه فعالان و کارگزاران درباره برنامه‌ریزی و توسعه با کیفیت و دسترس‌پذیر گردشگری برای عموم باز کند.

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی در بخش دیگری از این سمینار گفت: آمارهایی که از سوی برخی نهادها ارائه می‌شود، گاه به دلایلی جامع نیست، مثلا صرفا به آمار ثبتی رجوع شده است. این آمار نیازمند تکمیل، اعتبارسنجی روش‌های سنجش و تعاریف متغیرها، یا تکمیل و راستی‌آزمایی با داده‌های پیمایشی است. همچنین لازم است به ملاحظات و محدودیت‌های انواع داده‌های تولیدشده توسط نهادهای مختلف توجه شود.

دکتر رضوی‌زاده افزود: اگر قرار است آمار کامل‌تری داشته باشیم، این همکاری‌ها باید به ‌صورت متقابل بین نهادهای مرتبط اجرایی و علمی همچون دستگاه‌های استانی ذی ربط، نهادهای پژوهشی استان و مرکز آمار ایران شکل بگیرد.

وی اضافه کرد: هم‌اکنون بیشتر آماری که از گردشگری داریم، فاقد اطلاعات نرم و کیفی است، به این معنی که داده‌های موجود بیشتر کلی و فاقد جزییات است. مثلا تعداد گردشگران اعلام می‌شود، اما درباره کیفیت سفر، اقامت، ایمنی، تجربه گردشگران، گونه‌های سفر، گونه شناسی گردشگران و بخشبندی بازار گردشگری اطلاعات و جزییات چندانی در دست نیست. در حالی که همین جزییات و کیفیات است که می‌تواند به کار برنامه ریزی و سرمایه گذاری بیاید و همین جزییات است که در مقاصد مختلف تفاوت ایجاد می‌کند و مثلا مشهد را با چهارمحال و بختیاری یا با چابهار و سایر مقاصد متفاوت می‌کند.

رضوی‌زاده با اشاره به تولید هدفمند و کاربردی آمار اظهار کرد: گاهی برخی از آمارها به دلایل خاصی به شکل خاصی منتشر می‌شود که خیلی دقیق نیست و حتی ممکن است به فضای سرمایه‌گذاری یا مدیریت اجرایی سیگنال‌های غلط بدهد. مشخص نیست این روایت‌ها با چه هدفی ساخته شده‌اند؛ شاید برای دریافت منابع بیشتر یا دسترسی به تسهیلات و نیات دیگر، اما به هر حال آمار غیردقیق  منجر به تخصیص اشتباه منابع و نهایتا اتلاف منابع می‌شود.

وی همچنین به موضوع «تناقض در آمارها» پرداخت و تصریح کرد: معمولا هر مجموعه، داده را بر اساس نیاز خود تولید می‌کند و این باعث می‌شود گاهی آمارها با هم قابل مقایسه نباشند. به عنوان مثال داده‌ای که اداره کل راهداری تولید می‌کند با داده اداره کل میراث یا مرکز آمار تفاوت داشته باشد. اگرچه استانداردسازی تعاریف باید مد نظر نهادهای مختلف قرار گیرد، اما حتی در شرایطی که داده‌ها از منابع مختلف گردآوری شده و تعاریف مختلف برای سنجش مورد استفاده قرار گرفته، ضرورت دارد منبعی که آمار را منتشر می‌کند روش‌شناسی خود را شفاف کند، یعنی دقیق توضیح دهد این داده چه چیزی را و چه طور اندازه گیری کرده؛ چراکه این مورد هم برای بخش عمومی و هم برای بخش خصوصی مهم است تا بتواند داده‌ها را به طور کارآمد و بهره وری به کار ببرد.

انتهای پیام