با رشد روزافزون شهرنشینی و گسترش شهرها، حفظ و ارتقای کیفیت فضای سبز شهری به یکی از چالش‌های مهم مدیریت شهری تبدیل شده است. درختان، درختچه‌ها و پوشش‌های گیاهی شهری، به‌ویژه در محیط‌هایی با خاک متراکم، منابع آبی محدود و تنوع گونه‌ای بالا نیازمند رسیدگی مستمر و دقیق هستند. یکی از جنبه‌های مهم این مراقبت، تغذیه مؤثر و اصولی گیاهان است که با توجه به محدودیت‌های فیزیکی و اکولوژیکی شهرها، نمی‌توان آن را صرفاً با روش‌های سنتی پاسخ داد. در این میان، استفاده از فناوری‌های نوین مانند دستگاه بیولیفت یا عمق‌افشان، به‌عنوان ابزاری کارآمد و قابل انطباق با شرایط متنوع فضای سبز، مورد توجه قرار گرفته است.

عمق‌افشان دستگاهی است که با بهره‌گیری از سیستم تزریق تحت‌فشار، امکان رساندن مستقیم محلول‌های تغذیه‌ای، کودهای مایع، مواد آلی یا بیولوژیک به لایه‌های فعال خاک را فراهم می‌آورد. این روش، برخلاف پاشش سطحی یا کوددهی سنتی، قادر است مواد را به ناحیه‌ای برساند که ریشه‌های فعال در آن مستقرند، بدون آن‌که سطح خاک را تحت‌تأثیر قرار دهد یا نیاز به تخریب فضای سبز باشد. همین ویژگی، آن را به گزینه‌ای مناسب برای استفاده در عرصه‌های متراکم و حساس مانند چمن‌کاری‌ها، رفیوژها، باغچه‌های باریک حاشیه خیابان و اطراف پایه‌درختان بدل کرده است.

از دیگر مزایای دستگاه بیولیفت می‌توان به کاهش مصرف کود، افزایش کارایی جذب، صرفه‌جویی در آب و کاهش تلفات زیست‌محیطی اشاره کرد. علاوه بر این، این دستگاه با توجه به قابلیت مانور بالا، قابل استفاده در بازه‌های زمانی محدود و شرایط اقلیمی متغیر است و می‌تواند بخشی از رویکرد مدیریت هوشمند و پایدار فضای سبز شهری باشد. بهره‌گیری از آن در برنامه‌های شهرداری‌ها و واحدهای خدمات شهری، گامی مهم برای تغذیه هدفمند و اصولی درختان و افزایش دوام و شادابی فضای سبز به شمار می‌رود.

در همین راستا با مهدی کمالی، عضو هیئت علمی‌پژوهشی پژوهشکده محیط زیست دانشگاه اصفهان به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:

با توجه به اینکه دستگاه عمق‌افشان ساخت داخل(بیولیفت وارداتی) به کاهش مصرف سموم و کود کمک می‌کند، آیا برنامه‌ای برای سنجش تاثیرات درازمدت این فناوری بر کیفیت خاک و سلامت اکوسیستم‌های شهری هم در دستور کار دارید؟

با توجه به محدودیت‌های موجود در فضای سبز شهری از جمله تراکم کاشت، تنوع گونه‌های گیاهی، کیفیت منابع آب و خاک در اختیار، بازه زمانی موجود برای اجرای عملیات تغذیه و کوددهی، تراکم بالا و نفوذپذیری کم خاک، استفاده از روش کوددهی با راندمان و قابلیت مانور بالا و قابل استفاده در شرایط مختلف، امری ضروری قلمداد می‌شود. تزریق به خاک یکی از روش‌های نوین کوددهی درختان شهری است که قابلیت استفاده در عرصه‌هایی با شرایط متفاوت(اعم از چمن‌کاری، رفیوژ و ...)، کیفیت آب و خاک مختلف و برای انواع گونه‌های گیاهی را دارد.

در این روش انواع کودهای شیمیایی تک عنصره، ترکیبی، اصلاح‌کننده‌های خاک از جمله اسیدهیومیک یا کود آلی دارای دانه‌بندی بسیار ریز و مواد و ترکیبات ضدتنش و محرک رشد قابلیت استفاده را خواهند داشت. در روش تزریق به خاک با توجه به استفاده از فشار کمپرس، نازل کود در عمق مناسب(عمق توسعه ریشه) قرار خواهد گرفت و با توجه به اینکه این عملیات در شرایط رطوبتی مناسب خاک(ظرفیت زراعی) و با استفاده از ترکیبات محلول در آب و دارای فرم قابل جذب توسط گیاه انجام می‌شود، دارای حداکثر کارایی و راندمان جذب است. در این حالت ریسک مربوط به آب‌شویی ترکیبات یا محدودیت مربوط به تصعید کودی نیز مرتفع می‌شود. در واقع مصرف نهاده‌ها دارای حداکثر بهره‌وری و حداقل هدررفت خواهد بود، همچنین در عرصه‌های دارای بافت خاک سنگین(رسی) با نفوذپذیری پایین یا عرصه‌های دارای بافت خاک سبک(شنی) دارای ظرفیت نگهداشت کم آب در خاک، استفاده از این روش نقش مؤثری در بهبود جذب ترکیبات تزریق‌شده توسط ریشه خواهد داشت.

این عملیات قابلیت اجرا در بازه زمانی طولانی مدت است و از نیمه اسفند تا پایان مهر بسته به نوع گونه گیاهی، قابلیت اجرا دارد. سرعت اجرای این عملیات با توجه به مکانیزه‌بودن آن و استفاده از فشار کمپرسور برای ورود نازل به خاک، نسبت به دیگر روش‌های مرسوم کوددهی سطحی بالاتر است.

از دیگر مزایای اجرای این روش، تأثیر مثبت آن بر کاهش تراکم نسبی خاک، بهبود تخلخل و نفوذپذیری خاک و افزایش تهویه در زمان جذب ریشه است. در واقع جابه‌جایی خاک در اثر فشار کمپرسور و افزایش تبادلات گازی خاک در زمان اولیه تزریق هوا، منجر به بهبود نسبی اکسیژن‌رسانی به خاک می‌شود.

اجرای این عملیات، هزینه‌های مربوط به انجام کودآبیاری با استفاده از تانکر را در عرصه‌هایی که مجهز به سیستم آبیاری قطره‌ای و مخزن کود برای تزریق به هنگام کود نیستند، کاهش خواهد داد. نمونه این دستگاه با در نظر گرفتن شرایط اقلیمی و جنس خاک کشور، برای اولین‌بار توسط تیمی از پژوهشکده محیط‌زیست دانشگاه اصفهان و یک شرکت دانش‌بنیان(مستقر در مرکز رشد دانشگاه اصفهان) ساخته شد و با تأیید عملکرد کار آن، در اختیار سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان قرار گرفت.

چگونه روش تزریق به خاک با دستگاه عمق‌افشان می‌تواند به بهینه‌سازی مصرف کود، کاهش هزینه‌های نگهداری فضای سبز و ارتقای سلامت زیست‌محیطی در شرایط متراکم شهری کمک کند؟

کوددهی به روش تزریق به خاک با دستگاه عمق‌افشان دارای مجموعه‌ای از مزایا و دستاوردهای فنی و زیست‌محیطی است که آن را به یکی از روش‌های بهینه تغذیه گیاهان در فضاهای سبز و باغات تبدیل کرده است. این روش امکان استفاده در عرصه‌های متنوعی همچون فضای سبز شهری، باغات میوه و نخلستان‌ها را حتی در شرایط متفاوت اقلیمی و خاکی فراهم می‌سازد. به‌واسطه تنوع بالای ترکیبات قابل تزریق در این روش، از جمله کودهای شیمیایی، زیستی، آلی با دانه‌بندی ریز، اصلاح‌کننده‌های خاک، مواد محرک رشد و ترکیبات ضدتنش، می‌توان آن را با کیفیت خاک و آب در موقعیت‌های مختلف سازگار کرد.

از جمله دستاوردهای مهم این روش می‌توان به کاهش تراکم نسبی خاک، بهبود تخلخل و افزایش نفوذپذیری آن اشاره کرد که در نهایت موجب ارتقای تهویه و تبادل گازی در ناحیه ریشه می‌شود. این روش به دلیل دقت در رساندن ترکیبات غذایی به محدوده ریشه‌های مویین، موجب افزایش راندمان جذب عناصر و کاهش هدررفت آن‌ها می‌شود. نکته مهم دیگر، کاهش خطرات ناشی از آب‌شویی و تصعید برخی از کودهای حساس مانند ترکیبات نیتروژنی است که در این روش تا حد زیادی مهار می‌شوند؛ در نتیجه، آسیب‌های زیست‌محیطی به حداقل ممکن می‌رسد.

مزیت قابل‌توجه دیگر، قابلیت اجرای این عملیات در بازه زمانی طولانی‌مدت است که به برنامه‌ریزی بهتر عملیات تغذیه کمک می‌کند. سرعت بالای اجرای عملیات به دلیل مکانیزه بودن دستگاه و استفاده از فشار کمپرسور برای نفوذ نازل به خاک نیز باعث می‌شود که این روش از نظر زمانی و عملیاتی بسیار کارآمدتر از روش‌های سنتی کوددهی سطحی باشد. در نهایت، استفاده از این دستگاه می‌تواند هزینه‌های مربوط به کوددهی با تانکر را به‌ویژه در عرصه‌هایی که فاقد سیستم آبیاری تحت فشار یا مخزن تزریق کود هستند، به‌طور محسوسی کاهش دهد و موجب اصلاح الگوی مصرف نهاده‌ها شود.

با توجه به اینکه نمونه اولیه دستگاه در فضای سبز دانشگاه اصفهان تست شده، آیا داده‌های آماری یا نتایج مستندی از مقایسه عملکرد این دستگاه با روش‌های سنتی منتشر شده است که بتوان به آن استناد کرد؟

این دستگاه، در دانشگاه و توسط پرسنل با تجربه و کارآزموده با نمونه دستگاه وارداتی، مورد بهره‌برداری قرارگرفت و تمامی آزمون‌های به‌عمل‌آمده با آن تأیید شد. از لحاظ قدرت دستگاه، سهولت کار با آن، سرعت کار با آن و... این دستگاه ساخته‌شده، نسبت به نمونه وارداتی مزیت دارد.

آیا برای گسترش این فناوری در سطح ملی، همکاری با شهرداری‌های کلان‌شهرهای دیگر یا سازمان حفاظت محیط‌زیست هم آغاز شده یا برنامه‌ریزی شده است؟

بله، مکاتبات بسیاری به‌صورت مستقیم با شهرداران شهرهای بزرگ استان اصفهان و سایر شهرهای بزرگ کشور انجام و در بسیاری موارد با ارائه حضوری و مجازی مشخصات و کارکرد این دستگاه، اطلاعات کافی در اختیار تصمیم‌گیران قرارداده شده است. ضمناً از طریق دفتر امور شهری و شوراهای استانداری اصفهان، نامه‌ای به تمامی شهرداران شهرهای استان اصفهان ارسال شده است که منتظر بازخوردهای آن هستیم.

آیا دستگاه بیولیفت قابلیت ارتقا یا انطباق با کاربردهای دیگر در کشاورزی یا احیای اراضی فرسایش‌یافته را دارد؟ در این حوزه‌ها مطالعه‌ای انجام شده است؟

این دستگاه قابلیت تبدیل‌شدن به دستگاه سم‌پاش با تغییر چکش به نازل مه‌پاش را دارد.

با توجه به اینکه این دستگاه با کمک یک شرکت دانش‌بنیان توسعه یافته، چه چالش‌هایی در مسیر تجاری‌سازی و تولید انبوه داشتید و چه حمایتی از دانشگاه یا دولت دریافت کردید؟

ساخت دستگاه اول در قالب یک قرارداد پژوهشی برون دانشگاهی فی‌مابین دانشگاه اصفهان و سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان انجام شد و پس از تأیید عملکرد دستگاه، تحویل سازمان پارک‌ها شد. برای گسترش تولید و فروش این دستگاه، انتظار است که متولیان اصلی مصرف‌کننده دستگاه(شهرداری‌ها، جهاد کشاورزی، محیط‌زیست و ...)، امکان برقراری همکاری‌های مشترک را فراهم آورند. اعطای تسهیلات بانکی کم‌بهره برای تأمین نقدینگی خرید تجهیزات از سوی بانک‌ها نیز مورد نیاز است.

انتهای پیام