از نخستین تلاش‌های بشر برای شناخت ترکیبات خون گرفته تا توسعه فناوری‌های پیشرفته‌ای همچون هوش مصنوعی و تحلیل داده‌های مولکولی، علوم آزمایشگاهی همواره در مسیر پیشرفت و نوآوری حرکت کرده است.

نقش آزمایشگاه‌ها تنها به تشخیص محدود نمی‌شود. این حوزه در پژوهش‌های پزشکی، ارزیابی اثرات داروها، بررسی ژنتیکی و حتی پیشگیری از بیماری‌های مختلف اهمیت حیاتی دارد. 

۳۰ فروردین، روز علوم آزمایشگاهی، فرصتی است تا کمی با تلاش‌های بی‌وقفه کارشناسان آزمایشگاه که در سکوت و پشت صحنه سیستم‌های درمانی فعالیت می‌کنند، آشنا شویم. به‌همین مناسبت به سراغ، دانشیار بیوشیمی بالینی دانشگاه علوم پزشکی شیراز رفتیم تا به بررسی مهم‌ترین دستاوردهای این علم، چالش‌های موجود و آینده آن در ایران بپردازیم.

سید محمد شفیعی در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، با اشاره به قدمت تشخیص‌های آزمایشگاهی در عصر کنونی گفت: در سده‌های گذشته نیز این حوزه با کمک به تشخیص بیماری‌ها و تعیین درمان‌های صحیح، نقش بسزایی در نجات جان انسان‌ها ایفا کرده است.

به گفته وی پیشرفت‌های چشمگیر دهه‌های اخیر، به‌ویژه در تلفیق با هوش مصنوعی، عامل افزایش تاثیر این حوزه در تشخیص بیماری‌ها است.

دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شیراز، توسعه سیستم‌های «های‌تروپوت» را به عنوان یک نمونه بارز از این پیشرفت‌ها معرفی کرد و ادامه داد: این سیستم‌ها با قابلیت دریافت و تحلیل حجم وسیعی از داده‌ها و تجمیع آن‌ها، امکان برداشتن گام‌های موثرتری در تشخیص بیماری‌ها را فراهم می‌کنند.

شفیعی با مقایسه روش‌های تشخیصی سنتی و روش های نوین، اظهار کرد: در گذشته، آزمایش‌های تشخیصی معمولاً بر اساس یک یا چند مارکر خاص انجام می‌شد، اما با استفاده از فناوری‌های نوین، می‌توان تعداد زیادی تست را به‌طور هم‌زمان انجام داد و نتایج را با کمک هوش مصنوعی تجزیه و تحلیل کرد. این روش باعث افزایش دقت و سرعت تشخیص بیماری‌ها می شود. 

وی تصریح کرد: بررسی وضعیت اختلالات متابولیسم چربی‌ها، گرفتگی عروق و تومور مارکرها به عنوان مثال‌هایی از کاربرد این رویکرد نوین هستند.

این دانشیار دانشگاه، «بیوپسی مایع» را به عنوان یکی دیگر از دستاوردهای مهم علوم آزمایشگاهی برشمرد و افزود: این روش غیرتهاجمی با استفاده از نمونه‌های خون، ادرار یا بزاق، امکان تشخیص بیماری‌های نادر مانند اختلالات متابولیک و انواع سرطان‌ها را بدون نیاز به نمونه‌برداری تهاجمی از بافت فراهم می‌کند.

به گفته شفیعی، بررسی قطعات DNA در گردش خون و الگوهای توالی و متیلاسیون آن‌ها، نمونه‌ای از کاربردهای این تکنیک نوین است که به تشخیص و بررسی پیش‌آگهی بیماری‌ها کمک شایانی می‌کند.

چالش‌های تامین تجهیزات آزمایشگاهی 

وی به چالش‌های تامین تجهیزات آزمایشگاهی اشاره کرد و افزود: حمایت ویژه دولت و وزارت بهداشت از این حوزه از طریق تخصیص ارزهای با قیمت مناسب‌تر و همچنین حمایت شرکت‌های بیمه از هزینه‌های بیماران، کمک شایانی خواهد کرد.

این دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شیراز همچنین بر ضرورت تسویه حساب سریع‌تر بدهی‌های شرکت‌های بیمه به فعالان عرصه سلامت در آزمایشگاه‌ها تاکید کرد و ادامه داد: پرداخت این بدهی‌ها موجب جلوگیری از اختلال در این حوزه خواهد شد.

شفیعی، عدم پوشش بیمه‌ای برخی تست‌های ضروری مانند تست آنتی‌ «تی‌پی‌او» را تهدیدی برای سلامت مردم دانست و افزود: برخی تست‌های تشخیصی، هزینه بسیار بالایی دارند و برای بسیاری از افراد قابل پرداخت نیستند، پوشش بیمه‌ای تست‌های تشخیصی ضروری و مهم، خیلی از این مشکلات را حل خواهد کرد.

نقش مهم بیوشیمی بالینی در پزشکی

وی در پاسخ به سئوالی درباره نقش بیوشیمی بالینی در پزشکی، با استناد به کتب مرجع، این علم را کاملاً تنگاتنگ و مرتبط با علم پزشکی توصیف کرد و افزود: اکثر بیماری‌ها، از دیابت و کبد چرب گرفته تا سرطان‌ها و بیماری‌های عفونی، دارای اساس بیوشیمیایی هستند.

دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شیراز ، بیوشیمی بالینی را در تشخیص و پزشکی شخصی‌سازی شده بسیار موثر دانست و بیان کرد: شناخت دقیق وضعیت بیولوژیک افراد در سطح مولکولی، امکان تشخیص تفاوت‌های اساسی در بروز بیماری‌ها با ظاهری مشابه را فراهم می‌کند و از تجویز پروتکل‌های درمانی یکسان برای بیماران با علل مولکولی متفاوت جلوگیری می‌کند.

شفیعی تصریح کرد: سرطان سینه، به عنوان نمونه‌ای از بیماری‌هایی است که تشخیص مولکولی و بیوشیمیایی در انتخاب پروتکل درمانی مناسب نقش حیاتی ایفا می‌کند.

این متخصص بیوشیمی بالینی، ایمنی و استانداردهای آزمایشگاهی را بخش بسیار مهمی از علوم آزمایشگاهی دانست و تاکید کرد: بدون رعایت اصول کنترل کیفیت، تضمین کیفیت و مدیریت کیفیت، نتایج ارائه شده به بیماران و پزشکان قابل اعتماد نخواهد بود.

وی استقرار دقیق سیستم‌های کنترل کیفیت در آزمایشگاه‌های تشخیص طبی و پژوهشی را ضروری دانست و بر اهمیت آموزش مناسب همکاران در این زمینه‌ها و لزوم رعایت استانداردهای کالیبراسیون دستگاه‌ها تاکید کرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شیراز در پایان سخنان خود و در پاسخ به سئوالی درباره وضعیت ایران در حوزه علوم آزمایشگاهی و آینده این رشته، افزود: توسعه نیروی انسانی متخصص در این حوزه در سطوح عالی، تربیت دانشجویان باهوش و مسلط به تحقیقات و ابزارهای علمی را از نقاط قوت این رشته در کشور است. 

شفیعی، استقرار این متخصصان در آزمایشگاه‌ها و سپردن مسئولیت‌ها به آنان را عاملی برای ارتقای کیفیت نتایج آزمایشگاهی دانست و گفت: آینده این رشته در ایران، بسیار درخشان است و تنها کمبود موجود، مسائل مالی، هزینه‌های به‌روزرسانی تجهیزات و همچنین ضرورت توجه دقیق‌تر به سیستم‌های کنترل کیفیت و کالیبراسیون است.

به گفته عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شیراز، تعامل بیشتر با پزشکان بالینی و شناخت نیازهای کشور از عوامل موثر در پیشرفت این حوزه خواهد بود.

انتهای پیام