به گزارش ایسنا، ازن یکی از گازهای تاثیرگذار در سیستم اقلیمی و سلامت زیستی زمین است. این گاز در لایه بالایی جو (استراتوسفر) به عنوان یک محافظ طبیعی عمل می‌کند و جلوی نفوذ پرتوهای فرابنفش خورشید به سطح زمین را می‌گیرد. بدون این لایه محافظ، زندگی در سطح زمین به‌شدت آسیب‌پذیر می‌شود. اما همین گاز اگر در لایه پایینی جو (تروپوسفر) وجود داشته باشد، به عنوان آلاینده شناخته می‌شود و می‌تواند سلامت انسان‌ها را تهدید کند. بنابراین، بررسی سطح و تغییرات گاز ازن از اهمیت زیادی برخوردار است، زیرا هم می‌تواند نشان‌دهنده شرایط حفاظتی جو باشد و هم می‌تواند نشانه‌ای از آلودگی‌های مضر برای انسان و محیط زیست تلقی شود.

با توجه به نقش دوگانه ازن در جو، شناسایی رفتار زمانی و مکانی آن، به ویژه در کشورهایی که تحت تأثیر تغییرات اقلیمی و رشد جمعیت شهری هستند، بسیار مهم است. ازن در مناطق مختلف و در فصل‌های متفاوت سال، رفتار متفاوتی از خود نشان می‌دهد. به‌طور مثال، در فصل‌های گرم، برخی مناطق با افزایش میزان ازن روبه‌رو هستند که معمولاً ناشی از فعالیت‌های انسانی مانند تردد خودروها و استفاده از سوخت‌های فسیلی است. در مقابل، در فصل‌های سرد میزان این گاز ممکن است به دلیل تغییر در شرایط جوی و فتوشیمیایی کاهش پیدا کند. این نوسانات می‌توانند بر تعادل زیست‌محیطی کشورها اثرگذار باشند و نیاز به رصد مستمر دارند.

در همین راستا، محسن حمیدیان‌پور از دانشگاه سیستان و بلوچستان با همکاری پژوهشگرانی از دانشگاه بیرجند، پژوهشی را درباره تغییرات میزان گاز ازن در جو ایران انجام داده است. این تحقیق با هدف بررسی روند زمانی و مکانی تغییرات این گاز در سراسر کشور انجام شد. محققان تلاش کردند با تحلیل داده‌های چند دهه اخیر، تصویری روشن از وضعیت ازن در ایران ارائه دهند تا بتوان در راستای پایداری محیط‌زیست، برنامه‌ریزی بهتری انجام داد.

برای انجام این تحقیق، پژوهشگران از داده‌های ماهواره‌ای مربوط به ۴۰ سال گذشته (از ۱۹۸۰ تا ۲۰۱۹) استفاده کردند. این داده‌ها از پایگاه MERRA-۲ استخراج شده که یکی از معتبرترین منابع داده‌های اقلیمی جهان به شمار می‌آید. پژوهشگران از روش‌های آماری ساده برای شناسایی روندها و نوسانات ازن استفاده کردند. در واقع، به جای مدل‌های پیچیده، با بررسی تغییرات ماه به ماه و سال به سال، تلاش کردند الگوهای ساده و قابل‌فهمی از توزیع گاز ازن در مناطق مختلف ایران به دست آورند.

بر اساس یافته‌های این تحقیق، بیشترین میزان ازن در فصل بهار و به‌ویژه در ماه اردیبهشت مشاهده شده و کمترین مقدار آن در مهرماه به ثبت رسیده است. نواحی شمال و شمال‌غرب ایران بیشترین تراکم ازن را دارند، در حالی که نواحی جنوبی مانند استان سیستان و بلوچستان و استان کرمان دارای کمترین میزان ازن هستند. این تفاوت‌ها به عواملی مانند عرض جغرافیایی، ارتفاع و شرایط جوی منطقه مرتبط دانسته شده‌اند.

نتایج همچنین نشان می‌دهند که به طور کلی در طی سال‌های بررسی‌شده، میزان ازن در جو ایران روندی کاهشی داشته است. این کاهش در فصل زمستان آشکارتر بوده و از نظر آماری نیز معنادار است. همچنین مشخص شد که در مناطق شمال‌غربی تا مرکز ایران، کاهش ازن از نظر آماری مهم و چشم‌گیر بوده است، در حالی که در مناطق جنوبی، کاهش قابل مشاهده بوده اما معنادار نبوده است.

بر اساس اطلاعات تکمیلی این پژوهش که در فصلنامه علمی-پژوهشی «جغرافیا و پایداری محیط» وابسته به دانشگاه رازی منتشر شده‌اند، کاهش ازن در لایه محافظ جو می‌تواند پیامدهایی جدی برای سلامت افراد داشته باشد. کاهش این گاز در استراتوسفر باعث افزایش نفوذ پرتوهای فرابنفش به سطح زمین می‌شود؛ پرتوهایی که طبق مطالعات پزشکی می‌توانند موجب افزایش سرطان‌های پوستی شوند. همین یافته با آمار ابتلای بیشتر به سرطان پوست در استان‌هایی مانند اصفهان و آذربایجان شرقی مطابقت دارد.

همچنین این پژوهش نشان داد که فعالیت‌های خورشیدی و تغییرات طبیعی مانند فوران آتشفشان‌ها نیز در تغییرات ازن نقش دارند. به‌علاوه، عامل ارتفاع و توپوگرافی ایران به‌ویژه در نواحی کوهستانی مانند زاگرس در توزیع این گاز تأثیر دارند.

باید گفت که نتایج این پژوهش، زنگ هشداری برای مسئولان حوزه محیط‌زیست هستند. کاهش مداوم ازن در جو ایران، به‌ویژه در مناطق پرجمعیت یا آسیب‌پذیر، ممکن است تهدیدی برای سلامت عمومی، کیفیت زندگی و تنوع زیستی باشد. به همین دلیل لازم است که این داده‌ها به‌عنوان مبنایی برای تدوین سیاست‌ها و برنامه‌های بلندمدت زیست‌محیطی مورد توجه قرار گیرند.

انتهای پیام