علیرضا بیات در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: اگر بخواهیم درباره سیاره زمین سخن بگوییم، بی‌شک باید سراغ یکی از شگفت‌انگیزترین و پیچیده‌ترین اجرام آسمانی که می‌شناسیم برویم؛ زمینی که سومین سیاره از خورشید است و یگانه جایی که تا امروز می‌دانیم حیات در آن جاری‌ست، بی‌تردید و قطعی. فاصله‌اش از خورشید چیزی در حدود ۱۴۹.۶ میلیون کیلومتر است که در زبان نجوم، آن را به اختصار یک واحد نجومی یا یک ای.یو می‌نامند. قطر استوایی زمین، حدود۱۲هزار و ۷۵۶ کیلومتر است و سن کهنسالش را نزدیک به ۴/۵۴ میلیارد سال برآورد کرده‌اند. طول شبانه‌روزش نزدیک به ۲۳ ساعت و ۵۶ دقیقه است و گردش سالیانه‌اش، ۳۶۵/۲۵ روز زمینی به درازا می‌کشد. زمینی که تنها یک قمر دارد؛ قمری که ما آن را «ماه» یا به زبان کهن‌تر «لونا» می‌نامیم. جرم سیاره ما نیز برابر است با ۵/۹۷ ضرب در ده به توان ۲۴ کیلوگرم؛ وزنی که عظمتش در ذهن آدمی نمی‌گنجد.

وی افزود: در دل زمین، ساختاری شگفت‌انگیز نهفته است؛ زمینی که از لایه‌هایی هم‌چون پرده‌های رازآلود شکل گرفته. نازک‌ترین این لایه‌ها، پوسته است؛ ضخامتش میان پنج تا ۷۰ کیلومتر تغییر می‌کند و دربرگیرنده قاره‌ها و بستر اقیانوس‌هاست. ما انسان‌ها، بر همین لایه نازک، بر پوسته زمین، زندگی می‌کنیم. زیر این پوسته، گوشته پهناور نهفته است که ۸۰ درصد از حجم زمین را در بر دارد. گوشته‌ای که نیمه‌جامد است و در ژرفای آن، جریان‌های همرفتی، سبب حرکت و جابه‌جایی صفحات زمین‌ساختی می‌شوند. پس از آن، نوبت به هسته بیرونی می‌رسد؛ لایه‌ای مایع که عامل اصلی زایش میدان مغناطیسی زمین است، از راه فرایندی که آن را دینامو مغناطیسی می‌نامند، اما درونی‌ترین بخش، هسته داخلی زمین است؛ جامدی از آهن و نیکل که دمای آن می‌تواند به ۶۰۰۰ درجه سانتی‌گراد برسد، همانند گرمای سطح خورشید.

کارشناس نجوم ادامه داد: زمین، همچون سپری بی‌بدیل، جوی دارد آکنده از گازهایی که حافظ و پشتیبان حیات‌اند. ۷۸ درصد از این جو، نیتروژن است، ۲۱ درصد آن اکسیژن و ۰/۹ درصدش را آرگون در بر گرفته و کمتر از یک درصد باقی‌مانده را بخار آب، اوزون و دی‌اکسید کربن شکل داده‌اند.

بیات گفت: جو زمین چندین وظیفه خطیر بر دوش دارد؛ نخست، همچون فیلتری نامرئی، پرتوهای فرابنفش و مرگبار خورشید را مهار می‌کند؛ دوم، گرما را در خود نگاه می‌دارد تا دمایی مناسب برای ادامه حیات بر سطح زمین فراهم شود، پدیده‌ای که آن را اثر گلخانه‌ای طبیعی می‌خوانند و سوم، اکسیژن حیاتی را برای زیستن موجودات مهیا می‌سازد.

وی افزود: بر این سیاره آبی، چرخه‌های زیستی و اقلیمی بی‌پایانی در جریان‌اند؛ نظام‌هایی که زندگی را پویا و پایدار نگاه می‌دارند. چرخه آب، از تبخیر تا بارندگی، از جریان‌های سطحی تا نفوذ آب در خاک، زنجیره‌ای پیچیده و بی‌نقص از بازیافت‌های طبیعی می‌آفریند. چرخه کربن نیز تعادلی میان جو، فرایندهای فتوسنتز گیاهان و پدیده‌های زمین‌شناسی برقرار می‌سازد، تا دی‌اکسیدکربن مضر از میان برداشته شود و زندگی بتواند ادامه یابد. نظام اقلیمی زمین نیز، زیر تأثیر چرخش سیاره، اقیانوس‌ها، قطب‌ها و تابش خورشید، سامانه‌ای پدید آورده است که توازن دمایی را برای شکوفایی حیات فراهم می‌آورد.

کارشناس نجوم اظهار کرد: ویژگی‌های یگانه‌ای، زمین را به زادگاه حیات بدل ساخته‌اند؛ نخست، وجود آب فراوان که چون شیره جان در رگ‌های زمین جاری‌ست و بستر شکل‌گیری حیات را فراهم می‌آورد. دوم، فاصله مناسب زمین از خورشید، جایی که به آن «منطقه قابل سکونت» یا «هبیتبل زون» می‌گویند؛ فاصله‌ای که آب می‌تواند در هر سه حالت مایع، جامد و گاز حضور یابد و دمایی معتدل برای رشد موجودات زنده مهیا شود. سوم، میدان مغناطیسی نیرومند زمین که سپری در برابر بادهای خورشیدی و پرتوهای مرگبار کیهانی است. چهارم، جو پایدار با گازهایی که تنفس را میسر می‌سازد. پنجم، فعالیت‌های زمین‌ساختی که چرخه مواد معدنی را در گردش نگاه می‌دارند و دمای زمین را پایدار می‌کنند و در نهایت، قمر زمین که پایداری محور چرخش، نظم جزر و مدها، و ثبات طول شبانه‌روز را تضمین می‌کند.

بیات اضافه کرد: حیات بر زمین، داستانی‌ست از تنوع و شگفتی؛ میلیون‌ها گونه از میکروارگانیسم‌های ریز تا انسان‌های هوشمند و دیگر موجودات زنده در گوشه‌گوشه این سیاره می‌زیند. نقطه آغازین این قصه عظیم، به حدود ۳/۵ میلیارد سال پیش بازمی‌گردد؛ زمانی که نخستین نشانه‌های زیست بر پهنه زمین پدیدار شد. امروز، اکوسیستمی کامل و پرشکوه، از جنگل‌های انبوه گرفته تا اقیانوس‌های ژرف، از بیابان‌های سوزان تا یخ‌های قطبی، زنجیره زندگی را به هم پیوسته است.

وی افزود: با این همه، زمین و حیاتش بی‌خطر نیستند. تهدیداتی جدی در کمین‌اند: نخست، گرمایش جهانی یا «گلوبال وارمینگ» که با افزایش گازهای گلخانه‌ای، دمای سیاره را بالا می‌برد و تعادل شکننده آن را به خطر می‌اندازد. دوم، تغییرات اقلیمی شدید که بر اثر فعالیت‌های انسانی و حرکت‌های طبیعی زمین رخ می‌دهد. سوم، کاهش تنوع زیستی، آلودگی‌های گسترده در آب، خاک و هوا، همچنین بلایای طبیعی همچون زلزله، آتشفشان و سیل و در نهایت، خطر برخورد اجرام آسمانی از شهاب‌سنگ‌ها تا سیارک‌های سرگردان که گرچه احتمال وقوعشان اندک است، اما قدرتی ویرانگر در نابودی حیات دارند.

کارشناس نجوم خاطرنشان کرد:  اگر زمین را از دیدگاه فضا نظاره کنیم، آن را همچون گوی آبی‌سفیدی خواهیم دید، با نواری نازک از جو که همچون پرده‌ای لطیف گرد آن پیچیده است؛ تصویری که نماد شکنندگی و یگانگی حیات در پهنه بی‌کران کیهان است. عکس مشهوری که فضاپیمای ویجر ۱ از زمین گرفته، این مفهوم را به زیبایی به تصویر می‌کشد؛ زمینی کوچک، اما بی‌نهایت ارزشمند در گستره بی‌مرز عالم.

انتهای پیام